Renta z tytułu niezdolności jest świadczeniem związanym z posiadaniem wymaganego okresu zatrudnienia i powstania niezdolności do pracy w czasie zatrudnienia, jednak nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ich ustania.
Posiadanie wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, jest przesłanką niezbędną do przyznania renty przewidzianej w art. 57 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.). Jednak – dla przyznania renty – ustalenie niezdolności do pracy oraz posiadanie wymaganego okresu musi być jeszcze uzupełnione warunkiem powstania tej niezdolności w ściśle określonym okresie składkowym lub nieskładkowym lub nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.
Okres powstania niezdolności do pracy
Okresy, w jakich może powstać niezdolność do pracy, tak by zostały spełnione warunki do uzyskania renty, zostały wskazane w art. 57 pkt 3 ustawy emerytalnej.
Są nimi m.in.:
• okres ubezpieczenia,
• okres opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości i na zasadach określonych w przepisach obowiązujących od 15 listopada 1991 r. do 31 grudnia 1998 r.,
• okres pobierania zasiłku macierzyńskiego.
Do ww. okresów zalicza się przypadające przed 15 listopada 1991 r. okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składki:
• okres zatrudnienia po ukończeniu 15 lat życia:
– na obszarze państwa polskiego – w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, jeżeli w tych okresach pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego: chorobowy, macierzyński lub opiekuńczy lub rentę chorobową,
– obywateli polskich za granicą – u innych pracodawców zagranicznych, jeżeli w okresie pracy za granicą były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne w Polsce,
• okres niewykonywania zatrudnienia po jego ustaniu, jeżeli za te okresy na podstawie Kodeksu pracy zostało wypłacone wynagrodzenie lub odszkodowanie,
• okres pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarze Państwa Polskiego, objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, i okres kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki.
Niezdolność do pracy może powstać również we wskazanych w art. 57 pkt 3 ww. ustawy okresach nieskładkowych, m.in. w:
• okresie pobierania:
– wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłaconego na podstawie Kodeksu pracy,
– zasiłków z ubezpieczenia społecznego: chorobowego lub opiekuńczego, pobieranych w czasie ubezpieczenia, jak i po ustaniu obowiązku ubezpieczenia,
– świadczenia rehabilitacyjnego (również po ustaniu obowiązku ubezpieczenia społecznego),
• przypadających przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty, okresach urlopu wychowawczego, bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących, opiekujących się małymi dziećmi, innego udzielonego w tym celu urlopu bezpłatnego oraz okresie niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem w wieku do lat 4,
• okresie udokumentowanej niezdolności do pracy, za który wypłacone zostały z Funduszu Pracy zasiłki dla bezrobotnych lub szkoleniowe, lub stypendia,
lub nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.
Niezdolność do pracy po okresie 18 miesięcy
W przypadku gdy niezdolność do pracy powstała w okresie późniejszym niż 18 miesięcy od ustania wyżej wskazanych okresów, prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje, jeżeli wnioskodawca spełnia określone warunki.
Warunkami tymi są:
• uznanie za całkowicie niezdolnego do pracy,
• spełnianie warunku posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego oraz
• legitymowanie się co najmniej 20-letnim dla kobiety i 25-letnim dla mężczyzny okresem składkowym i nieskładkowym.
przykład
Wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy zgłosił 58-letni mężczyzna. Przez ostatnie 4 lata przebywał w USA. Posiada ponad 25-letni okres składkowy, na który składa się okres studiów wyższych i zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Orzeczeniem lekarza orzecznika, a następnie komisji lekarskiej został uznany za częściowo niezdolnego do pracy. Niezdolność ta powstała w styczniu 2005 r., a więc po upływie 18 miesięcy od ustania zatrudnienia. Organ rentowy wyda decyzję odmawiającą prawo do renty. Częściowa niezdolność do pracy nie uprawnia do zastosowania regulacji z art. 57 ust. 2 ustawy emerytalnej.
przykład
W sierpniu 2005 r. z wnioskiem o rentę z tytułu niezdolności do pracy wystąpiła 52-letnia Pani Maria M. Udowodniła ona 19-letni okres składkowy i 4-letni okres nieskładkowy. Lekarz orzecznik stwierdził całkowitą niezdolność do pracy, przy czym orzekł, że niezdolność ta powstała w maju 2005 r. Wnioskodawczyni jest od dwóch lat zarejestrowana w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna, bez prawa do zasiłku. Niezdolność do pracy powstała zatem później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania okresów wskazanych w ustawie. Przy badaniu uprawnień do renty organ rentowy uzna, że wnioskodawczyni posiada wymagany staż (w tym co najmniej 5-letni okres przypadający na ostatnie dziesięciolecie przed powstaniem niezdolności do pracy, jak i ogólny 20-letni) oraz została uznana za całkowicie niezdolną do pracy, a zatem spełnia warunki wymagane do przyznania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. W jej przypadku nie wymaga się bowiem, aby niezdolność do pracy powstała najpóźniej w ciągu 18 miesięcy od ustania wskazanych w ustawie okresów.
Reasumując, renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który został uznany za częściowo lub całkowicie niezdolnego do pracy.
Ponadto ubezpieczony powinien udowodnić wymagany okres składkowy i nieskładkowy, chyba że niezdolność do pracy jest skutkiem wypadku w drodze do lub z pracy, a niezdolność do pracy powstała w okresach wskazanych w ustawie albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów, chyba że orzeczono całkowitą niezdolność do pracy, a ubezpieczony udowodnił staż wynoszący 20 lat (kobieta) i 25 lat (mężczyzna).
Michał Jakubczyk