Pracownicy na mocy przepisów prawa pracy mogą korzystać ze zwolnień od wykonywania pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
Czas nieświadczenia pracy przez pracownika może m.in. wynikać ze zwolnień określonych przepisami Kodeksu pracy. Zwolnienia od wykonywania pracy mogą być ponadto określone postanowieniami układów zbiorowych pracy lub regulaminów pracy obowiązujących u danego pracodawcy. Nie wszystkie z tych zwolnień dają pracownikowi prawo do wynagrodzenia za czas ich trwania. Prawo do wynagrodzenia za czas nieświadczenia pracy przez pracownika musi wynikać z obowiązujących przepisów prawa pracy lub przepisów wewnętrznych obowiązujących u danego pracodawcy.
Wśród zwolnień od pracy uprawniających pracownika do wynagrodzenia z tego tytułu wyróżniamy: zwolnienia na poszukiwanie pracy, badania lekarskie, zwolnienia od pracy pracownika będącego krwiodawcą na czas oznaczony przez stację krwiodawstwa w celu oddania krwi, zwolnienia ze względów osobistych.
Zwolnienia na poszukiwanie pracy
W okresie co najmniej 2-tygodniowego wypowiedzenia umowy o pracę dokonanego przez pracodawcę pracownikowi przysługuje prawo do zwolnienia na poszukiwanie pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia na:
• 2 dni robocze – w okresie 2-tygodniowego i 1-miesięcznego wypowiedzenia,
• 3 dni robocze – w okresie 3-miesięcznego wypowiedzenia, a także w przypadku skrócenia okresu wypowiedzenia z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy z przyczyn niedotyczących pracowników (art. 37 k.p.).
Za czas takiego zwolnienia od wykonywania pracy pracownikowi przysługuje wynagrodzenie. Wysokość takiego wynagrodzenia ustalona jest na podstawie § 5 rozporządzenia z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 62, poz. 289). Zgodnie z tym przepisem przy ustalaniu wynagrodzenia za czas zwolnienia pracownika na poszukiwanie pracy stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy. Jednak składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym zwolnienie przypadło. Pozostałe zasady ustalania wynagrodzenia za czas takiego zwolnienia są określone w rozporządzeniu urlopowym.
przykład
Zatrudniamy pracownika w niepełnym wymiarze czasu pracy (1/2 etatu). Czy pracownik ten ma prawo do zwolnienia na poszukiwanie pracy? Co będzie, gdy z takiego zwolnienia nie skorzysta?
Prawo do zwolnienia na poszukiwanie pracy w wymiarze określonym przepisami Kodeksu pracy przysługuje pracownikom niezależnie od wymiaru ich zatrudnienia u danego pracodawcy. A zatem ,pracownik zatrudniony na 1/2 etatu ma również prawo do zwolnienia na poszukiwanie pracy w wymiarze uzależnionym od długości okresu wypowiedzenia.
W przypadku gdy pracownik uprawniony do takiego zwolnienia nie skorzysta z tego prawa w okresie wypowiedzenia, nie przysługuje mu żadne dodatkowe wynagrodzenie ani odszkodowanie.
Do zwolnienia na poszukiwanie pracy nie mają prawa pracownicy, których stosunek pracy rozwiązuje się w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy.
Badania lekarskie
Pracownicy podlegają obowiązkowym okresowym badaniom lekarskim. W przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni spowodowanej chorobą, pracownik podlega ponadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku (art. 229 k.p.). Na pracodawcy ciąży obowiązek kierowania pracowników na takie badania, a na pracownikach – poddania się wymaganym badaniom.
przykład
Czy kierując zatrudnionego w naszej firmie pracownika na badania lekarskie możemy zlecić mu te badania po godzinach pracy?
Nie, zgodnie z przepisami Kodeksu pracy badania lekarskie przeprowadza się w godzinach pracy, chyba że nie ma takiej możliwości. Pracownik kierowany na takie badania jest zwalniany z pracy w celu ich odbycia. Ponadto za czas takiego zwolnienia z obowiązku wykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdów według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.
Pracodawca jest również obowiązany zwalniać pracowników na czas niezbędny do przeprowadzenia obowiązkowych badań lekarskich i szczepień ochronnych określonych przepisami o zwalczaniu chorób zakaźnych, o zwalczaniu gruźlicy oraz o zwalczaniu chorób wenerycznych. Obowiązek ten wynika z § 9 rozporządzenia z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (DzU nr 60, poz. 281).
Pracownik krwiodawcą
Pracodawca jest obowiązany zwolnić od pracy pracownika będącego krwiodawcą na czas oznaczony przez stację krwiodawstwa w celu oddania krwi. Pracodawca jest również obowiązany zwolnić od pracy pracownika będącego krwiodawcą na czas niezbędny do przeprowadzenia zleconych przez stację krwiodawstwa okresowych badań lekarskich, jeżeli nie mogą być one wykonane w czasie wolnym od pracy (§ 12 rozporządzenia z 15 maja 1996 r.). Za czas tych zwolnień pracownikowi przysługuje wynagrodzenie na takich samych zasadach, jak przy pozostałych zwolnieniach od pracy.
przykład
Zatrudniamy pracownika, który jest krwiodawcą. Jak często taki pracownik może oddawać krew? Czy są jakieś normy?
Zasady oddawania krwi zostały określone w załączniku nr 2 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z 18 kwietnia 2005 r. w sprawie warunków pobierania krwi od kandydatów na dawców krwi i dawców krwi (DzU nr 79, poz. 691). Zgodnie z tymi wytycznymi krew może być pobierana nie częściej niż 6 razy w roku od mężczyzn i nie częściej niż 4 razy w roku od kobiet, z tym że przerwa między pobraniami nie może być krótsza niż 8 tygodni.
Zwolnienia pracowników ze względów osobistych
Zgodnie z § 15 rozporządzenia z 15 maja 1996 r. na pracodawcy ciąży obowiązek zwolnienia pracownika z obowiązku świadczenia pracy na czas obejmujący:
• 2 dni – w razie ślubu pracownika lub urodzenia się jego dziecka albo zgonu i pogrzebu małżonka pracownika lub jego dziecka, ojca, matki, ojczyma lub macochy,
• 1 dzień – w razie ślubu dziecka pracownika albo zgonu i pogrzebu jego siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka, a także innej osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika lub pod jego bezpośrednią opieką.
Podobnie jak w przypadkach omówionych wcześniej pracownik ma prawo do wynagrodzenia za czas takiego zwolnienia od pracy.
Magdalena Kasprzak
Magdalena Kasprzak