Pracodawcy dokonujący zwolnień indywidualnych – w rozumieniu ustawy o zwolnieniach grupowych – powinni pamiętać o prawnych ograniczeniach w rozwiązywaniu stosunków pracy z niektórymi kategoriami pracowników.
Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. nr 90, poz. 844 z późn. zm.) tzw. zwolnienia indywidualne mają miejsce, gdy pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników jest zmuszony rozwiązać stosunki pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, jeżeli przyczyny te stanowią wyłączny powód uzasadniający wypowiedzenie stosunku pracy lub jego rozwiązanie na mocy porozumienia stron, a zwolnienia w okresie nie dłuższym niż 30 dni obejmują mniejszą liczbę pracowników niż wymagana dla zwolnień grupowych. W przypadku takich zwolnień zakres szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem ulega modyfikacji na zasadach wynikających z art. 10 w związku z art. 5 ust. 3-7 ustawy o zwolnieniach grupowych.
Urlop i usprawiedliwiona nieobecność w pracy
Pracodawca dokonujący zwolnień indywidualnych nie może rozwiązać za wypowiedzeniem stosunku pracy z pracownikiem przebywającym na urlopie krótszym niż 3-miesięczny. Nie może też zwolnić pracownika w okresie usprawiedliwionej nieobecności w pracy, dopóki nie upłynął okres uprawniający do rozwiązania z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia, o którym mowa w art. 53 k.p. W obu tych przypadkach wolno jednak wypowiedzieć pracownikowi warunki pracy i płacy, a jeśli spowoduje to obniżenie wynagrodzenia, pracownik nie ma prawa do dodatku wyrównawczego. Bez żadnych ograniczeń można natomiast rozwiązać umowę o pracę z pracownikiem przebywającym na urlopie trwającym co najmniej 3 miesiące.
Sytuacja życiowa lub pełniona funkcja
Pracodawca jest związany zakazem wypowiedzenia stosunku pracy albo koniecznością uzyskania zgody właściwego organu na zwolnienie pracownika w odniesieniu do:
• pracowników w wieku przedemerytalnym,
• kobiet w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego,
• członka rady pracowniczej przedsiębiorstwa państwowego,
• społecznego inspektora pracy,
• członka zarządu zakładowej organizacji związkowej,
• członka zakładowej organizacji związkowej upoważnionego do jej reprezentowania wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy,
• członka specjalnego zespołu negocjacyjnego lub europejskiej rady zakładowej,
• członka specjalnego zespołu negocjacyjnego, organu przedstawicielskiego lub przedstawiciela pracowników w spółce europejskiej,
• powołanego do odbycia czynnej służby wojskowej, służby zastępczej, zasadniczej służby wojskowej albo przeszkolenia wojskowego.
Wymienionym osobom można jednak wypowiedzieć warunki pracy i płacy, ale jeśli spowoduje to obniżenie wynagrodzenia, przysługuje im dodatek wyrównawczy do końca okresu ochronnego.
Pozostałym pracownikom, podlegającym na mocy odrębnych przepisów szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem pracodawca może wypowiedzieć stosunek pracy pod warunkiem niezgłoszenia sprzeciwu przez zakładową organizację związkową. Dotyczy to m.in. pracownika korzystającego z urlopu wychowawczego, żony żołnierza odbywającego zasadniczą służbę wojskową. Warunek braku sprzeciwu zakładowej organizacji związkowej dotyczy jedynie zwalniania tych pracowników, którzy są reprezentowani przez taką organizację, a więc są członkami zakładowej organizacji związkowej albo zwrócili się do niej o obronę, a organizacja związkowa wyraziła na to zgodę.
Pracodawca, który chce zwolnić takiego pracownika, powinien zawiadomić o swoim zamiarze zakładową organizację związkową, może zgłosić sprzeciw wobec wypowiedzenia w terminie 14 dni od otrzymania zawiadomienia. Jeśli organizacja we wskazanym terminie nie sprzeciwi się zamiarowi wypowiedzenia, pracodawca może zwolnić pracownika. Ten tryb postępowania zastępuje konsultację związkową przewidzianą w art. 38 k.p.
Pracownikom, o których mowa, można natomiast wypowiedzieć warunki pracy i płacy, jeżeli z przyczyn, które ich nie dotyczą, nie jest możliwe dalsze ich zatrudnianie na dotychczasowych stanowiskach pracy. Jeśli spowoduje to obniżenie wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy (art. 10 ust. 4 ustawy o zwolnieniach grupowych)
Artykuł 10 ust. 1-4 ustawy o zwolnieniach grupowych nie ma zastosowania do pracowników będących posłami, senatorami i radnymi rad gmin, rad powiatów i sejmików województw w okresie, w którym ich stosunek pracy podlega szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem.
Skutki wypowiedzenia niezgodnego z prawem
Naruszenie powyższych zasad dotyczących szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem oznacza, że wypowiedzenie stosunku pracy albo warunków pracy i płacy jest niezgodne z prawem. W takim przypadku pracownik ma prawo wnieść do sądu pracy pozew z żądaniem uznania wypowiedzenia za bezskuteczne, przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach lub odszkodowania Przy rozwiązywaniu stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, a także przy rozpatrywaniu sporów związanych z naruszeniem przepisów ustawy stosuje się przepisy kodeksu pracy (art. 12 ustawy o zwolnieniach grupowych).
Podstawa prawna
• Art. 5 ust. 3-7, art. 10 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. nr 90, poz. 844 z późn. zm.).
• Art. 38, art. 44-51, art. 53 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Anna Makaruk
gp@infor.pl
Autorka jest specjalistką prawa pracy w Katedrze Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych KUL.