Do umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy strony mogą wprowadzić zapisy umożliwiające pracodawcy rozwiązanie jej za wypowiedzeniem lub przewidujące takie uprawnienie dla obu stron.
Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy jest umową terminową. Strony muszą więc ustalić w niej okres, na jaki została zawarta. Tak więc umowa ta nie może być na czas nieokreślony. Brak terminu powodowałby jej nieważność. Przepisy kodeksu pracy nie przewidują też możliwości jej wcześniejszego rozwiązania w drodze jednostronnej czynności pracodawcy. Co do zasady więc, umowa o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia powinna zawsze trwać przez okres, na jaki strony ją zawarły. Ma to istotne znaczenie, zwłaszcza dla pracodawców zobowiązanych do uiszczania odszkodowania na rzecz byłego pracownika.
Dopuszczalność wypowiedzenia
Strony mogą jednak wprowadzić do umowy zapisy umożliwiające pracodawcy rozwiązanie umowy za wypowiedzeniem lub przewidujące takie uprawnienie dla obu stron umowy.
Podobnie wypowiadał się Sąd Najwyższy, który dopuszcza możliwość zastrzeżenia przy zawieraniu umowy o zakazie konkurencji prawa jej wcześniejszego rozwiązania przez pracodawcę. Nie sprzeciwia się temu bowiem odpowiednio stosowany przepis art. 3531 kodeksu cywilnego wyrażający ogólną zasadę swobody umów. Należy podkreślić, że uregulowanie dotyczące umowy o zakazie konkurencji, jako stosunku zobowiązaniowego, nie jest w kodeksie pracy pełne. Ogranicza się bowiem tylko do określenia przypadków, w których zakaz konkurencji przestaje obowiązywać pracownika. Poza unormowaniem pozostały natomiast m.in. kwestie związane z możliwością wcześniejszego rozwiązania (wypowiedzenia) tej umowy w razie zmiany stosunków bądź umownego odstąpienia od niej. Można zatem w kwestiach nieuregulowanych przepisami kodeksu pracy zastosować przepisy kodeksu cywilnego w takim zakresie, w jakim nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy. Jeśli więc strony przewidziały możliwość wcześniejszego rozwiązania umowy o zakazie konkurencji, to mogą z niej skutecznie skorzystać.
Przesłanki rozwiązania
Strony mogą w umowie o zakazie konkurencji z góry postanowić, iż zwolnienie pracownika z zakazu konkurencji, spowodowane ustaniem przyczyn uzasadniających taki zakaz, wywoła skutek w postaci wygaśnięcia umowy. Mogą również do umowy o zakazie konkurencji wprowadzać postanowienia dopuszczające wcześniejsze jej rozwiązanie za wypowiedzeniem pracodawcy. W takim jednak przypadku zapis o wypowiedzeniu umowy przez pracodawcę będzie dopuszczalny, pod warunkiem że w umowie zostaną wskazane okoliczności stanowiące niezbędną przesłankę i warunek tego wypowiedzenia. Takie zastrzeżenie wykluczy bowiem ryzyko swobodnego, dokonanego tylko z woli pracodawcy, rozwiązania umowy. Ponadto zapewni pracownikowi względną stabilizację, wyrażającą się w tym, że skrócenia czasu obowiązywania umowy o zakazie konkurencji będzie mógł się spodziewać tylko w przypadkach wystąpienia ściśle określonych sytuacji, które zostały wcześniej przewidziane w umowie (przykład).
Porozumienie lub aneks
Jeśli strony przy zawieraniu umowy o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia nie wprowadziły do niej zapisu dopuszczającego wcześniejsze jej wypowiedzenie, to mogą to uczynić również i później, czyli w czasie trwania umowy o zakazie konkurencji w drodze zgodnych ustaleń (odrębnego porozumienia lub aneksu do zawartej już umowy). Pracodawca nie może natomiast w tym zakresie posłużyć się instytucją wypowiedzenia zmieniającego (art. 42 k.p.), gdyż nie ma ona zastosowania do umowy o zakazie konkurencji.
Inne sposoby
Oprócz możliwości wprowadzenia do umowy o zakazie konkurencji zapisu uprawniającego jej wypowiedzenie, dopuszczalne jest także zawarcie w niej zapisów uprawniających pracodawcę do jednostronnego odstąpienia od umowy ze skutkiem natychmiastowym. Umowne prawo odstąpienia zostało uregulowane w art. 395 k.c. Według tego przepisu można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonuje się przez oświadczenia złożone drugiej stronie.
Strony mogą też zawrzeć porozumienie, na mocy którego ustalą, że od konkretnej daty umowa o zakazie konkurencji straci moc. Nadto dopuszczalne jest wprowadzenie do umowy o zakazie konkurencji warunku rozwiązującego tę umowę (art. 89 k.c.). Warunkiem takim może być np. naruszenie przez byłego pracownika zakazu konkurencji. W przypadku spełnienia się tego warunku nastąpi rozwiązanie umowy o zakazie konkurencji i pracodawca zostanie zwolniony z obowiązku wypłaty odszkodowania.
ORZECZNICTWO
w Do umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy może zostać w sposób ważny wprowadzone prawo odstąpienia od niej – uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 26 lutego 2003 r., I PK 16/02, M.P.Pr.-wkł. 2004/1/1.
w Zamieszczenie w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy warunku rozwiązującego w postaci ustania przyczyny uzasadniającej zakaz konkurencji nie jest sprzeczne z zasadami prawa pracy (art. 89 k.c. w związku z art. 300 k.p.) – wyrok Sądu Najwyższego z 12 lutego 2004 r., I PK 398/03, OSNP 2005/1/5.
PRZYKŁAD
Informatyk zawarł z firmą, w której był zatrudniony, umowę o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia. Zobowiązał się, że przez rok nie będzie podejmować pracy u konkurencji. W zamian dostanie odszkodowanie – 2 tys. zł miesięcznie. W umowie przewidziano możliwość wcześniejszego jej rozwiązania za dwumiesięcznym wypowiedzeniem pracodawcy w przypadku zmiany jego profilu działalności. Po rozwiązaniu umowy o pracę firma przez 6 miesięcy wypłacała informatykowi odszkodowanie, następnie wypowiedziała mu umowę o zakazie konkurencji. Powodem była zmiana zakresu jej działalności (rozpoczęcie inwestycji w branży samochodowej). Informatyk, nie godząc się z tym, wniósł pozew do sądu. Domagał się dalszej wypłaty odszkodowania. Sąd oddalił jego powództwo, gdyż wypowiedzenie umowy o zakazie konkurencji przez pracodawcę było prawidłowe.
Ryszard Sadlik
Sędzia Sądu Rejonowego w Kielcach