Niestety, zdarza się, że dzieci, członkowie naszej najbliżej rodziny, ciężko chorują i musimy przez jakiś czas zapewnić im opiekę. Często pracownicy korzystają w takich sytuacjach z urlopu wypoczynkowego, a nie jest to konieczne. Osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę musi wiedzieć, że gdy zajdzie taka sytuacja, może przez określony czas być zwolniona od wykonywania pracy i otrzymywać w tym czasie zasiłek opiekuńczy.
Wypłata zasiłku opiekuńczego jest „przywilejem” osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Zasiłek ten jest bowiem wypłacany tylko osobom podlegającym obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu. Nie dostaną go zatem osoby podlegające temu ubezpieczeniu dobrowolnie, np. wykonujące pracę nakładczą, prowadzące pozarolniczą działalność. Kolejną ważną informacją jest to, że zasiłek ten przysługuje od pierwszego dnia ubezpieczenia. Zatem nawet pracownikowi, który pracuje kilka dni, zasiłek może być wypłacony.
Kiedy można dostać zasiłek za opiekę nad dzieckiem
Zasiłek można dostać zarówno za opiekę nad zdrowym, jak i chorym dzieckiem. Za opiekę nad zdrowym dzieckiem zasiłek przysługuje do ukończenia przez dziecko 8 lat i tylko wtedy, gdy zaistnieje jedna z poniższych sytuacji:
• nieprzewidziane zamknięcie żłobka, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza,
• poród lub choroba małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki,
• pobyt małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej.
Z kolei za opiekę nad chorym dzieckiem zasiłek opiekuńczy przysługuje do ukończenia przez nie 14 lat. Gdy dziecko ukończy 14 lat, warunkiem otrzymania przez pracownika zasiłku jest pozostawanie z nim we wspólnym gospodarstwie domowym w okresie sprawowania opieki.
O zasiłek może się ubiegać zarówno matka, jak i ojciec dziecka. Zasiłek ten otrzyma jednak jeden rodzic – ten, który wystąpi z wnioskiem o jego wypłatę za dany okres. Każdy pracownik powinien wiedzieć, że zasiłek opiekuńczy przysługuje nie tylko wtedy, gdy opieki wymaga jego własne dziecko, ale także gdy będzie ją sprawował nad dzieckiem małżonka, przysposobionym albo obcym przyjętym na wychowanie i utrzymanie.
PRZYKŁADY
• Przedszkole, do którego uczęszcza syn Katarzyny K., z powodu awarii zostało zamknięte. Katarzyna dowiedziała się o tym na jeden dzień przed zamknięciem przedszkola przy odbieraniu syna. Z uwagi że Katarzyna nie miała nikogo, kto mógłby zająć się dzieckiem, musiała na kilka dni wziąć wolne w pracy. W przedstawionej sytuacji Katarzynie będzie przysługiwał zasiłek opiekuńczy, gdyż jej syn nie ukończył 8 lat i nastąpiło nieprzewidziane zamknięcie przedszkola. Uważa się, że zamknięcie placówki (żłobka, przedszkola, szkoły) jest nieprzewidziane, gdy pracownik zostanie o tym powiadomiony w terminie krótszym niż 7 dni przed dniem ich zamknięcia.
• Piotr K. nie zawarł z matką jego syna Anną B. związku małżeńskiego. Od czasu jego urodzenia mieszkali jednak razem. Ich syn ma dopiero rok. Anna, która stale się nim zajmuje, musi pójść na operację. W przedstawionej sytuacji Piotr, który jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę, będzie mógł skorzystać z zasiłku opiekuńczego. ZUS wyjaśnił bowiem (w poradniku zamieszczonym na stronie internetowej www.zus.pl), że prawo do zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad dzieckiem w wieku do 8 lat przysługuje także rodzicom niepozostającym w formalnym związku małżeńskim, lecz pozostającym we wspólnym gospodarstwie domowym.
Kto dostanie zasiłek, gdy rodzice pracują na zmiany
Szczególne zasady korzystania z zasiłku opiekuńczego dotyczą sytuacji, gdy zachodzi konieczność opieki nad dzieckiem, a rodzice są zatrudnieni w systemie pracy zmianowej. Aby wyjaśnić wszelkie wątpliwości związane z wypłatą zasiłku w takiej sytuacji, ZUS postanowił, że:
• w przypadku gdy rodzice dziecka w wieku do lat 8 zatrudnieni są w systemie pracy zmianowej na różnych zmianach, każdego z nich uważa się za osobę stale opiekującą się dzieckiem w wieku do lat 8 i w razie choroby, porodu lub pobytu jednego z rodziców w zamkniętym zakładzie opieki zdrowotnej, drugiemu z rodziców przysługuje zasiłek opiekuńczy;
• jeśli oboje rodzice bądź jedno z nich pracują w systemie pracy zmianowej, zasiłek opiekuńczy przysługuje za okres sprawowania opieki, w którym oboje rodzice pracują na różnych zmianach, a chore dziecko pozostawałoby bez opieki w wyniku częściowego pokrywania się godzin pracy, wskutek dojazdu lub dojścia do pracy i z pracy;
• w przypadku gdy oboje rodzice dziecka są zatrudnieni, a jedno z nich zatrudnione jest w systemie pracy zmianowej, zasiłek opiekuńczy przysługuje za dni, w które dziecko w wieku do lat 8 pozostawałoby bez opieki z powodu porodu, choroby lub pobytu drugiego z rodziców w zamkniętym zakładzie opieki zdrowotnej.
PRZYKŁADY
• Anna K. jest zatrudniona na cały etat w godzinach 8-16. Jej mąż Adam K. pracuje na dwie zmiany. Anna musiała pójść na operację do szpitala. Mają oni 5-letniego syna. który „chodzi” do przedszkola. W przedstawionej sytuacji Adam K. otrzyma zasiłek opiekuńczy tylko za te dni, w których miał pracować na drugą zmianę, gdyż w te dni dziecko w wieku do 8 lat pozostawałoby bez opieki z powodu przebywania Anny K. w szpitalu.
• Jolanta i Tomasz K. pracują w systemie pracy zmianowej – na dwie zmiany. Jolanta zachorowała i nie jest w stanie opiekować się córką, która ma 4 lata. Jolanta dostała zwolnienie na tydzień. Z uwagi że w przedstawionej sytuacji każdego z rodziców uważa się za stale opiekującego się dzieckiem, Tomasz otrzyma zasiłek opiekuńczy za cały okres choroby żony, w którym opiekował się dzieckiem.
Płatna opieka nad małżonkiem, rodzicem
Zdarzają się także sytuacje, że pracownik musi zaopiekować się innym niż dziecko chorym dorosłym członkiem rodziny – małżonkiem, rodzicami, teściami, dziadkami, wnukami, rodzeństwem. W takim przypadku również przez pewien czas może otrzymać zasiłek opiekuńczy. Wyjaśnić trzeba, że wymienione wyżej osoby zostaną uznane za członków rodziny, pod warunkiem że będą pozostawały we wspólnym gospodarstwie domowym z pracownikiem w okresie sprawowania opieki. Podkreślamy, że warunek pozostawania we wspólnym gospodarstwie domowym jest spełniony także wówczas, gdy pracownik pozostaje w tym gospodarstwie z chorym tylko przez okres choroby.
Kiedy zasiłek nie przysługuje
Pracownik musi mieć świadomość tego, że nie dostanie zasiłku opiekuńczego gdy poza nim są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku lub innemu choremu członkowi rodziny. Nie dotyczy to jednak opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat. ZUS wyjaśnił, że za członka rodziny pozostającego we wspólnym gospodarstwie domowym mogącego zapewnić opiekę nie uważa się:
• osoby całkowicie niezdolnej do pracy,
• osoby chorej,
• osoby, która ze względu na wiek jest niesprawna fizycznie lub psychicznie,
• osoby prowadzącej gospodarstwo rolne,
• pracownika odpoczywającego po pracy na nocnej zmianie,
• osoby prowadzącej działalność pozarolniczą, która nie może regulować swojego czasu pracy w sposób dowolny (ma ustalone godziny pracy),
• osoby niezobowiązanej do sprawowania opieki na podstawie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli odmawia ona sprawowania opieki.
Przez ile dni przysługuje zasiłek
Pracownik może sprawować opiekę i otrzymywać z tego powodu zasiłek opiekuńczy tylko przez określoną liczbę dni w roku kalendarzowym: 60 dni – gdy opieka jest sprawowana nad dzieckiem zdrowym w wieku do 8 lat albo nad dzieckiem chorym w wieku do 14 lat, 14 dni – gdy jest sprawowana nad chorym dzieckiem w wieku ponad 14 lat, małżonkiem, rodzicami, teściami, dziadkami, wnukami, rodzeństwem. Przy ustalaniu dni zasiłkowych trzeba pamiętać jeszcze o jednym ograniczeniu. Łączny okres wypłaty zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad dziećmi zdrowymi, chorymi i innymi członkami rodziny, niezależnie od liczby członków rodziny uprawnionych do zasiłku opiekuńczego oraz bez względu na liczbę dzieci i innych członków rodziny wymagających opieki, nie może przekroczyć w roku kalendarzowym 60 dni.
WARTO WIEDZIEĆ
Nie ma prawa do zasiłku opiekuńczego pracownik, który:
• w okresie, w którym powinien sprawować opiekę, wykonuje pracę zarobkową lub wykorzystuje zwolnienie od pracy w celu sprawowania opieki niezgodnie z jego celem,
• sfałszował zaświadczenie lekarskie,
• przebywa na urlopie bezpłatnym, wychowawczym.
PRZYKŁAD
Anna T. musiała przez 5 dni w styczniu po wyjściu matki ze szpitala opiekować się nią. W czerwcu korzystała przez 30 dni z zasiłku opiekuńczego z powodu opieki nad chorym synem. Z kolei z 20-dniowego zasiłku na córkę we wrześniu korzystał jej mąż Tomasz T. Gdy zachorował ojciec Tomasza, tylko on mógł mu zapewnić opiekę. Tomasz przedstawił zaświadczenie lekarskie o konieczności osobistego sprawowania opieki nad ojcem na okres 2 tygodni. Tomasz dostanie zasiłek opiekuńczy tylko za okres 5 dni, gdyż roczny limit dni, za który może zostać wypłacony zasiłek (bez względu na to, że zasiłek przysługiwał na dwoje dzieci, matkę Anny i ojca Tomasza i że do zasiłku był uprawniony on i jego żona) wynosi 60 dni w roku kalendarzowym.
Jakie dokumenty trzeba złożyć
Aby otrzymać zasiłek opiekuńczy, pracownik musi złożyć wniosek (na druku ZUS Z-15) i udowodnić fakt konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem albo innym członkiem rodziny. Gdy opieki wymaga chore dziecko lub inny chory członek rodziny, trzeba złożyć zaświadczenie lekarskie na druku ZUS ZLA. Gdy natomiast opieka jest sprawowana nad zdrowym dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat, trzeba dołączyć:
• oświadczenie ubezpieczonego – w razie nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza,
• zaświadczenie lekarskie na zwykłym druku – w przypadku porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki, pobytu małżonka, stale opiekującego się dzieckiem, w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej.
Ile wynosi zasiłek
Aby obliczyć wysokość zasiłku, trzeba najpierw ustalić tzw. podstawę jego wymiaru – ile wynosi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za określony czas. Jutro w dodatku do „GP” Praca i Podatki szczegółowo opiszemy, jak ustalić tę podstawę, dlatego dziś wyjaśniamy tylko, że:
• miesięczny zasiłek opiekuńczy wynosi 80 proc. tej podstawy,
• zasiłek jest wypłacany za każdy dzień niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych od pracy.
Kto wypłaci zasiłek
Pracownik otrzymuje zasiłek opiekuńczy albo od pracodawcy, albo z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Kto będzie płatnikiem zasiłku, zależy od tego, ile osób zgłasza do ubezpieczenia chorobowego jego pracodawca. Gdy zgłasza powyżej 20 ubezpieczonych – zasiłek wypłaci mu pracodawca, gdy nie więcej niż 20 ubezpieczonych – płatnikiem zasiłku będzie ZUS.
Monika Wojciechowska
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. nr 60, poz. 636 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 z późn. zm.).
CZYTELNICY PYTAJĄ
Czy zleceniobiorca otrzyma zasiłek
Wykonuję pracę na podstawie umowy zlecenia. Jest to moje jedyne źródło przychodów. Wcześniej ze zleceniodawcą łączyła mnie umowa o pracę. Miesiąc po rozpoczęciu pracy na podstawie umowy zlecenia bardzo ciężko zachorował mój mąż. Chcąc sprawować nad nim opiekę, wystąpiłam z wnioskiem o zasiłek opiekuńczy. Zleceniodawca odmówił jego wypłaty. Czy powinien mi wypłacić ten zasiłek?
NIE. Dla zleceniobiorcy podlegającego obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne a z zasiłku opiekuńczego mogą korzystać tylko osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu: pracownicy, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, osoby odbywające służbę zastępczą.
Czy konieczny jest ten sam adres zamieszkania
Nie mieszkam na stałe ze swoją mamą. Mieszka ona w miejscowości oddalonej od mojej o 20 kilometrów. Mama była niedawno operowana. Po jej wyjściu ze szpitala będę musiała się nią zająć. Postanowiłam, że na jakiś czas mama zamieszka u mnie. Jestem zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Ani razu od 3 lat nie byłam na zwolnieniu lekarskim. Dowiedziałam się jednak, że na czas zwolnienia z wykonywania pracy z powodu opieki nad matką mogłabym dostać zasiłek opiekuńczy. Czy jednak fakt, że nie mieszkamy na stałe razem, nie pozbawi mnie prawa do zasiłku?
NIE. Warunkiem uzyskania zasiłku opiekuńczego przez pracownika zwolnionego od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad chorą matką jest pozostawanie we wspólnym gospodarstwie domowym przez pracownika i chorego w okresie sprawowania opieki. Do wypłaty zasiłku nie jest zatem konieczne wspólne stałe zamieszkiwanie. Powinna pani wiedzieć, że zasiłek opiekuńczy z powodu opieki nad matką może być wypłacony maksymalnie przez okres 14 dni w roku kalendarzowym.
MW