W razie rozwodu środki zgromadzone w otwartym funduszu emerytalnym podlegają podziałowi pomiędzy małżonków i są przesyłane na ich rachunki w OFE. Pieniądze te uznaje się za majątek wspólny, chyba że wcześniej podpisali oni intercyzę.
Gdy uczestnik otwartego funduszu emerytalnego pozostaje w związku małżeńskim, a małżonkowie posiadają wspólnotę majątkową, to pieniądze gromadzone przez niego w OFE stanowią wspólny majątek małżonków. Takie traktowanie kapitału emerytalnego przez przepisy wymaga, aby osoba zawierająca umowę z funduszem emerytalnym złożyła pisemne oświadczenie o tzw. stosunkach majątkowych. Innymi słowy, musi zadeklarować, czy istnieje między nią a jej małżonkiem wspólnota majątkowa.
Deklaracja małżonków
Jeśli między osobą przystępującą do OFE a jej małżonkiem istnieje taka wspólnota (tak jest najczęściej), zakreśla ona wtedy tylko na formularzu umowy odpowiedni kwadrat (istnienie wspólnoty majątkowej). Żadne dodatkowe dokumenty nie są wtedy wymagane.
Osoba stanu wolnego zakreśla natomiast informację, że oświadczenie o tych stosunkach jej nie dotyczy.
Intercyza z dokumentami
Więcej formalności trzeba spełnić, jeżeli osoba zapisująca się do OFE jest żonata (zamężna), ale z małżonkiem nie łączy jej wspólnota majątkowa, gdyż ma na przykład podpisaną intercyzę albo sąd orzekł separację. W takiej sytuacji ma ona obowiązek udokumentować sposób uregulowania tych stosunków. Do wypełnienia tego wymogu służyć może na przykład akt notarialny (lub jego poświadczona kopia) o zawarciu rozdzielności majątkowej.
WAŻNE
OFE nie odpowiada za szkody powstałe wskutek niedopełnienia lub nienależytego dopełnienia obowiązku oświadczenia o stosunkach majątkowych.
Informacja o zmianach
Taki obowiązek, tj. zgłoszenie albo powstania, albo ustania obowiązywania wspólnoty majątkowej, ciąży na członku OFE, który po podpisaniu umowy zmieni swój dotychczasowy status majątkowy. Najczęściej wynika to z:
• zawarcia lub rozwiązania związku małżeńskiego,
• podpisania lub zniesienia intercyzy,
• orzeczenia separacji.
W takim przypadku członek OFE musi pisemnie zgłosić funduszowi nowe oświadczenie o sposobie uregulowania stosunków majątkowych – najlepiej użyć do tego udostępniany przez OFE formularz – wraz z odpowiednimi dokumentami.
UWAGA!
W przypadku zawarcia związku małżeńskiego obowiązek ten spoczywa na obojgu małżonkach – muszą oni złożyć odrębne pisemne oświadczenia. Często zdarza się, że kobiety pamiętają o składaniu korekty do OFE w związku ze zmianą swojego nazwiska po zawarciu małżeństwa, natomiast panowie nie widzą potrzeby korekty czegokolwiek w umowie przystąpienia do funduszu.
W przypadku zawarcia związku małżeńskiego obowiązek ten spoczywa na obojgu małżonkach – muszą oni złożyć odrębne pisemne oświadczenia. Często zdarza się, że kobiety pamiętają o składaniu korekty do OFE w związku ze zmianą swojego nazwiska po zawarciu małżeństwa, natomiast panowie nie widzą potrzeby korekty czegokolwiek w umowie przystąpienia do funduszu.
W razie niedopełnienia obowiązku złożenia oświadczenia o stosunkach majątkowych, OFE przyjmie kolejno, że między małżonkami istnieje wspólność ustawowa albo że małżeńskie stosunki majątkowe uregulowane są zgodnie z treścią umowy zawartej z OFE lub ostatnim zawiadomieniem dokonanym przez członka.
Należy więc pamiętać o aktualizacji wcześniejszych oświadczeń dotyczących stosunków majątkowych. Tym bardziej że OFE nie odpowiada za szkody powstałe wskutek niedopełnienia lub nienależytego dopełnienia obowiązku oświadczenia o stosunkach majątkowych.
WAŻNE
Jeżeli w razie rozwodu chcemy uniknąć przymusowego uczestnictwa w funduszu byłego małżonka, należy dostarczyć funduszowi nazwę i numer rachunku wybranego przez nas wcześniej albo w tym celu OFE.
Podział pieniędzy
Ponieważ w przypadku wspólnoty majątkowej małżonków środki gromadzone w OFE są ich majątkiem wspólnym, pieniądze te podlegają podziałowi w razie rozwodu lub unieważnienia małżeństwa – po połowie za okres obowiązywania wspólnoty majątkowej. Małżonkom należą się więc środki zgromadzone na rachunku drugiego współmałżonka. Po rozwiązaniu małżeństwa, środki zgromadzone na rachunku uczestnika OFE, przypadające byłemu współmałżonkowi na skutek podziału majątku, są przekazywane na jego rachunek w funduszu. Ich przelew następuje w ramach tzw. wypłaty transferowej, czyli transakcji między OFE. Odbywają się one na koniec lutego, maja, sierpnia i listopada.
UWAGA! Pieniądze te nie mogą zostać wypłacone gotówką, lecz są przekazywane na konto do funduszu. Tylko w wyjątkowych sytuacjach (patrz niżej) można się starać o ich wypłatę gotówkową.
Podstawą do wypłaty jest przedstawienie funduszowi przez uprawnionego współmałżonka dowodu, że jemu właśnie należą się środki zgromadzone na rachunku byłego małżonka. Podstawowym takim dowodem jest akt małżeństwa.
Nie zawsze jednak jest tak, że oboje małżonkowie posiadają rachunki w OFE. Małżonek, któremu należą się pieniądze, a który sam nie ma rachunku w funduszu i w terminie 2 miesięcy nie wskaże jakiegokolwiek funduszu, nie może liczyć na to, że pieniądze te otrzyma do ręki. OFE, do którego należał były małżonek, otworzy wtedy u siebie rachunek na jego nazwisko i skieruje tam, w ramach wypłaty transferowej, przypadające mu środki. Z chwilą otwarcia rachunku uzyska on członkostwo w funduszu, który ma obowiązek potwierdzić na piśmie jego warunki.
Specjalny rachunek
Osoby, które mają prawo do wcześniejszej emerytury, a którym OFE otworzył rachunek na podstawie wspólnoty majątkowej, nie tracą prawa do wcześniejszej emerytury. Ponadto ubezpieczonym urodzonym w latach 1949-1968, którzy uzyskali członkostwo w OFE na podstawie wspólnoty majątkowej, ale nie są członkami OFE (pozostali w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych), Zakład nie odprowadza na rachunek w OFE bieżącej wpłacanej przez nich części składki emerytalnej. Mimo że osobie w średnim wieku zakładany jest rachunek emerytalny w funduszu, ZUS nie dzieli kolejnych składek emerytalnych na dwa strumienie, tylko całość zatrzymuje u siebie. Członkostwo nabyte w wyniku podziału środków byłego współmałżonka traktowane jest inaczej niż samodzielne zapisanie się do funduszu.
W wyjątkowych przypadkach OFE, który otworzył komuś rachunek z tytułu wypłaty po współmałżonku, może dokonać jednorazowej wypłaty tych środków w gotówce. O taką wypłatę może starać się osoba, która:
• złoży wniosek, dołączając do niego decyzję przyznającą emeryturę, zaopatrzenie emerytalne, emeryturę dla rolników lub uposażenie w stanie spoczynku,
• nie ma prawa do emerytury, ale ukończyła 60 lat (w przypadku kobiet) i 65 lat (w przypadku mężczyzn),
• złoży wniosek (dotyczy osób urodzonych przed 1 stycznia 1969 r.), a zgromadzone na jej rachunku środki nie są wyższe od kwoty stanowiącej: 50 proc. przeciętnego wynagrodzenia (jeśli otwarcie rachunku nastąpiło przed 1 stycznia 2002 r.) lub 150 proc. przeciętnego wynagrodzenia (jeśli otwarcie rachunku nastąpiło po tej dacie).
O wypłatę w gotówce mogą się więc starać osoby, które uzyskały już wiek emerytalny, prawo do jakiejś formy świadczenia emerytalnego lub kiedy kwota na rachunku nie przekracza ustalonej w ustawie sumy.
Mniej na emeryturę
Przepisy regulujące podział środków w razie rozwodu chronią mniej lub w ogóle niezarabiającego małżonka. W skrajnej sytuacji, gdy jeden z nich nie pracuje, może okazać się, że oboje małżonkowie po rozwodzie będzie dzielić się połową pieniędzy zgromadzonych przez jednego z nich w OFE. Wtedy kapitał emerytalny dla obojga jest znacznie uszczuplony, ponieważ dwie osoby korzystają ze środków gromadzonych przez jednego małżonka.
PRZYKŁAD: WSKAZANIE WSPÓLNOTY
Karolina z Torunia jest mężatką. Między nią a jej mężem istnieje wspólnota majątkowa. Przystępując do OFE, zakreśli więc tylko na formularzu umowy, że istnieje między nią a jej mężem taka wspólnota. Nie musi przedstawiać żadnych dodatkowych dokumentów.
PRZYKŁAD: ZMIANA STANU CYWILNEGO
Dominika z Łodzi przystępując do OFE była panną. Po dwóch latach przynależności do funduszu wyszła za mąż i posiada obecnie z mężem wspólnotę majątkową. Ten fakt musi zgłosić do swojego OFE. Fundusz będzie wymagał od niej, oprócz odpowiedniego oświadczenia, udokumentowania tej zmiany. Z praktyki wiadomo, że służyć do tego może na przykład ksero aktu małżeństwa.
PRZYKŁAD: PO ORZECZENIU SEPARACJI
Czytelnik z Lublina należy do OFE od 1999 roku, a w 2006 roku sąd orzekł separację. Tym samym ustała między nim a jego żoną wspólnota majątkowa i od tego momentu środki wpływające na jego rachunek w OFE nie są już majątkiem wspólnym małżonków. Jeśli chce poinformować o tym swój fundusz, musi złożyć odpowiednią deklarację i przedstawić dokumenty.
PRZYKŁAD: DOWÓD INTERCYZY
Czytelnik z Radomia jest żonaty, ale ma zawartą intercyzę. Kiedy będzie przystępować do OFE, oświadczy, że pozostaje w związku małżeńskim, ale nie istnieje między nim a jego żoną wspólnota majątkowa. Fundusz będzie domagać się od niego oryginału lub poświadczonej kopii umowy o rozdzielności majątkowej zawartej między małżonkami.
PRZYKŁAD: WYPŁATA W GOTÓWCE
Joanna z Opola, urodzona w 1958 roku, rozwiodła się z mężem. OFE męża założył jej u siebie rachunek i przesłał na niego w styczniu tego roku 3000 zł z tytułu podziału środków zgromadzonych na rachunku męża, podlegających podziałowi ze względu na istnienie między małżonkami wspólnoty majątkowej. Joanna może starać się o wypłatę tych pieniędzy w gotówce, bo kwota kapitału emerytalnego w OFE nie przekracza 150 proc. przeciętnego wynagrodzenia (w tej chwili jest to około 3700 zł).
Bartosz Marczuk
bartosz.marczuk@infor.pl