288,9 tys. seniorów (a później nawet 618,7 tys.) otrzyma co miesiąc ponad 2000 zł dodatkowego wsparcia finansowego. Nowe świadczenie, które „odpowiada na współczesne problemy i łata dziury”

• Bon senioralny – dla kogo?
• PSOD: „Jeżeli nie będzie wsparcia ze strony państwa to prywatne usługi opiekuńcze przejdą w szarą strefę”
• Bon senioralny – w jakiej kwocie ma przysługiwać?
• Bon senioralny – w jaki sposób będzie można się o niego ubiegać?
• Bon senioralny – kiedy można spodziewać wprowadzenia świadczenia?

Bon senioralny – dla kogo?

Bon senioralny, to nowe świadczenie, wynikające z projektu ustawy o bonie senioralnym (nr w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów: UA3) autorstwa Minister do Spraw Polityki Senioralnej, nad którym pracuje obecnie rząd.

Świadczenie to, ma przysługiwać osobom, które:

• ukończyły 75 rok życia,
• został im zidentyfikowany poziom ich niezaspokojonych potrzeb w zakresie podstawowych czynności życia codziennego,
• posiadają zstępnych (czyli np. dzieci, wnuki lub prawnuki) oraz
• mają przyznaną emeryturę lub rentę, której średnia miesięczna wysokość, z uwzględnieniem wartości dodatku pielęgnacyjnego, o którym mowa w art. 75 ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (który aktualnie przysługuje w wysokości 348,22 zł miesięcznie) – nie przekracza kwoty:
• • 3 500 zł brutto w 2026 r.,
  • 4 000 zł brutto w 2027 r.,
  • 4 500 zł brutto w 2028 r. i odpowiednio
  • 5 000 zł brutto począwszy od 2029 r.

Zgodnie z uzasadnieniem projektu, którym ma zostać wprowadzony bon senioralny – przyjęcie granicy wiekowej uprawniającej do świadczenia na poziomie 75 roku życia uzasadnione jest uznaniem takiego wieku, przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), jako wiek starczy (tzw. późną starość). Osoby w tym wieku, wymagają często opieki i pielęgnowania przez osoby trzecie, stąd – projektodawca uznał za uzasadnione kierowanie wsparcia do osób właśnie z tej grupy.

Do bonu senioralnego, mają być uprawnieni, na takich samych zasadach, zarówno:

• obywatele polscy, jak i
• cudzoziemcy, tj. m.in. obywatele UE, EOG albo Konfederacji Szwajcarskiej lub jeżeli wynika to z wiążących Rzeczpospolitą Polską dwustronnych umów międzynarodowych o zabezpieczeniu społecznym, o ile – w czasie korzystania ze wsparcia, zamieszkują na terytorium Polski.

Z prawa do otrzymania wsparcia w ramach bonu senioralnego, ma natomiast wykluczać korzystanie przez seniora:

• ze świadczenia uzupełniającego, które przysługuje osobom niezdolnym do samodzielnej egzystencji,
• ze świadczenia wspierającego, o które mogą ubiegać się osoby z niepełnosprawnościami od ukończenia 18 roku życia, posiadające decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia na poziomie od 70 do 100 punktów,
• z usługi opiekuńczej w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia i w rodzinnych domach pomocy,
• z usługi sąsiedzkiej, będącej formą wsparcia z pomocy społecznej, świadczoną przez osoby blisko mieszkające, które wynagradzane są w formie pieniężnej przez gminę.
• ze specjalistycznej usługi opiekuńczej w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia,
• z domu pomocy społecznej lub
• z całodobowej opieki stacjonarnej świadczonej w zakładach opiekuńczo-leczniczych, lub pielęgnacyjno-opiekuńczych lub z innej instytucji zapewniającej opiekę całodzienną lub całodobową.

Zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy, która ma wprowadzić bon senioralny – ma to być usługa wsparcia w opiece nad seniorami, dla rodzin aktywnych zawodowo. Świadczenie ma ułatwić godzenie przez rodzinę obowiązków wynikających z pracy z zapewnieniem wsparcia odpowiadającego potrzebom seniorów. Konieczność opieki nad bliskimi seniorami niejednokrotnie wiąże się bowiem z ograniczeniem aktywności zawodowej (w tym w szczególności przez kobiety) lub ponoszeniem znaczących kosztów zapewnienia tej opieki na rynku prywatnym. Ponadto, niska podaż osób świadczących usługi w zakresie opieki nad osobami starszymi powoduje, że dostęp do tego typu usług jest znacząco ograniczony, co nierzadko przesądza o konieczności rezygnacji (choćby w pewnym zakresie) z aktywności zawodowej przez bliskich seniorów, celem sprawowania nad nimi opieki.

PSOD: „Jeżeli nie będzie wsparcia ze strony państwa to prywatne usługi opiekuńcze przejdą w szarą strefę”

Wprowadzenie wsparcia w obszarze opieki nad osobami starszymi, ma stanowić odpowiedź na problemy demograficzne z którymi już obecnie zmaga się i w najbliższych latach będzie zmagać się Polska oraz braki kadrowe w zakresie personelu opiekuńczego dla seniorów.

Zgodnie z danymi przekazanymi Infor przez Polskie Stowarzyszenie Opieki Domowej (dalej: PSOD) – w Polsce, aktualnie, co najmniej 500 tyś. osób wymaga dostępu świadczeń opieki długoterminowej. Z prognoz Komisji Europejskiej wynika ponadto, że Polska będzie jednym z krajów o największej zapaści demograficznej. Liczba ludności w wieku produkcyjnym w latach 2019-2070 ma zmniejszyć się o blisko 8 mln osób. To zdecydowanie więcej niż w krajach o większej populacji jak Niemcy, Francja czy Hiszpania. Większy kryzys demograficzny będzie jedynie we Włoszech, gdzie liczba ludności w wieku produkcyjnym spadnie o ponad 8 mln osób. Według raportu GUS dotyczącego sytuacji osób starszych w Polsce w 2022 r. – liczba osób w wieku 60 lat i więcej wyniosła 9,8 mln i w stosunku do roku poprzedniego zwiększyła się o 0,7%. Polskie społeczeństwo starzeje się w zatrważającym tempie: w 2060 r. w Polsce ma mieszkać 11,9 mln osób starszych, czyli o 21,0% więcej niż w 2022 r., stanowiąc 38,3% ogółu ludności.

Większa liczba osób w wieku senioralnym – oznacza większe zapotrzebowanie na usługi opiekuńcze. Polska natomiast, już dzisiaj, zmaga się z problemem braku personelu opiekuńczego, który – przy braku odpowiedniego wsparcia ze strony państwa – w najbliższych latach, będzie się tylko pogłębiał. Już kilka lat temu, PSOD alarmowało, że w kraju brakuje ok. 20 tys. opiekunów. – „Zapotrzebowanie to będzie gwałtownie rosło [red.: bo seniorów, wymagających wsparcia w postaci usług opiekuńczych, będzie przybywać]. Kolejki do zakładów opiekuńczo-leczniczych, pielęgnacyjno-opiekuńczych oraz pielęgniarskiej opieki domowej przekroczyły już 20 tysięcy osób.” – alarmuje Stowarzyszenie i dodaje: „Ilość opiekunek gotowych do podjęcia pracy w opiece, kurczy się. Z jednej strony, starsze opiekunki odchodzą z zawodu ze względu na stan zdrowia lub sytuacje rodzinne, a młodych osób chcących wykonywać ten zawód brakuje. Z drugiej strony, osób wymagających opieki lawinowo przybywa. Na dzień dzisiejszy, biorąc pod uwagę zapotrzebowanie, niewiele firm wymaga doświadczenia. Nawet jeżeli opiekunka ma skończone kursy, szkolenia czy ukończone studium, to rzadko wpływa to na wysokość wynagrodzenia, więc mamy też niewielką motywację do podnoszenia kwalifikacji. A poza tym, nie ma funduszy na kursy, szkolenia czy studia. Z kolei, co wydaje się normalne w dzisiejszych czasach, opiekunki mają coraz wyższe oczekiwania płacowe. Firmy, które ze sobą konkurują mają coraz bardziej rozbudowane działy rekrutacyjne i jednocześnie zastanawiają się jak maksymalnie ograniczyć koszty zatrudnienia pracownika tak, aby sprostać wymaganiom płacowym opiekunek. Portfel podopiecznego czy jego rodziny nie jest „z gumy”, dlatego bardzo duża grupa opiekunek pracuje na czarno, szczególnie u niemieckich podopiecznych – to z kolei bardzo nieodpowiedzialne i niebezpieczne. W Polsce, polscy opiekunowie w większości pracują legalnie, na czarno w systemie z zamieszkaniem pracują przede wszystkim kobiety z Ukrainy. (…) Jeżeli nie będzie wsparcia ze strony państwa to prywatne usługi opiekuńcze przejdą w szarą strefę.” – wymienia piętrzące się problemy Ada Zaorska, przewodnicząca Polskiego Stowarzyszenia Opieki Domowej.

Odpowiedzią na powyższe problemy, „łataniem dziury” ma być właśnie wprowadzenie bonu senioralnego. Według autorów projektu – liczba osób w wieku 75 lat lub więcej, która potencjalnie będzie mogła uzyskać wsparcie w ramach bonu w 2026 r., ma wynieść 288,9 tys. osób, a w 2035 r. – ok. 618,7 tys. osób. Realizacja bonu przez uprawnione osoby – wymagać ma natomiast zatrudnienia ok. 47,3 tys. osób świadczących usługi opiekuńcze w 2026 r., a w 2035 r. – już ok. 100 tys. osób. Powstaje zatem pytanie – czy wprowadzenie wsparcia w postaci bonu senioralnego, podniesie prestiż zawodu opiekuna osoby starszej i spowoduje, że wspomniane braki kadrowe przestaną być problemem? Czy też – seniorzy będą dysponować środkami na opłacenie opiekunów, których jednak – na rynku usług opiekuńczych zabraknie? Według przewidywać PSOD – Polska nie będzie w stanie zaspokoić zapotrzebowania w zakresie usług opiekuńczych, bez wsparcia osób z zagranicy.

Bon senioralny ma pozwolić, aby Polacy nie stawali przed dramatycznym dylematem życiowym i wyborem pomiędzy opieką nad seniorem czy pracą zawodową. Konieczność łączenia pracy zawodowej i opieki nad seniorem, niejednokrotnie zmusza osoby do rezygnacji z pracy. Jeżeli natomiast rodziny seniorów otrzymają realne wsparcie finansowe w tym zakresie – dużo więcej osób będzie mogło pozwolić sobie na zatrudnienie opiekuna osoby starszej (o ile nie zabraknie osób, które świadczyć będą usługi w tym zakresie) lub – chociażby zrekompensowanie utraconego zarobku, z powodu sprawowania opieki nad seniorem.

Bon senioralny – w jakiej kwocie ma przysługiwać?

Wartość bonu senioralnego, który będzie można otrzymać – ma być uzależniona od liczby punktów, które senior uzyska w ramach tzw. oceny poziomu niezaspokojonych potrzeb w zakresie podstawowych czynności życia codziennego. Ocena ta, odbywać się będzie w oparciu o kwestionariusz, w którym trzeba będzie podać m.in. informacje o:

• samodzielności seniora w zakresie podstawowych czynności życia codziennego oraz
• o jego sytuacji mieszkaniowej.

W ramach ww. oceny – będzie można otrzymać od 0 do 60 punktów, a bon senioralny przysługiwać będzie osobom, które uzyskały od 11 do 60 punktów. Najwyższa kwota bonu, którą będzie można otrzymać ma wynieść 2 150 zł miesięcznie (co ma umożliwić seniorowi skorzystanie z 50 godzin usługi wsparcia w ramach bonu). Stosunek liczby punktów uzyskanych w ramach ww. oceny do liczby przysługujących godzin wsparcia (co przekłada się na wartość bonu), ma przedstawiać się następująco:

• od 11 do 20 punktów – do 12 godzin usług wsparcia miesięcznie,
• od 21 do 35 punktów – od 13 do 24 godzin usług wsparcia miesięcznie,
• od 36 do 50 punktów – od 25 do 36 godzin usług wsparcia miesięcznie i odpowiednio
• od 51 do 60 punktów – od 37 do 50 godzin usług wsparcia miesięcznie (przy czym przy 50 godz. – ma to być kwota 2 150 zł).

Wartość bonu nie będzie podlegała wymianie na gotówkę ani inne środki płatnicze, a kwota niewykorzystana w danym miesiącu – nie będzie przechodzić na kolejny miesiąc.

W ramach bonu, senior będzie mógł skorzystać z usług wsparcia w zakresie:

• zaspokajania podstawowych codziennych potrzeb życiowych,
• pomocy w uzyskiwaniu dostępu do świadczeń zdrowotnych,
• podstawowej opieki higieniczno-pielęgnacyjnej oraz
• zapewniania kontaktów z otoczeniem.

Bon senioralny – w jaki sposób będzie można się o niego ubiegać?

Bon senioralny przyznawany będzie na wniosek zstępnego (uprawnionego seniora), na którym – zgodnie z przepisami – ciąży obowiązek alimentacyjny względem tego seniora, złożony do gminy właściwej ze względu na miejsce zamieszkania seniora. Obowiązek taki, ciąży m.in. na dzieciach lub wnukach seniora.

Osoba uprawniona do wnioskowania o bon senioralny, powinna przy tym osiągać przychód pochodzący:

• z zatrudnienia, rozumianego jako wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego lub umowy o pracę nakładczą,
• z działalności gospodarczej, czyli zorganizowanej działalności zarobkowej, wykonywanej we własnym imieniu i w sposób ciągły,
• ze świadczenia usług na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące zlecenia lub
• z działalności rolniczej, z działów specjalnych produkcji rolnej lub z bycia pomocnikiem rolnika.

Z prawa do ubiegania się o bon senioralny, wyłączone zostały jednak osoby, które pobierają:

• zasiłek dla opiekuna lub
• świadczenie pielęgnacyjne na seniora.

Ustalenie przez gminę wartości bonu (i zakresu usług wsparcia) następować ma w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia złożenia wniosku o przyznanie bonu, a wsparcie w postaci bonu (w ustalonej comiesięcznej kwocie) ma być przyznawane na okres 12 miesięcy.

Realizacja bonu senioralnego odbywać się zatem będzie na poziomie gminy, co uzasadnione jest tym, że w ocenie autorów projektu – gmina jest jednostką będącą najbliżej swoich mieszkańców, której najłatwiej będzie zorganizować system realizacji usług w ramach bonu, dostosowany do potrzeb mieszkańców danej gminy. Projekt ustawy zakłada przy tym możliwość realizacji usług przez gminę samodzielnie lub poprzez zlecenie ich realizacji m.in. podmiotom ekonomii społecznej, prowadzącym działalność w obszarze społecznym.

Bon senioralny – kiedy można spodziewać wprowadzenia świadczenia?

W projekcie założono – że ustawa wprowadzająca bon senioralny, ma wejść w życie z dniem 1 stycznia 2026 r., przy czym – w okresie pierwszych 2 lat od jej wejścia w życie (czyli w roku 2026 i 2027) – gminy mają realizować wynikające z niej zadania wyłącznie jako fakultatywne. Oznacza to, że o ile projekt zostanie finalnie przyjęty i doczeka się swojego wejścia z życie – w 2026 i 2027 r., wsparcie w postaci bonu senioralnego będzie można uzyskać wyłącznie w gminach, które dobrowolnie zdecydują się na jego wprowadzenie. Od 2028 r. natomiast – seniorzy powinni już móc uzyskać wsparcie w postaci bonu senioralnego na terenie każdej gminy w Polsce.

Aktualnie, prace legislacyjne nad projektem w rządzie „utknęły” na etapie jego opiniowania, konsultacji publicznych i uzgodnień międzyresortowych, które zakończyły się pod koniec 2024 r. Pozostaje jednak mieć nadzieję, że finalnie projekt doczeka się swojego wejścia w życie, ponieważ – jak zwraca uwagę PSOD – „Bon senioralny odpowiada na współczesne problemy, łata dziury” i może umożliwić setkom tysięcy seniorów uzyskanie dostępu do niezwykle istotnych dla nich usług – „Dostęp do opieki długoterminowej umożliwia osobom potrzebującym opieki jak najdłuższe zachowanie samodzielności i godne życie. Pomaga chronić prawa człowieka, wspierać postęp społeczny i solidarność międzypokoleniową oraz zwalczać wykluczenie społeczne i dyskryminację”¹.

¹ Zalecenie Rady UE z dnia 8.12.2022 r. w sprawie dostępu do przystępnej cenowo i dobrej jakościowo opieki długoterminowej (2022/C 476/01)

Podstawa prawna:

• Projekt ustawy o bonie senioralnym (nr w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów: UA3)
• Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1631 z późn. zm.)