Zgodnie z art. 483 § 1 kodeksu cywilnego strony mogą zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy. Takie zastrzeżenie stanowi karę umowną w rozumieniu kodeksu cywilnego.
Zobacz: Umowy w internecie
Skutki dla wierzyciela
Kara umowna stanowi dla wierzyciela zamiennik odszkodowania. Umożliwia mu uzyskanie rekompensaty pieniężnej na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego przez dłużnika (np. niedostarczenie towaru, nienależyte wykonanie usługi, niewykonania obowiązku zawarcia umowy przyrzeczonej).
Zgodnie z wyrokiem SA w Warszawie z dnia 3 czerwca 2016 r., I ACa 1195/15 „zastrzeżenie kary umownej za niewykonanie zobowiązania pieniężnego narusza jej naturę i powoduje nieważność postanowienia umowy w którym taką karę zastrzeżono.”
Zasadą jest, iż kara umowna jest wyrażona w pieniądzu i określona z góry. Wierzyciel nie musi wykazać przed sądem wysokości szkody ani faktu jej powstania. W związku z powyższym sądowe dochodzenie kary umownej jest prostsze niż proces o zapłatę odszkodowania na podstawie ogólnych przepisów kodeksu cywilnego.
Polecamy: Wideoszkolenie – Zatrudnienie na umowie zlecenia 2017 – pytania i odpowiedzi
Zobacz też: Postępowanie sądowe
Dla skutecznego sądowego dochodzenia zapłaty ustalonej kary pieniężnej wierzyciel musi udowodnić fakt niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Równie ważne jest prawidłowe zastrzeżenie kary w umowie. Należycie zastrzeżona kara umowna zawiera:
- określenie zobowiązania albo pojedynczego obowiązku, którego niewykonanie lub nienależyte wykonanie rodzi obowiązek zapłaty kary,
- określenie świadczenia stanowiącego karę umowną – wyrażone w pieniądzu.
Skutki dla dłużnika
Z art. 483 § 1 k.c. wynika, iż dłużnik nie może zwolnić się z wykonania zobowiązania poprzez zapłatę kary umownej, chyba, że wierzyciel wyrazi na to zgodę.
Zazwyczaj zastrzeżenie kary umownej ma mobilizować dłużnika do prawidłowego i terminowego wykonania zobowiązania. Jeżeli dłużnik chce zwolnić się z obowiązku zapłaty kary umownej, musi wykazać, że kara umowna nie była zastrzeżona lub że zobowiązanie zostało należycie wykonane lub że niewykonanie lub nienależyte jego wykonanie spowodowane było okolicznościami, za które nie ponosi odpowiedzialności.
Zgodnie z art. 484 § 2 k.c. dłużnikowi przysługuje prawo do żądania zmniejszenia kary umownej, jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane lub gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. Na podstawie art. 362 k.c. w sytuacji, gdy wierzyciel przyczynił się do niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika sąd może również zmniejszyć karę umowną (w pierwszym i drugim przypadku na wniosek dłużnika). Sąd może oddalić roszczenie wierzyciela, jeżeli w dany stanie faktycznym nadużył on przysługujące mu prawo.
Zgodnie z art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony (nadużycie prawa podmiotowego).
Wysokość kary umownej
Zgodnie z art. 484 § 1 k.c. w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przewyższającego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.
Wysokość kary umownej określana może być kwotowo lub procentowo. Bardzo często spotyka się określenie kary umownej jako sumy pieniężnej naliczanej za każdy dzień zwłoki. Możliwe jest miarkowanie (zmniejszanie) kary umownej przez sąd na wniosek dłużnika.
Zobacz serwis: Pozwy cywilne
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 2016, poz. 380)
- Wyrok SA w Warszawie z dnia 3 czerwca 2016 r., I ACa 1195/1