Reforma emerytalna spowodowała, że wysokość przyszłych świadczeń emerytalnych osób ubezpieczonych zależy od kwoty składek zgromadzonych na koncie. Z tego powodu pracownicy powinni sprawdzać, czy płatnicy terminowo płacą składki na ubezpieczenie. Ustawodawca wyposażył również ZUS w odpowiednie narzędzia kontroli płatników.
Proces poboru należności z tytułu składek stanowi przedmiot szczególnej uwagi Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. ZUS na podstawie art. 68 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 z późn. zm.) jest uprawniony do przeprowadzania kontroli płatników składek. Zgodnie z art. 86 tej ustawy kontrola obejmuje:
• zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych,
• prawidłowość i rzetelność obliczania, potrącania i opłacania składek oraz innych składek i wpłat, do których pobierania zobowiązany jest Zakład,
• ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych i wypłacanie tych świadczeń oraz dokonywanie rozliczeń z tego tytułu,
• prawidłowość i terminowość opracowywania wniosków o świadczenia emerytalne i rentowe,
• wystawianie zaświadczeń lub zgłaszanie danych dla celów ubezpieczeń społecznych,
• dokonywanie oględzin składników majątku płatników składek zalegających z opłatą należności z tytułu składek.
Natomiast na podstawie odrębnych ustaw ZUS kontroluje:
• składki na ubezpieczenia zdrowotne (art. 90 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych; Dz.U. nr 210, poz. 2135, w związku z art. 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych),
• świadczenia rodzinne (art. 54 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych; Dz.U. nr 228, poz. 2255 z późn. zm.).
Najpierw upomnienie
W przypadku nieuregulowania przez płatnika należnych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Zakład zobligowany jest do niezwłocznego podejmowania działań zmierzających do przymusowego wyegzekwowania tych należności. Zgodnie z art. 24 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wszystkie należności z tytułu składek, tj. składki, odsetki za zwłokę, koszty upomnienia i opłata dodatkowa, podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej.
Jednak wszczęcie postępowania egzekucyjnego, którego celem jest doprowadzenie do realizacji przez zobowiązanego jego ustawowego obowiązku, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 110, poz. 986 z późn. zm.), musi być poprzedzone doręczeniem dłużnikowi upomnienia wzywającego go do bezzwłocznego uregulowania przedmiotowego zadłużenia. Upomnienie to zawiera pouczenie, że nieuregulowanie należności spowoduje skierowanie należności na drogę postępowania egzekucyjnego.
Organy egzekucyjne
Jeżeli dłużnik nie ureguluje zadłużenia, ZUS wdraża postępowanie egzekucyjne na podstawie wystawionego przez siebie administracyjnego tytułu wykonawczego. Prowadzącym postępowanie egzekucyjne na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, administracyjnym organem egzekucyjnym jest dyrektor oddziału ZUS (ma on status organu egzekucyjnego, a tym samym uprawnienia do stosowania środków egzekucyjnych, ale w ograniczonym zakresie) oraz właściwy miejscowo naczelnik urzędu skarbowego.
Dyrektor oddziału ZUS działający jako organ egzekucyjny ma uprawnienia do prowadzenia egzekucji wyłącznie z następujących środków:
• wynagrodzenia za pracę,
• świadczeń z ubezpieczenia społecznego,
• renty socjalnej,
• wierzytelności pieniężnych,
• rachunków bankowych.
Na podstawie par. 6 ust. 2 rozporządzenia ministra finansów z dnia 22 listopada 2001 r. w sprawie wykonania ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. nr 137, poz. 1541 z późn. zm.), wierzyciel będący jednocześnie organem egzekucyjnym bezzwłocznie stosuje środek egzekucyjny we własnym zakresie. Zatem dyrektor oddziału w ramach egzekucji własnej w pierwszej kolejności dochodzi należności w tym trybie.
Jednak gdy wierzycielowi będącemu jednocześnie organem egzekucyjnym nie jest znany znajdujący się na terenie jego działania majątek zobowiązanego, z którego można prowadzić egzekucję, wierzyciel ten kieruje tytuł wykonawczy do naczelnika urzędu skarbowego będącego organem egzekucyjnym uprawnionym do dochodzenia tego samego rodzaju należności pieniężnych, na którego terenie znajduje się majątek zobowiązanego. W takim przypadku wierzyciel nie podejmuje działań egzekucyjnych we własnym zakresie i przekazuje do naczelnika urzędu skarbowego tytuł wykonawczy na analogicznych zasadach jak wierzyciel niebędący jednocześnie organem egzekucyjnym.
Ponadto, gdy dojdzie do całkowitej lub częściowej bezskuteczności egzekucji własnej prowadzonej przez Zakład lub zbiegu egzekucji administracyjnej do tej samej rzeczy lub prawa majątkowego, prowadzonej przez dyrektora oddziału ZUS i naczelnika urzędu skarbowego, egzekucję własną prowadzoną przez dyrektora oddziału łącznie przejmuje naczelnik urzędu skarbowego. Natomiast w przypadku zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej, postępowanie egzekucyjne zostaje wstrzymane do czasu wyznaczenia przez sąd wspólnego organu egzekucyjnego, który będzie zobowiązany do łącznego prowadzenia egzekucji.
Efekty kontroli
ZUS sukcesywnie i w coraz szerszym zakresie podejmuje działania egzekucyjne i dyscyplinujące wobec płatników składek uchylających się od obowiązku uregulowania należnych składek. Egzekucja własna jest bowiem najbardziej efektywnym i skutecznym narzędziem przymusowego dochodzenia należności z tytułu składek.
Kontrola płatników składek w końcowym efekcie pełni funkcje wspomagające w zakresie ustalania stanu należności i zobowiązań poszczególnych funduszy oraz rozliczeń w zakresie składek na ubezpieczenie zdrowotne oraz chroni słuszny interes ubezpieczonego.
Innym efektem działań kon-trolnych jest porządkowanie danych w zakresie identyfikacji płatników i ubezpieczonych bezpośrednio u płatnika składek, co w konsekwencji porządkuje i przyspiesza stan przetwarzania zasobów KSI.
Bożena Wiktorowska
MPS WYJAŚNIA
Kontrola płatników
Kontrole płatników składek zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu przeprowadzania kontroli płatników składek (Dz.U. nr 164, poz. 1165) powinny być przeprowadzane z częstotliwością umożliwiającą dochodzenie należności z tytułu składek i wypłaconych świadczeń. Do 31 grudnia 2002 r. okres przedawnienia w dochodzeniu należnych składek na ubezpieczenia społeczne wynosił 5 lat, a od 1 stycznia 2003 r. w związku ze zmianą ustawy wynosi 10 lat. Bez zmiany pozostał 3-letni okres, za który można żądać zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.
Powyższe unormowania prawne wskazują, iż działania kontrolne Zakładu powinny być prowadzone w sposób planowy. Kontrole planowe zwane również okresowymi obejmują z reguły pełny zakres obowiązków płatnika. Poza planowanymi pełnozakresowymi kontrolami okresowymi prowadzone są, w miarę bieżących potrzeb Zakładu, pozaplanowe kontrole doraźne dotyczące określonych spraw, w tym dokonywania oględzin składników majątku lub wynikające ze skarg i wniosków płatników składek, ubezpieczonych bądź z urzędu.
Zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, kontrolę wykonywania zadań i obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych przez płatników składek przeprowadzają inspektorzy kontroli Zakładu.
Ustalenia kontroli opisywane są w protokole kontroli, w którym ujęte są wyniki kontroli. Wyniki kontroli możemy podzielić na wyniki rodzące skutki finansowe oraz niepowodujące skutków finansowych. Wyniki rodzące skutki finansowe obejmują:
• zaniżanie składek na ubezpieczenia społeczne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz składek na ubezpieczenie zdrowotne w stosunku do składki należnej (tzw. przypis składek),
• zawyżanie składek na ubezpieczenia społeczne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz składek na ubezpieczenie zdrowotne w stosunku do składki należnej (tzw. odpis składek),
• nadpłaty i niedopłaty świadczeń finansowanych z FUS i budżetu państwa,
• różnice w rozliczaniu świadczeń dotyczące kwot wypłacanych zasiłków oraz zasiłków finansowanych z budżetu państwa, podlegających rozliczeniu w ciężar składek na ubezpieczenia społeczne oraz kwot wynagrodzeń z tytułu niezdolności do pracy,
• kwoty ściągnięte w drodze egzekucji będące następstwem oględzin składników majątku płatników składek będących dłużnikami,
• odsetki za zwłokę od nieopłaconych w terminie składek,
• dodatkowe opłaty od nieopłaconych składek lub opłaconych w zaniżonej wysokości.
Natomiast wyniki niepowodujące skutków finansowych mogą dotyczyć:
• zgłaszania lub wyłączania osób z ubezpieczeń społecznych oraz ubezpieczenia zdrowotnego,
• błędów w dokumentach zgłoszeniowych ubezpieczonych i płatników składek,
• błędów w dokumentach rozliczeniowych w zakresie identyfikacji.
Ustalenia kontrolne ujęte w protokole kontroli dają podstawę do oceny działalności płatnika składek i w konsekwencji mogą stanowić podstawę do wydania decyzji w zakresie i trybie określonym w art. 83 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Decyzje wydaje się w przypadkach, gdy płatnik składek nie zgadza się z ustaleniami kontroli zawartymi w protokole kontroli lub nie składa dokumentów korygujących po kontroli.
BW
Na podstawie materiałów informacyjnych przygotowanych przez MPS dla Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych