Zgodnie z powyższym wywodem pojęcie surowej kary można rozumieć dwojako:
- w znaczeniu potocznym, poprzez uważanie danej kary za surowej (np. orzeczenie 3 miesięcy pozbawienia wolności za prowadzenie roweru w stanie nietrzeźwości)
- w znaczeniu prawnym jako zagrożenie wymierzenia kary przekraczającej 3 lata spełnia definicję ustawowego zagrożenia surową karą.
W uzupełnieniu definicji prawnej, należy dodać, iż zdaniem Prof. L.K Paprzyckiego “zagrożenie surową karą” odnosi się również do sytuacji groźby wymierzenia oskarżonemu (lub podejrzanemu) takiej kary łącznej (tak L.K Paprzycki w komentarzu elektronicznym do art. 258 KPK, 2011, LEX)
Należy wskazać, iż zagrożenie surową karą to jedna z przesłanek stosowania tymczasowego aresztowania. Zgodnie z art. 258 § 2 Kodeksu postępowania karnego jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie czynu zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica przekracza 8 lat, a sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą.
Autor opracowania uważa, że przesłanka owej surowej kary musi zbiegać się z przesłankami ogólnymi stosowania tymczasowego aresztowania w postaci:
- potrzeby zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania
- sytuacji, w której dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony (lub podejrzany) popełnił przestępstwo
Zatem obok surowej kary musi być wykazane także wysokie prawdopodobieństwo popełnienia przez oskarżonego czynu oraz potrzeba zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania.
Zobacz: Ile maksymalnie może trwać tymczasowe aresztowanie?
Czy groźba surowej kary sama w sobie rodzi obawę matactwa?
Przepis art. 258 § 2 KPK znaczna część sądów interpretuje niestety w ten sposób, iż obawa zagrożenia surowej kary automatycznie rodzi obawę matactwa (czyli powoduje powstanie 2 przesłanki stosowania tymczasowego aresztowania). Przyjmuje się wówczas nawet, iż w takiej sytuacji nie trzeba uprawdopodobnić istnienia obawy matactwa – powstaje ona automatycznie. Jest to niewzruszalne domniemanie prawne. Dla przykładu tak:
- Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 listopada 1996 r., sygn. IV KZ 119/96, OSP 1997 nr 4 poz. 74)
- Sąd Apelacyjny w Katowicach (postanowienie z dnia 3 listopada 2010 r., sygn. II Akz 719/10, LEX nr 686880, tak też postanowienie z dnia 20 stycznia 2010 r., sygn. II Akz 17/10, LEX nr 574487)
- Sąd Apelacyjny w Krakowie (postanowienie z dnia 4 lutego 2010, sygn. II Akz 32/10, KZS 2010/3/42 )
Zdaniem autora należy zdecydowanie dać odpór przyjętej przez niektóre sądy praktyce, która jest oportunistyczna i w najwyższym stopniu niesprawiedliwa. Praktyka ta jest niestety bardzo powszechna.
Należy dodać, iż poszczególne Sądy Apelacyjne w Polsce wskazywały odmiennie, a te stanowiska niczym “głos wołającego na pustyni” są słuszne. Brak istnienia wskazanego wyżej domniemania prawnego potwierdza:
- postanowienie Sądu Apelacyjnego w Wrocławiu z dnia 16.10.2002 (sygn. II Kz 500/02
- postanowienie Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 7 czerwca 2006 r. (sygn. II Aka 19/06, Prok i Pr – wkł. 2007/3/27)
- postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19.09.2009 (sygn. II AKz 569/09, LEX nr 519611)
Przedmiotową tezę sformułował również sam Sąd Najwyższy, który wskazał, iż „przesłankami warunkującymi zastosowanie tymczasowego aresztowania, jak również jego przedłużenia są m.in.: okoliczności, o których mowa w art. 258 § 1 pkt 2, § 2 KPK (obawa matactwa, surowość kary). Obawa matactwa musi być realna, a przez to wynikać z określonych działań podejrzanego ukierunkowanych na utrudnianie postępowania przygotowawczego(..) (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10.06.2008, WZ 44/08, OSNwSK 2008/1/1263, Lex nr: 55797)
Reasumując, orzecznictwo w przedmiotowej materii jest rozbieżne, natomiast praktyka jest niestety zdecydowanie negatywna (grożąca wysoka kara rodzi automatycznie obawę powstania matactwa, co daje areszt “pewny”).
Nadzieję dla oskarżonych i podejrzanych może być wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich do Sądu Najwyższego z zapytaniem, czy przesłanki określone w art. 258 § 2 Kodeksu postępowania karnego stanowią samodzielne i wystarczające podstawy do zastosowania (przedłużenia stosowania) tymczasowego aresztowania, a tym samym tworzą domniemanie, że podejrzany może podjąć działania zakłócające prawidłowy tok postępowania? Zapytanie to na razie jeszcze nie jest rozstrzygnięte.
Zobacz serwis: Prawo karne wykonawcze