Rencista, który nabył prawo do emerytury, może skorzystać z jednego z dwóch sposobów obliczenia jej podstawy. Określa go we wniosku o emeryturę i deklaracja ta jest wiążąca dla organu rentowego.
Zasady obliczania podstawy wymiaru emerytury przyznawanej po rencie z tytułu niezdolności do pracy zostały zawarte w ustawie z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 – zwanej dalej ustawą emerytalną).
Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy podstawę wymiaru emerytury dla osoby, która miała wcześniej ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, może stanowić:
• podstawa wymiaru renty w wysokości uwzględniającej rewaloryzację oraz wszystkie kolejne waloryzacje przypadające w okresie następującym po przyznaniu renty albo
• podstawa wymiaru ustalona na zasadach ogólnie obowiązujących dla wniosków zgłoszonych po raz pierwszy, czyli w trybie określonym w art. 15 ustawy.
Jeśli podstawę wymiaru emerytury stanowi podstawa wymiaru renty, przy obliczaniu emerytury stosuje się wskaźnik wysokości wynagrodzeń z lat, które przyjęte były do obliczenia renty, oraz kwotę bazową służącą do obliczenia renty z tytułu niezdolności do pracy.
Do obliczenia podstawy wymiaru emerytury w trybie art. 15 ustawy przyjmuje się przychód:
• z 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych przez ubezpieczonego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę albo
• z 20 dowolnych lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia przypadających przed rokiem, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę.
Obliczenie podstawy wymiaru emerytury na nowo następuje od kwoty bazowej obowiązującej w dniu nabycia prawa do emerytury.
Prawo do ustalenia emerytury na nowo
Ubezpieczony pobierający rentę z tytułu niezdolności do pracy, który we wniosku o emeryturę nie zgłosił żądania ustalenia podstawy wymiaru na nowo, a uczynił to dopiero po uprawomocnieniu się decyzji przyznającej świadczenie emerytalne, zachowuje prawo do obliczenia emerytury zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.). Uchwałę w takim brzmieniu podjął 15 lutego 2006 r. Sąd Najwyższy (II UZP OSNP 2006/15-16/244). Na jej podstawie obliczenie wysokości emerytury od zwaloryzowanej podstawy wymiaru renty, zgodnie z wnioskiem zgłoszonym przy zamianie renty na emeryturę, nie zamyka możliwości obliczenia emerytury według zasad obowiązujących dla nowo przyznawanych świadczeń.
Jeśli przy ustalaniu emerytury po raz pierwszy na wniosek zainteresowanego podstawa wymiaru emerytury została obliczona na nowo w myśl art. 15, nie ma przeszkód, aby ją ponownie ustalić od podstawy wymiaru renty.
Z wnioskiem o ponowne ustalenie podstawy wymiaru emerytury osoba zainteresowana może wystąpić w każdym czasie. Bez znaczenia pozostaje okres, jaki upłynął od daty przyznania emerytury. Emeryturę ustaloną w nowej wysokości wypłaca się nie wcześniej niż od miesiąca, w którym został zgłoszony wniosek o jej ponowne ustalenie.
W przypadku zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie emerytury w trybie art. 21 ust. 1 ustawy nie wymaga się, aby wskaźnik wysokości podstawy wymiaru był wyższy od wskaźnika poprzednio przyjętego do obliczenia tej podstawy.
Uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego
W dniu 20 lipca 2006 r. Sąd Najwyższy podjął uchwałę III UZP 9/06 M.P.Pr 2006/10/555, zgodnie z którą podstawa wymiaru emerytury ubezpieczonego, który wcześniej miał ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, może być ustalona na nowo w myśl art. 15 w związku z art. 21 ust. 1 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.) także wówczas, gdy do jej obliczenia ma być przyjęta podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne w tej samej wysokości i z tego samego okresu, które zostały uwzględnione przy ustalaniu podstawy wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy.
Uchwała umożliwiła ustalenie podstawy wymiaru emerytury na nowo, tj. od nowej kwoty bazowej obowiązującej w dacie przyznania emerytury, z zarobków z tych samych lat, z których obliczona została podstawa wymiaru renty bądź emerytury obliczonej na potrzeby świadczenia przedemerytalnego.
Z uchwały mogą skorzystać osoby, które:
• podstawę wymiaru renty lub emerytury obliczonej na potrzeby świadczenia przedemerytalnego miały ustaloną z 20 lat wybranych z całego życia zawodowego oraz
• podstawę wymiaru mają ustaloną z 10 kolejnych lat w ostatnich dwudziestoleciach przed rokiem, w którym zgłosiły wniosek o rentę, świadczenie przedemerytalne, jak i o emeryturę.
ZUS nie ustali więc podstawy wymiaru emerytury od tych samych zarobków, jakie przyjął do obliczenia podstawy wymiaru poprzedniego świadczenia, jeżeli:
• zostały one wskazane z okresu krótszego niż 10 kolejnych lat kalendarzowych – dotyczy to zatem wszystkich rent przyznanych przed 1 stycznia 1999 r., kiedy to podstawa wymiaru renty ustalana była z ostatnich 12 miesięcy albo od 3 do 9 kolejnych lat kalendarzowych,
• zostały one uzyskane w okresie 10 kolejnych lat kalendarzowych, jednak w okresie wykraczającym poza dwudziestolecie poprzedzające rok zgłoszenia wniosku o emeryturę.
Przykłady
Renta z tytułu niezdolności do pracy przyznana została w listopadzie 2000 r. Podstawa wymiaru renty została ustalona z zarobków osiągniętych w latach 1988–1997. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru 145,28%. Renta została obliczona od kwoty bazowej 1327,44 zł. W grudniu 2006 r. rencista zgłosił wniosek o emeryturę i wskazał, aby ustalić podstawę wymiaru emerytury na nowo z zarobków z tych samych lat. ZUS obliczy więc podstawę wymiaru emerytury według wskaźnika 145,28% mnożąc go przez kwotę bazową obowiązującą w listopadzie 2006 r., tj. 1977, 20 zł.
Do ustalenia podstawy wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy przyznanej w 1995 r. wskazano zarobki z 6 lat – 1989–1994. W lipcu 2006 r. został zgłoszony wniosek o emeryturę, przy którym rencista poprosił o zastosowanie uchwały SN z 20 lipca 2006 r. Nie jest to możliwe, gdyż do ustalenia podstawy wymiaru renty przyjęto zarobki z okresu krótszego niż 10 kolejnych lat kalendarzowych.
Uchwała ma zastosowanie nie tylko do spraw pierwszorazowych, tj. do wniosków o ustalenie prawa do emerytury zgłoszonych od lipca 2006 r., lecz także do emerytur przyznanych do 30 czerwca 2006 r.
Trzeba jednak zgłosić wniosek do ZUS. Ponowne obliczenie emerytury z zastosowaniem uchwały następuje od pierwszego dnia miesiąca, w którym jest zgłoszony wniosek, jednak nie wcześniej niż od 1 lipca 2006 r.
Barbara Hal