O ustalenie istnienia stosunku pracy trzeba wystąpić do sądu

Dominika Cichocka
rozwiń więcej
Jeśli osoba świadcząca pracę na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło uzna, że jej zatrudnienie wykazuje cechy charakterystyczne dla zatrudnienia pracowniczego, może wystąpić do sądu z powództwem o ustalenie istnienia stosunku pracy.
Z definicji zawartej w art. 22 par. 1 kodeksu pracy wynika, że nawiązując stosunek pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Definicja ta wskazuje cechy charakterystyczne dla stosunku pracy, do których należą: podporządkowanie pracownika, osobiste wykonywanie pracy, odpłatność, świadczenie pracy na ryzyko pracodawcy oraz ciągły charakter pracy.

 

Podporządkowanie pracownika

Najbardziej istotnym elementem odróżniającym stosunek pracy od umów cywilnoprawnych jest podporządkowanie pracownika. Wyraża się ono w możliwości wydawania pracownikowi poleceń dotyczących miejsca, czasu i sposobu wykonania pracy. W pojęciu podporządkowania mieści się również obowiązek stosowania się pracownika do ustalonej dyscypliny pracy, a także możliwość wymierzania przez pracodawcę kar porządkowych.

Zdaniem Sądu Najwyższego wykonywanie pracy zmianowej, dyspozycyjność oraz podporządkowanie pracownika są cechami charakterystycznymi dla zatrudnienia w ramach stosunku pracy (wyrok z 11 września 1997 r., II UKN 232/97, OSNP 1998/13/407). Z kolei brak obowiązku wykonywania poleceń przemawia przeciwko możliwości uznania stosunku prawnego za stosunek pracy (wyrok SN z 11 kwietnia 1997 r., I PKN 89/97, OSNP 1998/2/35).

Kolejną cechą charakteryzującą zatrudnienie pracownicze jest osobiste wykonywanie obowiązków. Pracę może zatem świadczyć wyłącznie pracownik, którego łączy z pracodawcą stosunek pracy, wykluczone jest natomiast powierzenie wykonywania pracy, choćby krótkotrwałe, osobie trzeciej. Potwierdził to SN, według którego możliwa w umowach typu zlecenie klauzula wykonywania usług przez osobę trzecią - zastępcę jest niedopuszczalna w umowie o pracę (wyrok z 26 listopada 1998 r., I PKN 458/98, OSNP 2000/3/94). W konsekwencji, postanowienie umowy przewidujące możliwość powierzenia wykonywania pracy osobie trzeciej dyskwalifikuje dany stosunek prawny jako stosunek pracy.

Tylko za wynagrodzeniem

Stosunek pracy charakteryzuje się odpłatnością. Od tej zasady nie ma żadnych wyjątków. Wykluczone jest zatem ustalenie w umowie o pracę, że pracownik będzie wykonywał swe obowiązki nieodpłatnie.

W myśl art. 84 k. p., pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia ani przenieść tego prawa na inną osobę. Brak odpłatności może natomiast charakteryzować umowę zlecenia, w której nie ma przeszkód, by zleceniobiorca zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia.

Ryzyko obciąża pracodawcę

Cechą charakterystyczną wyłącznie dla stosunku pracy jest ponoszenie przez pracodawcę ryzyka niewykonania bądź nieprawidłowego wykonania pracy przez pracownika. To pracodawca, a nie pracownik ponosi konsekwencje ujemnych skutków działalności gospodarczej. Niekorzystne rezultaty prowadzonej przez pracodawcę działalności nie mogą spowodować obniżenia wynagrodzenia pracownika, którego wysokość nie jest uzależniona od sytuacji finansowej pracodawcy. Takim ryzykiem nie jest natomiast obciążony podmiot powierzający wykonywanie pracy w ramach umowy cywilnoprawnej.

Staranne działanie

W ramach stosunku pracy pracownik wykonuje czynności o charakterze ciągłym, powtarzającym się. Umowa o pracę jest umową starannego działania, a nie umową rezultatu, co oznacza, że pracownik jest zobowiązany do starannego świadczenia pracy, nie odpowiada zaś za jej końcowy efekt. Ta cecha wyraźnie odróżnia umowę o pracę od umowy o dzieło, w której przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do osiągnięcia konkretnego rezultatu.

Cechy dominujące

Ustalenie istnienia stosunku pracy nie nastręcza trudności, gdy w danym stosunku prawnym występują klarownie wszystkie wymienione wyżej cechy. Często zdarza się jednak, że konkretna umowa zawiera cechy charakterystyczne zarówno dla stosunku pracy, jak i dla umowy cywilnoprawnej.

Zdaniem Sądu Najwyższego, dla oceny rodzaju stosunku prawnego decydujące jest ustalenie, które z tych cech mają charakter przeważający (wyrok z 14 września 1998 r., I PKN 334/98, OSNP 1999/20/646). Jeśli umowa wykazuje wspólne cechy dla umowy o pracę i umowy prawa cywilnego z jednakowym ich nasileniem, o jej rodzaju decyduje zgodny zamiar stron i cel umowy, który może być wyrażony także w jej nazwie (wyrok z 18 czerwca 1998 r., I PKN 191/98, OSNP 1999/14/449).

PRZYKŁAD:

DECYDUJE ISTNIENIE PODPORZĄDKOWANIA

Maria B. pracuje jako kelnerka na podstawie umowy zlecenia. Właściciel baru układa tzw. grafiki pracy, Maria B. codziennie rano ma obowiązek podpisać listę obecności. Właściciel wydaje jej polecenia co do sposobu wykonywania pracy, a w razie konieczności powierza jej wykonywanie innych prac niż objęte umową. Tak silne podporządkowanie pracownicy przemawia za tym, że świadczy ona pracę nie na podstawie umowy zlecenia, lecz w ramach stosunku pracy.

PRZYKŁAD:

ZASTĘPSTWO WYKLUCZONE

Janina S. pracująca jako kasjerka podpisała umowę, w której zostało zamieszczone postanowienie, wedle którego jej obowiązki mogą być powierzone - w razie konieczności - innej osobie. Postanowienie to wskazuje, że stron nie łączył stosunek pracy, którego cechą istotną jest osobiste wykonywanie pracy.

Ważne!

Podstawą powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy jest art. 189 k.p.c., w myśl którego powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Sprawy o ustalenie stosunku pracy należą zawsze do właściwości sądów rejonowych - niezależnie od wartości przedmiotu sporu

Dominika Cichocka

gp@infor.pl

Podstawa prawna

- Art. 22, 84 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.).

- Art. 631, 189, 461 ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.).

Infor.pl
Rząd potwierdza: Opiekun osoby niepełnosprawnej bez odsetek od świadczenia pielęgnacyjnego. Zwrot. Świadczenie wspierające [stopień znaczny]
13 cze 2025

Panie redaktorze dlaczego nikt nie pisze i o tym się nie mówi o odsetkach, które trzeba było zapłacić za te miesiące które pobierało się świadczenie pielęgnacyjne i które trzeba było zwrócić do MOPS.

Kapitał zakładowy spółki z o.o. w 2025 r. okiem adwokata - praktyka. Wymogi prawne, pułapki, podatki, księgowość, odpowiedzialność zarządu i wspólników
13 cze 2025

Wyobraź sobie, że chcesz wystartować z nową firmą albo przekształcić jednoosobową działalność w spółkę z o.o. Formalności nie brakuje, ale jedna kwestia wraca jak bumerang: kapitał zakładowy. To pierwszy, obowiązkowy „wkład własny”, bez którego sąd nie zarejestruje spółki. Jego ustawowe minimum – 5 000 zł – może wydawać się symboliczne, jednak od sposobu, w jaki je wnosisz i później „pilnujesz”, zależy wiarygodność Twojej firmy, a czasem nawet osobista odpowiedzialność zarządu. Poniżej znajdziesz najświeższe przepisy, praktyczne podpowiedzi i pułapki, na które trzeba uważać od pierwszego przelewu aż po ewentualne obniżenie kapitału lata później.

Zasiłek pielęgnacyjny z MOPS, dodatek z ZUS i termin na wniosek [Wyrok NSA]
13 cze 2025

Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił, iż 3-miesięczny termin na złożenie wniosku o zasiłek pielęgnacyjny nie ulega zawieszeniu na czas przysługiwania osobie niepełnosprawnej innego, konkurencyjnego świadczenia. W tym przypadku chodziło o dodatek pielęgnacyjny.

Sztuczna inteligencja zabierze 14% miejsc pracy. Jak wdrożyć AI w firmie i dlaczego nie można z tym zwlekać?
13 cze 2025

Automatyzacja i sztuczna inteligencja nie są już przyszłością – stały się teraźniejszością. Firmy stoją przed trudnym wyborem: albo zaczną zmiany już teraz, albo zderzą się z brutalną rzeczywistością, a na adaptację do niej nie będzie czasu. Jak odpowiedzialnie i skutecznie przygotować organizację oraz ludzi do nieuniknionych przemian?

500 plus dla małżeństw z 50-letnim stażem? Nowe świadczenie jest już coraz bliżej
13 cze 2025

Czy pary z 50-letnim stażem małżeńskim otrzymają jednorazowe wsparcie finansowe od państwa? Trwają intensywne prace nad petycją dotyczącą tzw. „500 plus dla małżeństw” – nowego świadczenia, które miałoby docenić trwałość długoletnich związków. Sejmowa Komisja Petycji analizuje projekt ustawy przewidujący wypłaty od 5000 do nawet 8000 zł w zależności od liczby wspólnie przeżytych lat.

Sąd nakazał przeliczenia emerytury. ZUS to zrobił, ale odliczył wcześniej pobrane emerytury
13 cze 2025

Infor.pl udostępnia czytelnikom miejsce na naszym portalu. Dziś list czytelnika, który od dekady toczy (z niezadawalającym efektem) boje o ponowne przeliczenie swojej emerytury. Ponowne przeliczanie emerytur stało się medialnym tematem po słynnych wyroku TK z 4 czerwca 20224 r. (słynnym bo daje podwyżki emerytury i wyrównania nawet do 64 000 zł dla około 200 000 osobom, ale nie można z tego skorzystać bez pojedynku z ZUS w sądzie bo wyrok nie jest opublikowany w Dzienniku Ustaw). Nasz czytelni walczy o przeliczenie emerytury dużo wcześniej niż pojawił się ten wyrok. Oto jego historia.

O ile wzrośnie świadczenie pielęgnacyjne w 2026 roku?
13 cze 2025

Opiekunowie osób z niepełnosprawnościami czekają na ostateczną decyzję rządu w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia. To właśnie od wzrostu minimalnej płacy zależy kwota świadczenia pielęgnacyjnego w 2026 roku.

375 zł miesięcznie dla wdów i wdowców? Senat rozpatruje petycję ws. nowelizacji ustawy o działaczach opozycji antykomunistycznej
13 cze 2025

W Senacie procedowana jest petycja, która zakłada przyznanie wdowom i wdowcom po działaczach opozycji antykomunistycznej świadczenia w wysokości 375 zł miesięcznie. To zmodyfikowany postulat, który zyskał poparcie Urzędu ds. Kombatantów. Trwają konsultacje z resortami finansów i rodziny.

Stypendium szkolne {socjalne} na rok szkolny 2025/2026
14 cze 2025

Stypendium socjalne, znane również jako stypendium szkolne, to forma pomocy materialnej kierowana do uczniów i słuchaczy, którzy znajdują się w trudnej sytuacji życiowej. Jego celem jest wyrównanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży z rodzin dotkniętych ubóstwem, chorobą czy innymi trudnościami społecznymi.

pokaż więcej
Proszę czekać...