Zgodnie z obowiązującymi przepisami do członków rodziny zmarłego uprawnionych do renty rodzinnej zaliczamy: dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione, pod warunkiem że nie ukończyły 16. roku życia lub jeżeli ukończyły 16 lat do czasu ukończenia nauki w szkole nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25. roku życia, jak również bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie do ukończenia 16 lat lub do ukończeni nauki w szkole.
WaŻne!
Jeżeli dziecko osiągnęło 25. rok życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów.
Określenie ostatniego roku studiów wyższych dla celów przedłużenia prawa do renty rodzinnej następuje zgodnie z postanowieniami regulaminu studiów obowiązującego w konkretnej szkole wyższej.
Przykład
Iwona J. ukończyła studia wyższe w wieku 23 lat (specjalny tryb studiów). Po uzyskaniu tytułu magistra postanowiła kontynuować naukę i podjęła na uczelni studia doktoranckie, które trwają 3 lata. Iwona J. od 18. roku życia uprawniona jest do renty rodzinnej po zmarłym ojcu. Z chwilą ukończenia 25 lat Zakład Ubezpieczeń Społecznych wstrzymał wypłatę świadczenia pomimo kontynuowania przez nią studiów doktoranckich. W tym przypadku decyzja Zakładu była słuszna, gdyż obowiązujące przepisy nie przewidują możliwości pobierania świadczenia ze względu na kontynuację nauki (bez względu na rodzaj studiów wyższych w rozumieniu ustawy prawo o szkolnictwie wyższym) po osiągnięciu ustawowej granicy wieku, tj. 25 lat.
Kolejną grupą uprawnionych do renty rodzinnej są przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności: rodzeństwo, wnuki i inne dzieci również w ramach rodziny zastępczej, które nie ukończyły 16 lub 25 lat, jeżeli podjęły naukę albo są niezdolne do pracy, zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie na rok przed śmiercią ubezpieczonego (wyjątek w tej sytuacji stanowi śmierć spowodowana wypadkiem) oraz gdy ich żyjący rodzice nie są w stanie ich utrzymać lub rodzice nie żyją, ale dzieci nie są uprawnione do renty rodzinnej. Istotne z punktu widzenia przepisów jest to, że wszystkie wymienione powyżej warunki muszą zostać spełnione łącznie.
Wdowcy i rozwodnicy
Kolejna grupa osób uprawnionych do renty rodzinnej to wdowa lub wdowiec.
Mają oni prawo do renty po zmarłym, jeżeli w chwili jego śmierci osiągnęli wiek 50 lat lub byli niezdolni do pracy albo wychowują co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym mężu lub żonie, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole 18. roku życia, lub jeżeli sprawują pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej. Małżonek lub małżonka nabywa uprawienia do tego świadczenia również w sytuacji, gdy stali się niezdolni do pracy po śmierci żony lub męża, nie później jednak niż w ciągu 5 lat od jego bądź jej śmierci lub od zaprzestania wychowywania dzieci, do chwili ukończenia przez nie 18. roku życia.
Nieco inna sytuacji zachodzi w przypadku małżonków rozwiedzionych. Przepisy ustawy emerytalnej jednoznacznie wskazują, że małżonek rozwiedziony, oprócz spełnienia jednego z warunków opisanych powyżej, musi mieć, w dniu śmierci współmałżonka, ustalone wyrokiem lub ugodą sądową prawo do alimentów z jego strony.
Przykład
Pani Janina W. (47 lat) w 2005 r. uzyskała rozwód wraz z orzeczonymi na jej rzecz comiesięcznymi alimentami. W 2007 r. jej były małżonek nagle zmarł. Pani Janina W. pomimo nieukończenia w chwili śmierci męża 50 lat nabędzie prawo do renty rodzinnej, gdyż wychowuje dwoje uczących się dzieci (15 i 17 lat) oraz ma orzeczone prawo do alimentów.
Ostatnią grupę uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym ubezpieczonym stanowią jego rodzice (w tym również ojczym i macocha). Nabywają oni prawo do renty po zmarłym pod warunkiem, że są niezdolni do pracy lub ukończyli 50 lat i analogicznie do wdowy lub wdowca wychowują co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym, w określonym przepisami wieku, jeżeli ubezpieczony bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania.
Warto wspomnieć, że wszystkim uprawnionym przysługuje jedna renta rodzinna, która, w sytuacji gdy uprawnionych jest do niej kilka osób, dzielona jest na równe części.
Osoba uprawniona do renty rodzinnej nie nabywa samodzielnie prawa do tego świadczenia jako do świadczenia odrębnego, ale nabywa to prawo w miejsce prawa do świadczenia, które przysługiwałoby osobie zmarłej.
Orzecznictwo sądowe
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 24 kwietnia 2001 r. - II SA 3276/00, niepubl.
Renta rodzinna może być przyznana w sytuacji, jeżeli osoba, po której renta ma być przyznana, posiadała odpowiednio długi w stosunku do wieku łączny okres składkowy i nieskładkowy, a do wymaganego ustawowego okresu ubezpieczenia, od którego zależy prawo do renty, brakuje niewielki okres.
Wyrok Sądu Najwyższego z 5 kwietnia 2001 r. - II UKN 310/00, OSNP 2003/2/45
Członkom rodziny pracownika, który pobierał świadczenie emerytalno-rentowe przyznane w drodze wyjątku, nie przysługuje renta rodzinna na podstawie art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU nr 162, poz. 1118 ze zm.).
Wyrok Sądu Najwyższego z 28 lutego 2001 r. - II UKN 248/00, OSNP 2002/20/499
Prawa do renty rodzinnej nie można nabyć po osobie, która - nie spełniając warunków ustawowych - uzyskała świadczenia w wyniku błędnej decyzji organu rentowego.
Wyrok Sądu Najwyższego z 30 listopada 2000 r. - II UKN 90/00, OSNP 2002/13/318
Dziecko powierzone przez sąd opiekuńczy pieczy rodziny zastępczej co najmniej na rok przed śmiercią rodzica zastępczego, nabywa prawo do renty rodzinnej po tym rodzicu, jeżeli nie ma prawa do renty rodzinnej po rodzicach naturalnych.
Katarzyna Wojciechowska