Obywatelstwo osoby wykonującej w Polsce pracę na podstawie umowy o pracę czy też umowy cywilnoprawnej (np. kontraktu menedżerskiego) nie ma znaczenia przy ustalaniu, czy podlega ona polskim ubezpieczeniom społecznym.
Zgodnie bowiem z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 z poźn. zm.) obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają m.in. osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami lub osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.
Przepis ten uzależnia więc obowiązek ubezpieczeniowy danej osoby jedynie od miejsca wykonywania przez nią pracy. Oznacza to, że cudzoziemiec wykonujący w Polsce pracę będzie podlegał co do zasady polskim ubezpieczeniom społecznym, niezależnie od swojego obywatelstwa, miejsca zamieszkania, miejsca siedziby pracodawcy. Przykładowo, gdy cudzoziemiec podpisuje umowę o pracę z polską firmą, praca będzie wykonywana w Polsce, osoba ta zostanie więc objęta obowiązkiem ubezpieczeniowym w Polsce.
Analogicznie, jeżeli polski przedsiębiorca zatrudni pracownika – cudzoziemca w celu wykonywania pracy poza terytorium Polski, taka osoba nie będzie podlegać polskim ubezpieczeniom społecznym, gdyż wskazane w umowie o pracę miejsce wykonywania pracy to uniemożliwi.
Od powyższej zasady istnieje jednak szereg wyjątków. Przykładowo, art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wprowadza zasadę, iż polskim ubezpieczeniom społecznym nie podlegają cudzoziemcy, których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej. Warto wskazać, iż takie umowy Polska zawarła na przykład z Francją, Holandią, Austrią.
Wreszcie nie mogą podlegać polskim ubezpieczeniom społecznym cudzoziemcy, którzy zostali delegowani do pracy w Polsce w ramach unijnej swobody świadczenia usług. Przepisy unijne (rozporządzenie 1408/71/WE) przewidują bowiem w tym przypadku wyjątek od zasady ogólnej, zgodnie z którą o obowiązku ubezpieczeniowym decyduje miejsce wykonywania pracy. Pracownicy delegowani, a więc osoby zatrudnione na terytorium jednego państwa członkowskiego i skierowane przez swojego pracodawcę do wykonywania pracy na terytorium innego państwa członkowskiego, mogą bowiem nadal podlegać ustawodawstwu państwa zatrudnienia, m.in. pod warunkiem, że przewidywany okres wykonywania tej pracy nie przekracza co do zasady 12 miesięcy i że nie zostali oni skierowani w miejsce innych osób, których okres skierowania upłynął.
Należy także zaznaczyć, iż przepisy unijne zostały tak skonstruowane, aby zapobiegać sytuacji, w której dana osoba podlega ubezpieczeniom społecznym w więcej niż jednym państwie, lub też w ogóle nie jest ubezpieczona. W przypadku więc na przykład pracowników delegowanych muszą oni posiadać wystawiony i poświadczony przez swoją instytucję ubezpieczeniową formularz E-101, który stanowi dowód spełnienia przez nie wszystkich warunków koniecznych do uzyskania statusu pracownika delegowanego.
Przemysław Ciszek