Organy właściwe do orzekania w polskim postępowaniu karnym wykonawczym
Jedną z podstawowych zasad polskiego prawa karnego wykonawczego jest istnienie domniemania właściwości sądu, który wydał wyrok w sprawie w pierwszej instancji, także w postępowaniu wykonawczym (Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 21 maja 2008 r., II AKo 77/08, Prokuratura i Prawo rok 2009, Nr 1, poz. 52, str. 21).
W praktyce skutkuje to tym, że po uprawomocnieniu się wyroku co do zasady decyzję podejmuje sąd, który już w sprawie orzekał jako sąd pierwszej instancji. W zależności od rodzaju sprawy będzie to sąd rejonowy lub sąd okręgowy. Podana zasada nie jest jednak niezmienna. Mówi o tym treść art. 3§1 kkw, w którym spotkamy często używane ogólne sformułowanie: „chyba, że ustawa stanowi inaczej”. Kodeks karny wykonawczy za organy postępowania wykonawczego uważa także sądy penitencjarne, sądy wojskowe oraz inne organy wymienione w art. 2 Kodeksu karnego wykonawczego. Są nimi:
1. prezes sądu lub upoważniony sędzia;
2. sędzia penitencjarny;
3. dyrektor zakładu karnego, aresztu śledczego, a także dyrektor okręgowy i Dyrektor Generalny Służby Więziennej albo osoba kierująca innym zakładem przewidzianym w przepisach prawa karnego wykonawczego oraz komisja penitencjarna;
4. sądowy kurator zawodowy;
5. sądowy lub administracyjny organ egzekucyjny;
6. urząd skarbowy;
7. odpowiedni terenowy organ administracji rządowej lub samorządu terytorialnego;
8. inny organ uprawniony przez ustawę do wykonywania orzeczeń.
Zobacz również serwis: Sprawy karne
Sąd I instancji
Analiza całości tekstu Kodeksu karnego wykonawczego pokazuje, że ustawodawca ustanowił sąd, który orzekał w sprawie w pierwszej instancji kompetentnym w szeregu spraw.
Sąd pierwszej instancji (sądem tym jest sąd rejonowy lub sąd okręgowy), który w szczególności:
1. rozpoznaje skargi na niezgodne z prawem decyzje organów wykonawczych złożone przez skazanych nieodbywających kary pozbawienia wolności;
2. może wstrzymać wykonanie zaskarżonych decyzji;
3. kieruje orzeczenie do wykonania z uwzględnieniem wymagań określonych;
4. rozstrzyga wątpliwości co do wykonania orzeczenia lub zarzuty co do obliczenia kary;
5. umarza postępowanie wykonawcze;
6. zawiesza postępowanie wykonawcze;
7. kierując do wykonania orzeczenie o pozbawieniu wolności, zawiadamia sąd opiekuńczy lub inny właściwy organ;
8. może zmienić lub uchylić poprzednie postanowienie, jeżeli ujawnią się nowe lub poprzednio nieznane okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia;
9. orzeka w przedmiocie zatarcia skazania, jeżeli nie nastąpiło ono z mocy prawa;
10. orzeka w sprawach dotyczących wykonania kary grzywny:
Zobacz również serwis: Prawo karne wykonawcze
• wzywa skazanego na grzywnę do jej uiszczenia;
• może zamienić grzywnę nieprzekraczającą stu dwudziestu stawek dziennych na pracę społecznie użyteczną;
• orzeka wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności;
• może warunkowo zawiesić wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności;
• może zamienić zastępczą karę pozbawienia wolności na pracę społecznie użyteczną;
• może odroczyć wykonanie grzywny lub rozłożyć ją na raty;
• odwołuje odroczenie wykonania grzywny lub rozłożenia jej na raty;
• może umorzyć grzywnę w całości lub w części;
11. orzeka w sprawach dotyczących wykonania kary ograniczenia wolności i sprawuje nadzór nad jej wykonywaniem;
12. określa rodzaj i miejsce pracy skazanego, jeśli nie wskazano tego w wyroku:
• wyznacza - za ich zgodą - zakłady pracy, placówki służby zdrowia lub opieki społecznej oraz inne instytucje i organizacje niosące pomoc charytatywną, względnie reprezentujące społeczność lokalną w celu wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy;
• wzywa skazanego do stawienia się w wyznaczonym terminie do wskazanego zakładu, placówki, instytucji lub organizacji;
• może wzywać skazanego do osobistego stawiennictwa i żądać od niego wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary;
• może odroczyć lub odracza wykonywanie kary ograniczenia wolności;
• może odwołać odroczenie wykonywania kary ograniczenia wolności;
• udziela lub może udzielić przerwy, a także odwołać przerwę w odbywaniu kary ograniczenia wolności;
• zamienia karę ograniczenia wolności na zastępczą karę grzywny i określa wysokość jednej stawki dziennej;
• orzeka o wykonaniu zastępczej kary pozbawienia wolności, a także o wstrzymaniu jej wykonania;
13. może odwołać odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności.
Przedstawiona powyżej lista nie przedstawia w sposób wyczerpujący katalogu spraw, w których kompetentny jest sąd orzekający w sprawie w pierwszej instancji. W razie wątpliwości gdzie należy skierować sprawę zawsze dobrze mieć na uwadze przytoczone powyżej domniemanie prawne odnośnie właściwości sądu, który orzekał w sprawie w pierwszej instancji.
Pamiętać także trzeba, że sądy z urzędu badają swoją właściwość, a w razie stwierdzenia braku swej kompetencji do załatwienia sprawy przekazują ją innemu sądowi lub innemu organowi. Na postanowienie w tym przedmiocie służy stronie zażalenie. Wnosimy je do sądu wyższej instancji za pośrednictwem tego, który wydał zaskarżone orzeczenie.