Pracownicy zatrudnieni przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości mogą przejść na wcześniejszą emeryturę po udowodnieniu m.in. 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach (w niektórych wypadkach 10 lat).
Anna Kowalik
Ubezpieczonym urodzonym przed 1 stycznia 1949 r. będącym pracownikami zatrudnionymi w szczególnych warunkach przysługuje emerytura w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn (art. 32 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 – zwanej dalej ustawą emerytalną). Stwierdzenie, iż prawo do emerytury przysługuje wyłącznie pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach oznacza, że świadczenie to przysługuje wyłącznie wówczas, gdy praca w szczególnych warunkach wykonywana była w ramach stosunku pracy. Natomiast jeżeli taka sama praca wykonywana jest np. przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą, z tytułu jej wykonywania nie przysługują uprawnienia do emerytury w obniżonym wieku.
Wiek
Ustawa emerytalna – w zakresie wieku, rodzajów prac lub stanowisk oraz warunków, na podstawie których osobom wykonującym pracę w szczególnych warunkach lub wykonującym pracę w szczególnym charakterze przysługuje prawo do emerytury – odsyła do przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (DzU nr 8, poz. 43).
Wiek emerytalny dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach waha się od 40 do 55 lat dla kobiet i od 45 do 60 lat dla mężczyzn. W niektórych przypadkach prawo do emerytury uzależnione jest ponadto od osiągnięcia niższego wieku emerytalnego w czasie wykonywania pracy w szczególnych warunkach bądź w czasie innej pracy, do której wykonywania skierowano pracownika ze względów zdrowotnych.
Pracownicy urodzeni przed 1 stycznia 1949 r. nabywają prawo do emerytury po osiągnięciu niższego wieku emerytalnego oraz po udowodnieniu co najmniej 20-letniego (kobieta) i 25-letniego (mężczyzna) stażu pracy (składkowego i nieskładkowego), w tym co najmniej 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach (w niektórych wypadkach okres ten może wynosić mniej niż 15 lat, lecz co najmniej 10 lat).
Pracownicy urodzeni po 31 grudnia 1948 r., lecz przed 1 stycznia 1969 r. nabywają prawo do emerytury na zasadach określonych w art. 46 ustawy emerytalnej, po spełnieniu najpóźniej do 31 grudnia 2006 r. podanych wyżej warunków oraz po rozwiązaniu stosunku pracy (jeżeli w momencie ubiegania się o świadczenie będą pozostawali w stosunku pracy). Rozwiązanie stosunku pracy może nastąpić po 31 grudnia 2006 r. Pracownicy ci nie mogą być jednak członkami OFE.
Pracownicy urodzeni po 31 grudnia 1948 r., którzy nie uzyskają emerytury na zasadach określonych w art. 46 ustawy emerytalnej, ponieważ nie spełnili do 31 grudnia 2006 r. warunków określonych w tym przepisie – nabywają prawo do emerytury w wieku obniżonym z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach (np. w wieku 55 lat mężczyźni), jeżeli:
• udowodnili na dzień 1 stycznia 1999 r. staż pracy (okres składkowy i nieskładkowy), wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 15-letni (lub co najmniej 10-letni) okres pracy w szczególnych warunkach,
• nie przystąpili do Otwartego Funduszu Emerytalnego,
• rozwiązali stosunek pracy, jeżeli ubiegając się o emeryturę pozostawali w stosunku pracy.
Ta grupa ubezpieczonych nabywa uprawnienia emerytalne na zasadach określonych w art. 184 ustawy emerytalnej.
przykład
Pracownik zatrudniony w hutnictwie, na stanowiskach wymienionych w dziale III wykazu B, nabywa prawo do emerytury w wieku 55 lat (mężczyzna), jeżeli wiek ten osiągnie w czasie pracy wykonywanej w dziale III wykazu B lub w czasie zatrudnienia, do którego zostałby skierowany na zalecenie lekarza. Osiągnięcie wieku 55 lat w innym miejscu zatrudnienia uniemożliwia przyznanie emerytury w wieku 55 lat. Pracownik taki może przejść na emeryturę w wieku 60 lat na podstawie § 4 rozporządzenia.
Jeżeli pracownik taki urodzony jest np. w 1951 r. i ma co najmniej 25-letni staż pracy (składkowy i nieskładkowy), w tym co najmniej 15 lat pracy wymienionej w dziale III wykazu B, to po osiągnięciu wieku 55 lat może przejść na emeryturę, a w przypadku gdy pozostaje w stosunku pracy po jego rozwiązaniu. Jeżeli pracownik ten urodziłby się później, np. w 1952 r., wówczas nabyłby uprawnienia do emerytury w wieku 55 lat, jeżeli udowodniłby, że na dzień 1 stycznia 1999 r. ma co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym co najmniej 15-letni okres zatrudnienia wykonywanego na stanowiskach wymienionych w dziale III wykazu B.
Pracownicy zatrudnieni w szczególnych warunkach
Do celów ustalenia uprawnień do emerytury w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uznaje się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.
Do 23 czerwca 2004 r., tj. do dnia ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 14 czerwca 2004 r. – prawo do emerytury z tytułu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach mogła nabyć wyłącznie osoba, która była zatrudniona w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, które zawierają wykazy (A i B) prac uznanych w poszczególnych działach gospodarki narodowej za prace wykonywane w szczególnych warunkach oraz wydanych na podstawie przepisów tego rozporządzenia zarządzeń właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralnych związków spółdzielczych określających konkretne stanowiska pracy, na których w poszczególnych zakładach pracy są wykonywane prace w szczególnych warunkach.
Zgodnie z przepisami rozporządzenia wykazy stanowisk mają zastosowanie również w jednostkach organizacyjnych:
• które powstały w drodze przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w inne przedsiębiorstwo, w przedsiębiorstwa, w spółkę lub w spółki,
• które zostały przekazane organom samorządu terytorialnego,
• dla których uprawnienia i obowiązki organu założycielskiego przejęli wojewodowie lub inne organy państwowe.
ważne
Począwszy od 24 czerwca 2004 r. z prawa do emerytury z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach mogą skorzystać także pracownicy zatrudnieni u prywatnych pracodawców.
Przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach, uzasadniającego prawo do emerytury w wieku określonym w rozporządzeniu, uwzględnia się jedynie te okresy, w których praca w szczególnych warunkach była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy (§ 2 ust. 1 rozporządzenia).