Najniższa emerytura i renta na zupełnie nowych zasadach i podwyżka świadczeń dla przeszło 399 tys. emerytów i rencistów – jest decyzja MRPiPS

• Ile obecnie wynosi najniższa emerytura i renta i w jaki sposób są one ustalane?
• Najniższa emerytura i renta co najmniej na poziomie minimum socjalnego ustalonego przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych i powiększonego o wskaźnik waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych
• Ile aktualnie wynosiłaby najniższa emerytura i renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (jak również renta socjalna i renta rodzinna), jeżeli propozycja zmiany sposobu ustalania wysokości świadczeń, zostałaby przyjęta?
• Komisja do Spraw Petycji skierowała w tej sprawie dezyderat do MRPiPS (za pośrednictwem Prezesa Rady Ministrów)
• MRPiPS: nie można poprzeć postulatu nowelizacji przepisów o emeryturach i rentach z FUS

Ile obecnie wynosi najniższa emerytura i renta i w jaki sposób są one ustalane?

Zgodnie z komunikatem Prezesa ZUS z dnia 18.02.2025 r. w sprawie kwoty najniższej emerytury i renty, dodatku pielęgnacyjnego i dodatku dla sierot zupełnych, kwot maksymalnych zmniejszeń emerytur i rent oraz kwot emerytur i rent wolnych od egzekucji i potrąceń – od 1 marca 2025 r., najniższe gwarantowane świadczenia emerytalno-rentowe, opiewają na:

• najniższa emerytura – 1 878,91 zł,
• najniższa renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy – 1 878,91 zł,
• najniższa renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy – 1 409,18 zł,
• najniższa renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową – 2 254,69 zł,
• najniższa renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową – 1 691,02 zł,
• najniższa renta rodzinna – 1 878,91 zł oraz
• najniższa renta socjalna – 1 878,91 zł.

Ww. kwoty najniższych świadczeń – zgodnie z art. 85 ust. 3 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa FUS) – podlegają corocznej waloryzacji, od dnia 1 marca. Waloryzacja ta, ma na celu urealnienie wartości wypłacanych świadczeń w odniesieniu do wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych, dostosowując – w sposób ciągły – wartość wypłacanych świadczeń do zmian cen i polega ona na pomnożeniu kwoty świadczenia i podstawy jego wymiaru przez tzw. wskaźnik waloryzacji. Wskaźnik ten – zgodnie z art. 89 ust. 1 ustawy FUS – odpowiada średniorocznemu wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku kalendarzowym, zwiększonemu o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym.

Zwiększenie o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia jest przedmiotem corocznych negocjacji w ramach Rady Dialogu Społecznego. W przypadku braku porozumienia w ramach tych negocjacji – wysokość zwiększenia wskaźnika waloryzacji emerytur i rent, w danym roku, określa rozporządzenie Rady Ministrów.

W 2025 r. – wysokość zwiększenia wskaźnika waloryzacji emerytur i rent, rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 19.07.2024 r. w sprawie wysokości zwiększenia wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w 2025 r. – została ustalona na poziomie 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym.

Rzeczywisty wskaźnik rocznej waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych opiera się na danych dotyczących faktycznego wykonania w zakresie inflacji i realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym (ogłaszanych w komunikatach Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego). Do jego wyliczenia – potrzebne są zatem dane z dwóch komunikatów Prezesa GUS:

1. dotyczące faktycznego wykonania w zakresie inflacji oraz
2. dotyczące realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym.

W 2025 r., wynikały one odpowiednio z:

1. komunikatu Prezesa GUS z dnia 15.01.2025 r. w sprawie średniorocznego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w 2024 r. – w zakresie faktycznego wykonania w zakresie inflacji, zgodnie z którym – średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w 2024 r. w stosunku do 2023 r. wyniósł 103,6 (wzrost cen o 3,6%) oraz
2. komunikatu Prezesa GUS z dnia 11.02.2025 r. w sprawie realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w 2024 r. w stosunku do 2023 r. – w zakresie realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym, zgodnie z którym – realny wzrost przeciętnego wynagrodzenia w 2024 r., w stosunku do 2023 r., wyniósł 9,5%.

W związku z tym, że wskaźnik waloryzacji emerytur i rent to: średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku kalendarzowym (a zatem wspomniane powyżej 3,6%), zwiększony o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym (a zatem – zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 19.07.2024 r. w sprawie wysokości zwiększenia wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w 2025 r. – o równe 20% ze wspomnianego powyżej 9,5%) – wskaźnik waloryzacji emerytur i rent w 2025 r., wyniósł 5,5% (tj. 3,6%+1,9%). Zgodnie z art. 89 ust. 6 ustawy FUS – został on ogłoszony w komunikacie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14.02.2025 r. w sprawie wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w 2025 r. Ww. komunikat ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego (którym aktualnie jest – Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej) musi być, co roku, ogłoszony w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski”, nie później niż w ciągu 3 dni roboczych od dnia ogłoszenia przez Prezesa GUS komunikatu w sprawie realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym.

Waloryzacja emerytur i rent przeprowadzana jest z urzędu, co oznacza, że beneficjenci ww. świadczeń nie muszą składać w tej sprawie żadnego wniosku do ZUS. W następstwie dokonanej waloryzacji – każdy emeryt i rencista otrzymuje z ZUS decyzję z informacją o nowej wysokości swojego świadczenia. W 2025 r. – łączny koszt waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych, MRPiPS oszacowało na ok. 22,8 mld zł.

Najniższa emerytura i renta co najmniej na poziomie minimum socjalnego ustalonego przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych i powiększonego o wskaźnik waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych

W dniu 11 grudnia 2023 r. do Sejmu została złożona petycja obywatelska (nr BKSP-155-X-44/23), w której jej autor zażądał zmiany art. 85 ust. 2 ustawy o FUS, w taki sposób, aby – kwota najniższej emerytury (z zastrzeżeniem z zastrzeżeniem art. 24a ust. 6, art. 54, art. 54a ust. 2 i art. 87 ustawy FUS) oraz renty rodzinnej – wynosiła od 1 marca każdego roku kwotę wynikłą z kwoty minimum socjalnego, obliczonego dla cen z pierwszego kwartału roku poprzedniego przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, powiększonej co najmniej o przyjęty wskaźnik rocznej waloryzacji emerytur za poprzedni rok.

Ponadto – petytor zawnioskował o dodanie do ustawy dodatkowego zapisu (w art. 85 ust. 2 pkt 1 ustawy FUS) w następującym brzmieniu: „Rada Ministrów uchwałą do 15 lutego każdego roku (opublikowaną w Dzienniku Ustaw) określi wysokość kwoty najniższej emerytury i renty dla osób całkowicie niezdolnych do pracy, obowiązującej od 1 marca danego roku, której wysokość nie może być mniejsza od kwoty minimum socjalnego, obliczonego dla cen z pierwszego kwartału poprzedniego roku przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych dla 1-osobowego gospodarstwa emeryckiego, powiększonej co najmniej o przyjęty wskaźnik rocznej waloryzacji emerytur za poprzedni rok.”

W uzasadnieniu petycji argumentuje on, iż wnioskowane przez niego zmiany przyczyniłyby się do „polepszenia standardu życia około 1,5 mln osób, wskutek uwzględnienia ich praw wynikających z art. 2, 30 i 67 Konstytucji”. W jego ocenie – przepisy ustawy o FUS w obecnym brzmieniu – naruszają 2 i 30 w zw. z art. 67 Konstytucji RP, bowiem – renciści całkowicie niezdolni do pracy i emeryci nie mają zapewnionych świadczeń na poziomie co najmniej minimum socjalnego, zaś – „Państwo, w świetle obowiązującej Konstytucji, jest zobowiązane do zapewnienia każdemu renciście w pełni niezdolnemu do pracy i emerytowi ze stażem uprawniającym do pełnej emerytury stałych dochodów na poziomie co najmniej minimum socjalnego”, a „wysokość kwoty najniższej emerytury i renty w ustawie o emeryturach i rentach z FUS powinna wynikać z obliczenia minimum socjalnego przez Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych, a nie z arbitralnego uznania polityków sprawujących władzę.”

Z pełną treścią petycji, można zapoznać się poniżej:

W opinii prawnej (nr BEOS-WP-493/24) z dnia 20 maja 2024 r., na temat ww. petycji – Biuro Ekspertyz i Oceny Skutków Regulacji Kancelarii Sejmu, wyraziło pogląd, iż – „Zastosowanie jako podstawy wymiaru najniższej emerytury i renty dla osób całkowicie niezdolnych do pracy wskaźnika minimum socjalnego wprowadziłoby zupełnie nowe rozwiązanie do systemu powszechnego ubezpieczenia społecznego, nieznajdujące uzasadnienia w parametrach, na których opiera się system ustalania wysokości tych świadczeń”, jak również, iż – „Taka zmiana spowodowałby również zróżnicowanie w sposobie ustalenia wysokości świadczeń dla jednolitej grupy świadczeniobiorców (emerytów lub rencistów otrzymujących świadczenie w minimalnej wysokości), ponieważ inni emeryci czy renciści niż ci, którzy otrzymują emeryturę lub rentę minimalną mieliby ustalane świadczenia w dotychczasowy sposób.”

W ocenie BEOS – zmiana ta, mogłaby również oznaczać obniżenie kwoty przyszłej emerytury lub renty w stosunku do kwot wyliczonych według obecnych zasad, ponieważ minimalna emerytura (na dzień wydania ww. opinii, tj. w maju 2024 r.) wynosiła 1780,96 zł, a określone przez Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych minimum socjalne dla jednoosobowego gospodarstwa emeryckiego – 1710,94 zł (są to dane za IV kwartał 2023 r.).

Podczas posiedzenia sejmowej Komisji do Spraw Petycji w dniu 11 lipca 2024 r., na którym petycja ta została poddana obradom jej członków – do powyższych argumentów odniósł się sam autor petycji, który stwierdził, że – gdyby proponowany przez niego sposób ustalania najniższych świadczeń emerytalno-rentowych został przyjęty – „najniższa emerytura w tej chwili wynosiłaby około 1820 zł [red.: wówczas – najniższa emerytura, ustalona zgodnie z ustawą FUS, wynosiła 1780,96 zł], więc de facto pokrywałaby/przynajmniej była na poziomie progu minimum socjalnego”.

Ile aktualnie wynosiłaby najniższa emerytura i renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (jak również renta socjalna i renta rodzinna), jeżeli propozycja zmiany sposobu ustalania wysokości świadczeń, zostałaby przyjęta?

Jeżeli powyższe porównanie obecnego stanu prawnego w zakresie sposobu ustalania wysokości najniższych świadczeń emerytalno-rentowych z propozycją zawartą w petycji z dnia 11 grudnia 2023 r. przenieść do „czasów obecnych”, czyli roku 2025 – na dzień dzisiejszy:

• wysokość najniższej emerytury, renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, renty socjalnej i renty rodzinnej wyliczonej zgodnie z propozycją zawartą w ww. petycji – opiewałaby na 1 935,59 zł, gdyż stanowiłaby ona równowartość minimum socjalnego socjalne dla 1-osobowego gospodarstwa emeryckiego (ale wg danych Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych za IV kwartał 2024 r.) tj. kwoty 1 834,68 zł¹, powiększonej o wskaźnik waloryzacji emerytur i rent w 2025 r. (tj. 105,5%), co daje ww. kwotę;
• tymczasem najniższa emerytura i renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, ustalona na podstawie obowiązujących zasad, wynikających z ustawy FUS – opiewa na 1 878,91 zł.

Przyjęcie propozycji zawartej w petycji (ale przy założeniu, że przy wyliczaniu wysokości świadczeń na dany rok, byłyby brane pod uwagę dane nt. minimum socjalnego z IC kwartału roku poprzedzającego) – oznaczałoby zatem podwyżkę najniższych emerytur i rent o 56,68 zł. Podwyżka ta – według najnowszych danych statystycznych ZUS – dotyczyłaby 399,2 tys. osób, które po waloryzacji w marcu 2025 r. – pobierały emerytury i renty w najniższej ustawowej wysokości.²

Należy jednak podkreślić, że wyliczona powyżej podwyżka, miałaby miejsce tylko o tyle, o ile – dla ustalenia wysokości najniższych świadczeń emerytalno-rentowych w marcu danego roku, byłyby brane pod uwagę „najświeższe” dane na temat wysokości minimum socjalnego podane przez Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych (tj. z IV kwartału roku poprzedzającego), biorąc bowiem pod uwagę dane za I kwartał roku poprzedzającego – wyliczona w ten sposób kwota świadczeń, byłaby niższa niż ta ustalona na podstawie obowiązujących przepisów ustawy o FUS. W opinii prawnej na temat petycji – dokonując porównania wysokości świadczeń za rok 2024 – BEOS również posłużył się danymi na temat wysokości minimum socjalnego za IV kwartał 2023 r. W przeciwnym wypadku bowiem – proponowane zmiany, nie miałyby sensu i nie zostałby spełniony cel petycji – polepszenia standardu życia emerytów i rencistów.

Komisja do Spraw Petycji skierowała w tej sprawie dezyderat do MRPiPS (za pośrednictwem Prezesa Rady Ministrów)

Po rozpatrzeniu petycji podczas posiedzenia w dniu 11 lipca 2024 r. – 18 grudnia 2024 r., sejmowa Komisja do Spraw Petycji skierowała w jej sprawie dezyderat (nr 58) do Prezesa Rady Ministrów. Po wyjaśnieniu, iż – zdaniem autora petycji: „państwo w świetle obowiązującej Konstytucji jest zobowiązane do zapewnienia każdemu renciście i emerytowi ze stażem uprawniającym do pełnej emerytury stałych dochodów na poziomie co najmniej minimum socjalnego”, jak również, iż „wysokość kwoty najniższej emerytury i renty w ustawie o emeryturach i rentach z FUS powinna wynikać z obliczenia minimum socjalnego przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, a nie z arbitralnego uznania polityków sprawujących władzę” – komisja zwróciła się do Prezesa Rady Ministrów o kompleksową i systemową analizę zmian legislacyjnych zaproponowanych w petycji oraz o przedstawienie stanowiska względem propozycji przedłożonych przez autora petycji (z uwzględnieniem opinii Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej), a ponadto – zadała premierowi pytanie – czy rozważał on powołanie międzyresortowego zespołu, składającego się m.in. z przedstawicieli Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej oraz Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, jak też innych organów i instytucji posiadających kompetencje w zakresie omawianej problematyki.

W następstwie ww. dezyderatu – zgodnie z art. 159 ust. 4 Regulaminu Sejmu – Prezes Rady Ministrów miał 30 dni (od otrzymania ww. dezyderatu) – na ustosunkowanie się do zawartych w nim postulatów i pisemne powiadomienie Marszałka Sejmu o zajętym stanowisku (chyba że Marszałek Sejmu, na wniosek Prezesa Rady Ministrów i w porozumieniu z prezydium komisji – ustaliłby inny termin). Odpowiedź MRPiPS na ww. dezyderat została przekazana na ręce marszałka Sejmu w dniu 10 lutego 2025 r., a stała się ona przedmiotem rozpatrzenia przez Komisję do Spraw Petycji w dniu 21 maja 2025 r.

MRPiPS: nie można poprzeć postulatu nowelizacji przepisów o emeryturach i rentach z FUS

W odpowiedzi (z dnia 10 lutego 2025 r., nr BM-II.058.1.2025.MBu) na dezyderat komisji – MRPiPS zajęło stanowisko, iż – „nie można poprzeć sformułowanego w petycji postulatu nowelizacji przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.” Jako uzasadnienie ww. stanowiska – został przedstawiony opis aktualnego stanu prawnego, zgodnie z którym kształtowana jest wysokość najniższych świadczeń emerytalno-rentowych (zwłaszcza opisane na wstępie artykułu zasady corocznej waloryzacji świadczeń), w ramach którego wiceministra Aleksandra Gajewska (będąca autorką odpowiedzi) – zwróciła uwagę, iż w ramach corocznych negocjacji Rady Dialogu Społecznego „brane są pod uwagę różne przesłanki rzutujące na stanowiska negocjacyjne stron. Wśród nich ważną rolę odgrywają wskaźniki ustalane przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, w tym kryterium minimum socjalnego [red.: od wysokości którego autor petycji chciał uzależnić wysokość najniższych świadczeń emerytalno-rentowych]. Są więc one pomocnicze w procesie kształtowania waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych, nie mogą być jednak [red: w ocenie MRPiPS] decydujące, tym niemniej pełnią funkcję poznawczą i informacyjną.”

Z pełną treścią odpowiedzi MRPiPS na dezyderat Komisji do Spraw Petycji, można zapoznać się poniżej:

Powyższa odpowiedź MRPiPS na petycję – została przyjęta przez sejmową Komisję do Spraw Petycji, co nie oznacza jednak, że petycja ta została już „w całości” rozpatrzona – to bowiem najprawdopodobniej nastąpi dopiero po otrzymaniu przez komisję odpowiedzi od drugiego z resortów, w zakresie kompetencji którego leży drugie z zagadnień będących przedmiotem petycji (nieuwzględnione w niniejszym artykule) a mianowicie – od Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

¹ Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Poziom i struktura minimum socjalnego w cenach z IV kwartału 2024 r., 3 kwietnia 2025 r.

² ZUS, Departament Statystyki i Prognoz Aktuarialnych, Struktura wysokości świadczeń wypłacanych przez ZUS po waloryzacji w marcu 2025 r., Warszawa 2025

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1631 z późn. zm.)
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2.04.1997 r. (Dz.U. z 1997 r., nr 78, poz. 483 z późn. zm.)
• Komunikat Prezesa ZUS z dnia 18.02.2025 r. w sprawie kwoty najniższej emerytury i renty, dodatku pielęgnacyjnego i dodatku dla sierot zupełnych, kwot maksymalnych zmniejszeń emerytur i rent oraz kwot emerytur i rent wolnych od egzekucji i potrąceń (M.P. z 2025 r., poz. 152)
• Komunikat Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14.02.2025 r. w sprawie wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w 2025 r. (M.P. z 2025 r., poz. 129)