Zgodnie z ustawą z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 1964 r. Nr 9, poz. 59, z późn. zm., dalej „ustawa”) małżonkowie są zobowiązani do współdziałania w zarządzie majtkiem wspólnym. Współdziałanie polega w szczególności na informowaniu siebie nawzajem o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny. Nie jest to równoznaczne z koniecznością tłumaczenia się z każdej podjętej decyzji, która dotyczy majątku wspólnego. Sposób współdziałania może być różny w zależności od konkretnej czynności, treści porozumienia się przez małżonków, czy też od przyjętego w rodzinie podziału obowiązków.
Współdziałanie zakłada, iż każdy z małżonków dokonując czynności dotyczących majątku wspólnego, powinien liczyć się z wyraźnie wyrażoną, bądź dorozumianą wolą drugiego z małżonków. Oznacza ono również wzajemną pomoc w realizacji zadania, czy nieutrudnianie współmałżonkowi jego celowego i podjętego w interesie rodziny działania. W sytuacji, gdy małżonek podejmuje decyzję o przemalowaniu ścian w mieszkaniu, czy kupnie telewizora, drugi małżonek powinien go w tych działaniach wspierać, a przede wszystkim nie przeszkadzać.
Co do zasady, każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, dotyczy to wszystkich składników majątku wspólnego. Jest to jednoznaczne z tym, iż małżonek może dokonać zakupów, płacąc środkami finansowymi, stanowiącymi np. wynagrodzenie za pracę drugiego małżonka.
Samodzielny zarząd odnosi się również do przedmiotów majątkowych służących małżonkowi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej. O tym, czy dany przedmiot służy do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności gospodarczej, decyduje konkretna sytuacja. Przykładowo, przyjmuje się, że małżonek będący przedstawicielem handlowym może sam zdecydować o zawarciu umowy leasingu auta, które służy mu do wykonywania zawodu.
Jednak istnieją czynności ściśle określone w ustawie, dotyczące przedmiotów majątkowych o znacznej wartości i o szczególnej doniosłości gospodarczej dla sytuacji finansowej rodziny, do dokonania których konieczna jest wyraźnie wyrażona zgoda drugiego małżonka. Są to czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości, praw rzeczowych na budynku czy lokalu, gospodarstwa rolnego, przedsiębiorstwa oraz darowizny z majątku wspólnego, chyba że są to darowizny zwyczajowo przyjęte np. prezenty na święta czy kwiaty na imieniny.
Zgoda małżonka powinna określać rodzaj czynności prawnej, której dotyczy, przedmiot czynności prawnej oraz wskazywać istotne z punktu widzenia małżonków warunki jej dokonania. Jeżeli czynności dokonują oboje małżonkowie lub jest ona dokonywana w imieniu ich obojga, zgoda na wyżej wymienione czynności nie jest wymagana. Brak zgody drugiego z małżonków na dokonanie którejkolwiek z wyżej wymienionych czynności, jeżeli jest to umowa (np. umowa sprzedaży samochodu) nie powoduje jej nieważności do chwili potwierdzenia albo odmowy potwierdzenia tej umowy przez drugiego z małżonków.
Jeżeli natomiast, jakaś czynność jednostronna (np. darowizna nieruchomości) ze wskazanego powyżej zakresu, została dokonana przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego małżonka, to jest ona nieważna.
Podsumowując wskazać należy, że nie do każdej czynności dokonywanej przez małżonka dotyczącej majątku wspólnego niezbędna jest zgoda drugiego małżonka. Jednak za każdym razem, gdy małżonkowie dysponują majątkiem wspólnym, powinni oni dbać o zaspokajanie potrzeb rodziny i niepogarszanie jej sytuacji finansowej.
Autorzy: Patrycja Dzięgielewska, Aneta Wrona-Kłoczko