Spółki osobowe są w Polsce jedną z głównych form prowadzenia działalności gospodarczej.
Oprócz spółki cywilnej uregulowanej w Kodeksie cywilnym – Kodeks spółek handlowych rozróżnia następujące rodzaje spółek osobowych:
● spółkę jawną,
● spółkę partnerską,
● spółkę komandytową,
● spółkę komandytowo-akcyjną.
Obok spółek osobowych Kodeks spółek handlowych rozróżnia również spółki kapitałowe: spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółkę akcyjną.
Rozliczenia wspólników wszystkich tych spółek w kontekście ich wynagradzania stwarzają sporo wątpliwości.
Obowiązki wspólnika spółki osobowej
Każdy ze wspólników spółki ma określone obowiązki i zadania do wykonania z tytułu bycia wspólnikiem w spółce osobowej. W przypadku spółki jawnej każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki. Ma także prawo do reprezentowania spółki i nie można go ograniczyć wobec osób trzecich. Umowa spółki może jednak przewidywać ograniczenie prawa reprezentowania spółki. Przejawia się ono w postaci reprezentowania spółki tylko łącznie z innym wspólnikiem lub prokurentem. Pozbawienie wspólnika prawa reprezentowania spółki może nastąpić wyłącznie z ważnych powodów na mocy prawomocnego orzeczenia sądu.
W spółce partnerskiej każdy partner ma prawo reprezentować spółkę samodzielnie, z tym że umowa spółki może stanowić inaczej, np. nadać prawo reprezentacji tylko kilku wymienionym z nazwiska partnerom łącznie. Prawo reprezentacji dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych spółki. Możliwe jest także pozbawienie partnera prawa reprezentowania spółki uchwałą wspólników (tylko z ważnych powodów). Prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki ma każdy partner. Może on bez uchwały wspólników prowadzić sprawy spółki nieprzekraczające zwykłego zarządu. Prowadzenie spraw spółki może również zostać powierzone jednemu lub kilku partnerom na podstawie umowy spółki lub późniejszej uchwały wspólników, co oznacza wyłączenie pozostałych od prowadzenia spraw spółki. Umowa spółki partnerskiej może przewidywać, że prowadzenie spraw i reprezentowanie spółki powierza się jedno lub wieloosobowemu zarządowi.
W przypadku spółki komandytowej sprawy spółki prowadzą komplementariusze. Jeśli zaś chodzi o komandytariuszy, to wtedy gdy umowa spółki nie stanowi inaczej, nie mają oni prawa ani tym bardziej obowiązku prowadzenia spraw spółki (art. 121 § 1 k.s.h.). Wyjątek dotyczy spraw przekraczających zakres zwykłych czynności spółki. W takich wypadkach potrzebna jest zgoda komandytariuszy, bez względu na to, czy mogą prowadzić sprawy spółki (kiedy umowa tak stanowi) czy nie.
Spółka komandytowa może być reprezentowana przez: komplementariuszy, pełnomocników i prokurentów. Zgodnie z art. 117 k.s.h. reprezentacja spółki należy do komplemantariuszy, którzy z mocy umowy spółki albo prawomocnego orzeczenia sądu nie zostali pozbawieni prawa jej reprezentowania. Oczywiście sposób reprezentacji może być w umowie różnie ukształtowany. Reprezentacja przez komplementariuszy może odbywać się jednoosobowo lub łącznie z innymi komplementariuszami. Komandytariusz nie może spółki reprezentować w ogóle (chyba że występuje jako pełnomocnik spółki).
WAŻNE!
Za prowadzenie spraw spółki wspólnik spółki osobowej nie otrzymuje wynagrodzenia.
Jeżeli jednak takie wynagrodzenie zostanie wspólnikowi wypłacone, to jego wypłata nie będzie stanowiła kosztów uzyskania przychodu.
Zatrudnienie wspólnika
W sytuacji jednak, kiedy wspólnik wykonuje inną pracę na rzecz spółki (poza prowadzeniem jej spraw czy reprezentowaniem spółki), nic nie stoi na przeszkodzie, aby spółka z takim wspólnikiem zawarła umowę o pracę bądź umowę zlecenia czy też umowę o dzieło.
Spółka może zawrzeć umowę o pracę ze swoim wspólnikiem, chyba że przedmiotem umowy jest prowadzenie spraw spółki lub jej reprezentacja (uchwała SN z 14 stycznia 1993 r., II UZP 21/92, OSNC 1993/5/69). Swoje zdanie Sąd Najwyższy uzasadnił m.in. tym, że prowadzenie spraw spółki i jej reprezentacja jest obowiązkiem, a nie tylko prawem wspólnika, wynikającym ze stosunku spółki, zaś swoistym „wynagrodzeniem” za czynności wspólnika z tym związane jest jego udział w zysku.
Wynagrodzenie z tytułu umowy o pracę (lub umowy cywilnoprawnej) nie będzie stanowiło kosztów uzyskania przychodu tylko dla tego wspólnika, który wykonuje pracę, ponieważ za tego rodzaju koszty nie uznaje się kosztów własnej pracy podatnika. Zgodnie z wyrokiem NSA z 6 października 1997 r. błędne jest stanowisko organów podatkowych, że wykluczona jest możliwość zatrudnienia w spółce cywilnej, na podstawie umowy o pracę, jej wspólników. O dopuszczalności zatrudnienia w takiej formie i – co za tym idzie – zaliczenia w ciężar kosztów firmy wypłacanego wspólnikowi wynagrodzenia, decyduje rodzaj wykonywanej przez niego pracy (SA/Sz 1223/96, Glosa 1998/3/32).
Zatrudnienie członków rodziny wspólnika
Spółka osobowa może zatrudnić na podstawie umowy o pracę albo umowy cywilnoprawnej członka rodziny jednego ze wspólników. Należy jednak podkreślić, że do kosztów uzyskania przychodów nie można zaliczyć wartości własnej pracy podatnika, jego małżonka i małoletnich dzieci, a w przypadku prowadzenia działalności w formie spółki cywilnej lub osobowej spółki handlowej – także małżonków i małoletnich dzieci wspólników. Oznacza to, że wynagrodzenie małżonka jednego ze wspólników, np. spółki jawnej, nie jest kosztem uzyskania przychodu zarówno dla tego wspólnika, którego małżonek otrzymuje to wynagrodzenie, jak i dla pozostałych wspólników. Natomiast składki na ubezpieczenia społeczne, Fundusz Pracy i inne fundusze celowe utworzone na podstawie odrębnych ustaw są kosztami uzyskania przychodu, z wyjątkiem tych, które dotyczą nagród i premii wypłacanych w gotówce lub w papierach wartościowych z dochodu po opodatkowaniu podatkiem dochodowym (...) – informacja Pierwszego Urzędu Skarbowego w Rzeszowie z 22 czerwca 2004 r., nr I US I/415/20/04. Oznacza to, że koszty związane z zatrudnieniem pełnoletnich dzieci wspólnika lub członków dalszej rodziny będą mogły zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodów.
Podstawa prawna:
● ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (DzU nr 94, poz. 1037 ze zm.).