Termin na złożenie formularza
Do biura Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi na liczne problemy związane z procedurą uzyskania zwolnienia w podatku od spadków i darowizn dla osób najbliższych (art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn).
„Tytułem przykładu, pragnę odwołać się do spraw obywateli, w przypadku których termin na złożenie formularza warunkującego możliwość skorzystania ze zwolnienia podatkowego z art. 4a upsid upływał w okresie obowiązywania najsurowszych obostrzeń, tj. tzw. pełnego zamknięcia (lockdownu), które miało miejsce wiosną 2020 r. Obywatele wskazywali, że z uwagi na istniejące wówczas ograniczenia w przemieszczaniu się, nie było możliwości złożenia osobistego, bądź za pośrednictwem Poczty Polskiej zgłoszenia wymaganego dla zwolnienia w podatku od spadków i darowizn. Powołując się na art. 15zzr ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020 r. poz. 374, z późn. zm. – dalej: „ustawa covidowa4), obywatele domagali się wydłużenia terminu do złożenia wymaganego zgłoszenia” – pisze RPO do premiera Mateusza Morawieckiego jako p.o. ministra finansów.
Jak przypomina Marcin Wiącek wstrzymanie rozpoczęcia i zawieszenie biegu terminów określonych przepisami prawa administracyjnego regulował art. 15zzr ust. 1 ustawy covidowej. Wszedł on w życie z dniem 31 marca 2020 r.5 i obowiązywał do dnia 23 maja 2020 r. Nie było jednak jasne, czy przepis ten może być stosowany do terminów określonych w prawie podatkowym. W oficjalnym stanowisku Ministerstwo Finansów stwierdziło, iż art. 15zzr ustawy covidowej nie dotyczy terminów określonych w przepisach prawa podatkowego.
„W konsekwencji, organy podatkowe na tej podstawie zaczęły nie uwzględniać okoliczności zawieszenia biegu terminów określonych w przepisach prawa podatkowego w sprawach dotyczących złożenia formularza uprawniającego do skorzystania ze zwolnienia w podatku od spadków i darowizn dla osób najbliższych. Aktualnie tego rodzaju sprawy trafiają na wokandę sądów administracyjnych. Jak dotąd, pogląd prezentowany przez fiskusa nie zyskuje aprobaty w judykaturze. Mimo tego, organy składają skargi kasacyjne, od korzystnych dla obywateli wyroków sądu pierwszej instancji” – pisze rzecznik w piśmie z 11 lutego 2022 r.
„Stanowisko organów skutkujące odebraniem podatnikowi prawa do zawieszenia biegu terminów prawa podatkowego, w tym przypadku 6-miesięcznego terminu decydującego o skorzystaniu ze zwolnienia podatkowego dla tzw. osób najbliższych, budzi mój zasadniczy sprzeciw. W związku z powyższym, uznałem za zasadne podjęcie interwencji procesowej w jednej ze spraw indywidualnych, jaka wpłynęła do mojego Biura. Oprócz tego, chciałbym w niniejszym wystąpieniu zwrócić uwagę Pana Premiera na ten istotny dla obywateli problem o charakterze generalnym, który w mojej ocenie aktualnie wymaga reasumpcji dotychczasowego stanowiska resortu finansów” – podkreśla RPO.
„Profiskalne” podejścia organów podatkowych
W swoim wystąpieniu rzecznik zwraca uwagę na to, iż w wielu przypadkach spadkobiercy czują się bezradni i zagubieni, nie potrafią odnaleźć się w gąszczu niezrozumiałych przepisów.
Kolejnym z przykładów wyjątkowo „profiskalnego” podejścia organów podatkowych do procedury uzyskania zwolnienia w podatku od spadków i darowizn dla osób najbliższych jest – zdaniem RPO - sprawa osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie, przebywającej w dps, którą finalnie obciążono koniecznością zapłaty podatku. Organy uznały bowiem, że 6-miesięczny termin powinien być w tym przypadku liczony od daty uprawomocnienia się postanowienia sądu o nabyciu spadku, a nie daty ustanowienia opiekuna prawnego dla osoby ubezwłasnowolnionej. Jak podkreśla rzecznik, nie wzięto pod uwagę kluczowej okoliczności, że obywatelka z przyczyn od siebie niezależnych (upośledzenie umysłowe) nie mogła dowiedzieć się o nabyciu spadku do czasu formalnego ustanowienia opiekuna. W tej sprawie RPO złożył skargę do sądu administracyjnego.
Inny problem dotyczy zaś kwestionowania przez organy podatkowe okoliczności zgłoszenia nabycia praw majątkowych naczelnikowi urzędu skarbowego - w innej formie niż na formularzu SD-Z2. Zdaniem RPO zgłoszenie w innej formie nie może przesądzać o niespełnieniu warunków do jego uzyskania. Liczy się bowiem społeczny cel przepisu.
Rzecznik zwrócił się do premiera z prośbą o precyzyjne ustosunkowanie się do każdej z zasygnalizowanych kwestii problemowych, a w szczególności o przedstawienie stanowiska co do zasadności rezygnacji przez ustawodawcę z wymogów formalnych (konieczność dokonania zgłoszenia nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych w 6-miesięcznym terminie) warunkujących prawo do uzyskania zwolnienia podatkowego po odziedziczeniu majątku przez osoby najbliższe.