Osoby, które uległy wypadkowi w szczególnych okolicznościach oraz członkowie rodzin osób zmarłych wskutek takiego wypadku, są objęci ochroną. Przysługują im świadczenia z tytułu doznanej „szkody na osobie” spowodowanej wypadkiem. Decyzję w sprawie świadczeń wydaje ZUS na wniosek osoby uprawnionej.
Za wypadek w szczególnych okolicznościach uzasadniający przyznanie świadczeń uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło:
• przy ratowaniu innych osób od grożącego ich życiu niebezpieczeństwa,
• przy chronieniu własności publicznej przed grożącą jej szkodą,
• przy udzielaniu przedstawicielowi organu państwowego lub organu samorządu terytorialnego pomocy przy spełnianiu czynności urzędowych,
• przy ściganiu lub ujęciu osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub przy chronieniu innych osób przed napaścią,
• przy wykonywaniu funkcji radnego lub członka komisji rady wszystkich jednostek samorządu terytorialnego albo przy wykonywaniu przez sołtysa czynności związanych z tym stanowiskiem,
• przy wykonywaniu funkcji ławnika w sądzie,
• w czasie zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych realizowanych przez jednostki organizacyjne systemu oświaty, zajęć w szkole wyższej lub zajęć na studiach doktoranckich albo w czasie odbywania praktyki przewidzianej organizacją studiów lub nauki,
• przy pracy w OHP na innej podstawie niż umowa o pracę,
• przy pracy wykonywanej w ramach terapii zajęciowej w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz publicznych zakładach opieki zdrowotnej,
• przy wykonywaniu bezpośredniej ochrony przed klęskami żywiołowymi,
• przy wykonywaniu funkcji członka komisji powołanej przez organ państwowy lub organ samorządu terytorialnego do przeprowadzenia wyborów lub referendum,
• przy wykonywaniu świadczeń przez wolontariusza,
• w trakcie uczestnictwa w centrum integracji społecznej,
• przy wykonywaniu przez bezrobotnego prac społecznie użytecznych.
Natomiast omawiana ustawa nie zawiera definicji pojęć: nagłe zdarzenie, przyczyna zewnętrzna, uraz, śmierć. Dlatego należy posiłkować się definicjami tych pojęć stosowanymi przy ustalaniu przyczyn i okoliczności wypadków przy pracy.
Nagłe zdarzenie
Nagłość zdarzenia (ściśle rozumiana) to jednorazowe: krótkie, momentalne i gwałtowne zdarzenie zaistniałe w powiązaniu z co najmniej jedną przyczyną zewnętrzną, np. przewrócenie się wskutek poślizgnięcia, upadek wskutek potknięcia się, poparzenie, porażenie prądem. Jednak przy takim pojmowaniu nagłości zdarzenia nie mieściłyby w tej definicji, np. udar cieplny spowodowany długotrwałym wykonywaniem pracy w warunkach wysokiej temperatury. Z tego względu nagłość zdarzenia należy interpretować w sposób wskazany przez SN w wyroku z 30 czerwca 1999 r. (II UKN 24/99; OSNAP z 2000 nr 18, poz. 697). SN stwierdził, że „zdarzenie będące istotnym zewnętrznym czynnikiem wywołującym negatywną reakcję organizmu i stanowiące przyczynę wypadku przy pracy posiada cechę nagłości tylko wtedy, gdy przebiega w czasie nie dłuższym niż trwanie dnia pracy”.
Zdarzenie wypadkowe musi mieć bezpośredni związek z wykonywaniem pracy, funkcji, podjętej interwencji, uczestniczeniem w zajęciach objętych katalogiem zamieszczonym w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r.
Nagłość zdarzenia nie występuje np. w przypadku długotrwałego oddziaływania szkodliwych warunków w środowisku pracy, nawet gdy w efekcie kumulowania się skutków szkodliwych warunków pracy doprowadza do nagłego ujawnienia się stanu chorobowego.
Przyczyna zewnętrzna
Przyczynami zewnętrznymi zdarzeń wywołujących uraz lub śmierć mogą być różne czynniki, których źródło nie jest w jakikolwiek sposób związane z organizmem poszkodowanego. Mogą to być zatem przyczyny związane z:
• działaniem maszyn i urządzeń, a w szczególności działaniem ich elementów: ruchomych, ostrych, wystających,
• użyciem narzędzi pracy,
• działaniem mediów energetycznych (np. energii elektrycznej, pary technologicznej),
• działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia przekraczających wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chwilowych oraz najwyższych dopuszczalnych stężeń pułapowych,
• wykonywaniem pracy w warunkach (osobniczo) nadmiernego wysiłku fizycznego, nawet gdy nie przekroczono dopuszczalnych norm,
• występowaniem progów i innych nierówności występujących w obrębie ciągów komunikacyjnych,
• występowaniem stanowisk pracy powodujących zagrożenie upadkiem i w konsekwencji możliwością urazu,
• działaniem innych osób.
Procedura powypadkowa
Przepisy ustawy z dnia 30 października 2002 r. nie określają procedury ustalania okoliczności i przyczyn wypadków powstałych w szczególnych okolicznościach. Brak takiej regulacji może być przyczyną rozbieżności i sporów dotyczących wartości dowodowej i kompletności zgromadzonej dokumentacji powypadkowej. Może zatem wpływać na decyzję ZUS w sprawie przyznania świadczeń. ZUS został bowiem upoważniony do dokonywania oceny okoliczności i przyczyn wypadku w szczególnych okolicznościach oraz wydawania decyzji w sprawie świadczeń przewidzianych w tej ustawie.
Osoba ubiegającą się o świadczenia z tytułu wypadku w szczególnych okolicznościach zobowiązana jest dołączyć do wniosku dokumentację wypadku. W tej sytuacji wykazanie i należyte udokumentowanie wypadku oraz jego skutków jest w interesie poszkodowanego działającego (w zależności od okoliczności zdarzenia) we współdziałaniu z innymi osobami, organami, instytucjami itp.
Poszkodowany wskutek wypadku powstałego w szczególnych okolicznościach albo inne osoby, jeżeli stan zdrowia poszkodowanego na to nie pozwala, powinni niezwłocznie poinformować o zdarzeniu wypadkowym osoby odpowiednie ze względu na okoliczności wypadku, ustalić świadków zdarzenia mogących (najlepiej w formie oświadczeń na piśmie) zaświadczyć o zdarzeniu i okolicznościach jego zaistnienia. W przypadku zaistnienia wypadku ze skutkiem śmiertelnym konieczne jest zawiadomienie prokuratora.
SŁOWNICZEK
URAZ – uszkodzenia tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego.
ŚMIERTELNY WYPADEK – wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku; klauzula czasowa ma charakter instrukcyjny, jest ustanowiona jedynie dla celów statystyki wypadkowej.
Jan Pióro
UŻYTKOWNICY PYTAJĄ
Jakie dokumenty powinien przedstawić poszkodowany
Jakie dokumenty powinna przedstawić osoba ubiegającą się o świadczenie z tytułu wypadku powstałego w szczególnych okolicznościach?
– Osoba ubiegająca się o świadczenia z tytułu wypadku w szczególnych okolicznościach powinna dołączyć do wniosku dokumentację wypadku. Dlatego też powinna pozyskać dokumenty potwierdzające ten fakt, a w szczególności:
• pozwalające na ustalenie warunków wykonywania pracy i innych okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku, w szczególności: organizacji pracy, przebiegu procesu technologicznego – sporządzając w miarę możliwości szkic, dokumentację fotograficzną miejsca wypadku,
• pozwalające na udokumentowanie relacji świadków wypadku, którzy zgłosili się spontanicznie oraz wskazanych przez poszkodowanego – bez względu na to, czy osoby te są w jakikolwiek sposób związane, np. z zakładem, na terenie którego miało miejsce zdarzenie wypadkowe,
• dokumentację lekarską opisującą doznane obrażenia i przebieg leczenia oraz ustalenia dotyczące uszczerbku na zdrowiu,
• dowody umożliwiające dokonanie kwalifikacji prawnej wypadku (rodzaju i skutku wypadku),
• dowody dotyczące wypadku zebrane przez organy prowadzące śledztwo lub dochodzenie, jeżeli takie materiały zostały zebrane i mogą być udostępnione,
• inne dowody dotyczące wypadku, uznane za niezbędne.
Jakie świadczenia przysługują z tytułu wypadku
Jakie świadczenia przysługują osobie poszkodowanej wskutek wypadku w szczególnych okolicznościach?
– Osobie, która stała się niezdolna do pracy wskutek wypadku w szczególnych okolicznościach, przysługują:
• renta z tytułu niezdolności do pracy,
• jednorazowe odszkodowanie z tytułu doznanego uszczerbku na zdrowiu, jeżeli została uznana za całkowicie niezdolną do pracy,
• świadczenia opieki zdrowotnej określone w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, w zakresie niezbędnym do leczenia następstw wypadku lub choroby zawodowej, pod warunkiem że osoby te nie są objęte ubezpieczeniem zdrowotnym.
Natomiast członkowie rodziny osoby, która zmarła wskutek wypadku, mają prawo do renty rodzinnej i jednorazowego odszkodowania.
Ponadto osobie, która poniosła koszty pogrzebu osoby poszkodowanej wskutek wypadku lub choroby zawodowej albo osoby pobierającej rentę na podstawie ustawy, przysługuje zasiłek pogrzebowy.
Jan Pióro
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach (Dz.U. nr 199, poz. 1674 z późn. zm.).