375 zł miesięcznie dla wdów i wdowców? Senat rozpatruje petycję ws. nowelizacji ustawy o działaczach opozycji antykomunistycznej

• Czego dotyczy petycja?
• Od 940 zł do 375 zł – kompromis legislacyjny
• Wsparcie i dalsze kroki
• Dlaczego teraz?
• Kto może skorzystać?
• Co dalej z petycją?
• Jak wyglądała dotychczasowa walka o świadczenie dla owdowiałych małżonków działaczy opozycji?

W kontekście zbliżającej się 45. rocznicy „Sierpnia 80”, coraz więcej uwagi poświęca się inicjatywom mającym na celu uhonorowanie osób zaangażowanych w walkę z reżimem komunistycznym. Warto zatem zwrócić uwagę na aktualnie procedowaną w Senacie petycję P11-41/24 z 1 marca 2024 r., której autorem jest emerytowany radca prawny Eugeniusz Szymala.

Czego dotyczy petycja?

Petycja postuluje nowelizację ustawy z dnia 20 marca 2015 r. o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych (Dz.U. 2024 r., poz. 906). Główna zmiana miałaby polegać na przyznaniu wdowom i wdowcom po osobach z potwierdzonym statusem działacza lub osoby represjonowanej specjalnego świadczenia w wysokości 20% kwoty należnej zmarłemu małżonkowi.

Od 940 zł do 375 zł – kompromis legislacyjny

Pierwotnie petycja przewidywała świadczenie w wysokości 50%, czyli około 940 zł miesięcznie, jednak podczas pierwszego posiedzenia Komisji Petycji w dniu 4 czerwca 2024 r. (nagranie: senat.pl) propozycja ta nie zyskała akceptacji. W efekcie petytor w autopoprawce z dnia 21 marca 2025 r. obniżył proponowaną kwotę do 20% – co obecnie daje około 375 zł miesięcznie (stan na czerwiec 2025 r.).

Wsparcie i dalsze kroki

Zmodyfikowana wersja petycji uzyskała poparcie Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, który wskazał na konieczność aktualizacji przepisów. Komisja Petycji oczekuje teraz na stanowiska Ministerstwa Finansów oraz Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Warto przypomnieć, że już w 2014 roku pierwotny projekt ustawy opracowany w Senacie zakładał objęcie takim świadczeniem również wdów i wdowców. Zapis ten został jednak usunięty przez Sejm z obawy przed nadmiernym obciążeniem budżetu – błędnie szacując liczbę uprawnionych na kilkaset tysięcy osób.

Dlaczego teraz?

Jak podkreślił Tomasz Lis, dyrektor Departamentu UdSKiOR, w trakcie posiedzenia Komisji 4 czerwca 2024 r.: „Ustawa została uchwalona w mocno zachowawczym kształcie… Liczba uprawnionych do tego świadczenia stale się zmniejsza, więc jest przestrzeń, żeby powiększyć tę grupę o wdowy.”

Obecnie żyje nieco ponad 13 tysięcy osób ze statusem działacza lub osoby represjonowanej, a status ten posiada łącznie nieco ponad 15 tysięcy osób.

Kto może skorzystać?

Zgodnie z treścią petycji, świadczenie nie będzie przysługiwało automatycznie. Wdowiec lub wdowa musi spełnić kilka warunków:

1. spełniać kryteria określone w art. 70 ust. 1-3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. 2023 r., poz. 1251),
2. nie podlegać wyłączeniom, o których mowa art. 4 ustawy z dnia 20 marca 2015 r. o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych (t.j. Dz.U. 2024 r., poz. 906),
3. udowodnić, że pozostawał w małżeństwie w czasie działalności opozycyjnej lub represji – aż do śmierci współmałżonka.

Co dalej z petycją?

Chociaż termin kolejnego posiedzenia Komisji Petycji nie został jeszcze ustalony, wiele wskazuje na to, że petycja zostanie uwzględniona. Postulat ten był obecny już 10 lat temu, jednak dopiero teraz otrzymuje formalny bieg.

A zatem, w kontekście 45-lecia „Sierpnia 80” to symboliczny i praktyczny gest w stronę rodzin tych, którzy poświęcili życie walce o wolną Polskę. Nowelizacja ustawy może wreszcie zapewnić im należne wsparcie i uznanie.

Jak wyglądała dotychczasowa walka o świadczenie dla owdowiałych małżonków działaczy opozycji?

W dniu 7 marca 2024 r. do Senatu wpłynęła petycja autorstwa Eugeniusza Szymali, wnosząca o dodanie ust. 5 do art. 8 ustawy o działaczach opozycji antykomunistycznej. Celem jest przyznanie świadczenia pieniężnego owdowiałym małżonkom osób posiadających status działacza lub osoby represjonowanej.

Autor petycji wnosi o dodanie ust. 5 do art. 8 ustawy o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych. Dodany przepis miałby na celu przyznanie pozostałemu przy życiu małżonkowi osoby uprawnionej, o której mowa w art. 8 ust. 1, 50% świadczenia i pomocy, pod warunkiem, że wdowa/wdowiec złoży wniosek oraz wykaże, że spełnia warunki wskazane w art. 70 ust. 1-3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz nie zachodzą względem niej/niego przesłanki wskazane w art. 4 ustawy o działaczach opozycji (…). Autor petycji wskazał, że z reguły świadczenie przyznawane jest jednemu z małżonków, przeważnie mężczyźnie. Powszechnie wiadomo, że kobiety żyją znaczenie dłużej i to one zostają wdowami, pozostając przy tym w pogorszonej materialnej sytuacji.

26 marca 2024 r. petycja została skierowana do rozpatrzenia przez Komisję Petycji.

4 czerwca 2024 r. Komisja Petycji rozpatrzyła petycję. Senatorowie zapoznali się z treścią petycji, jej uzasadnieniem oraz dotychczasowymi pracami podejmowanymi w zakresie świadczeń pieniężnych dla wdów i wdowców po osobach represjonowanych oraz działaczach opozycji antykomunistycznej. W imieniu Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wypowiedział się Marek Bucior, radca w Departamencie Ubezpieczeń Społecznych, który wskazał na istnienie wątpliwości dotyczących wprowadzenia wnioskowanej w petycji regulacji. W imieniu Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych głos zabrał Tomasz Lis, dyrektor Biura Dyrektora Generalnego, który wskazał na wysokość kwot, o które wnioskuje petytor dla wdów i wdowców - byłoby to kwoty wyższe niż świadczenie otrzymywane przez kombatantów.

Podczas dyskusji zgłoszono wniosek o kontynuowanie prac nad petycją i wystąpienie o pisemne opinie do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwa Finansów oraz Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.

25 marca 2025 r. Komisja Petycji kontynuowała prace nad petycją. Senatorowie zapoznali się z dotychczasowymi pracami podjętymi nad petycją oraz z pisemnymi stanowiskami Ministerstwa Finansów, Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej oraz Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, w których wyrażono wątpliwości co do proponowanej w petycji wysokości wsparcia dla wdów i wdowców. Komisja zapoznała się również z modyfikacją petycji polegającą na zmianie wysokości świadczenia z 50% na 20%. W imieniu Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wypowiedział się Zbigniew Wasiak, naczelnik w Departamencie Ubezpieczeń Społecznych, który zwrócił uwagę na już funkcjonujące rozwiązanie, tj. odstąpienie od zasady zbiegowej przy rentach wdowich, podtrzymując jednocześnie pisemne stanowisko resortu.

W dyskusji wzięli udział senatorowie Robert Mamątow, Michał Seweryński oraz Jolanta Piotrowska. Komisja postanowiła wystąpić do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwa Finansów i Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych o pisemne opinie o przedmiocie zmodyfikowanej petycji.