Osoba, która wykonuje pracę zarobkową w czasie pobierania emerytury (jeżeli nie osiągnęła jeszcze powszechnego wieku emerytalnego, chyba, że – kontynuuje zatrudnienie u dotychczasowego pracodawcy) lub renty musi mieć świadomość, iż przekroczenie przez nią tzw. limitów dorabiania (do emerytury lub odpowiednio – renty), może skutkować zmniejszeniem przysługującego jej świadczenia, a w określonych okolicznościach – nawet całkowitym zawieszeniem jego wypłacania. Z limitami tymi – związany jest obowiązek corocznego powiadamiania ZUS o wysokości osiąganych przychodów, który ciąży na emerytach i rencistach. W związku z projektem deregulacyjnym rządu – w odniesieniu do większości emerytów i rencistów ma on zostać zniesiony. Okazuje się jednak, że pośredni skutek takiej zmiany, może być dla świadczeniobiorców bardzo niekorzystny.
- Dorabianie do emerytury lub renty może skutkować zmniejszeniem kwoty świadczenia, a w pewnych przypadkach nawet – całkowitym zawieszeniem jego wypłacania
- Limit dorabiania, powyżej którego prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu [nowy próg od 1 września 2025 r.]
- Limit dorabiania, powyżej którego kwota wypłacanej emerytury lub renty ulega zmniejszeniu [nowy próg od 1 września 2025 r.]
- Kwoty maksymalnego zmniejszenia w ramach renty wdowiej
- Obowiązek emeryta (i odpowiednio – rencisty) powiadomienia ZUS o dorabianiu do emerytury lub renty oraz o wysokości przychodu osiągniętego w danym roku kalendarzowym
- Rządowy projekt deregulacyjny, mający stanowić ułatwienie dla emerytów i rencistów, którego pośrednim skutkiem może okazać się – możliwość żądania przez ZUS zwrotu pobranych świadczeń aż za 3 lata wstecz
Dorabianie do emerytury lub renty może skutkować zmniejszeniem kwoty świadczenia, a w pewnych przypadkach nawet – całkowitym zawieszeniem jego wypłacania
Zgodnie z art. 104 ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają odpowiedniemu zmniejszeniu, w przypadku osiągania przez emeryta lub odpowiednio – rencistę przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, tj.:
- zatrudnienia,
- służby,
- innej pracy zarobkowej lub
- prowadzenia pozarolniczej działalności, w tym również wykonywanej za granicą (w tym przypadku – za przychód uważa się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne),
oraz z tytułu:
- czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub zastępczych form tej służby lub
- działalności kombatanckiej, działalności równorzędnej z tą działalnością.
Do przychodu, który – w przypadku przekroczenia określonych limitów – może spowodować zmniejszenie lub odpowiednio zawieszenia prawa do emerytury lub renty – zalicza się ponadto kwoty pobranych zasiłków:
- chorobowego,
- macierzyńskiego,
- opiekuńczego oraz
- wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy,
jak również kwoty wypłaconego:
- świadczenia rehabilitacyjnego,
- świadczenia wyrównawczego,
- zasiłku wyrównawczego oraz
- dodatku wyrównawczego.
Do przychodów, które – w przypadku przekroczenia określonych limitów – mogą spowodować zmniejszenie kwoty świadczenia lub odpowiednio zawieszenia prawa do emerytury lub renty – nie wlicza się natomiast honorariów otrzymywanych przez emerytów lub odpowiednio – rencistów, z tytułu działalności twórczej i artystycznej.
Od powyższej zasady, ustawodawca przewidział jednak pewne wyjątki. Prawo do emerytury lub odpowiednio – renty, nie ulegnie zawieszeniu, a świadczenia te nie ulegną zmniejszeniu (bez względu na wysokość osiąganych przychodów), w przypadku:
- emerytów, którzy osiągnęli wiek emerytalny 60 lat (w przypadku kobiet) lub 65 lat (w przypadku mężczyzn), chyba, że osoba taka, kontynuuje zatrudnienie u pracodawcy, u którego była zatrudniona bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury – wówczas prawo do pobierania przez nią emerytury, ulegnie zawieszeniu bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu do czasu, aż powyższy stosunek pracy zostanie rozwiązany i złoży ona wniosek o podjęcie wypłaty emerytury,
- posiadania prawa do emerytury częściowej,
- posiadania prawa do renty inwalidy wojennego z tytułu pobytu w obozie i w miejscach odosobnienia lub do renty rodzinnej po takim inwalidzie albo
- posiadania prawa do renty inwalidy wojskowego w związku ze służbą wojskową lub renty rodzinnej po żołnierzu, którego śmierć miała związek ze służbą wojskową.
Co do zasady – emeryci, którzy osiągnęli powszechny wiek emerytalny, mogą więc dorabiać bez ograniczeń. Więcej szczegółów na temat tego, kiedy emerytura nie ulegnie zmniejszeniu ani nie zostanie zawieszona przez ZUS pomimo jednoczesnego wykonywania pracy zarobkowej, można uzyskać pod adresem: LINK.
Limit dorabiania, powyżej którego prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu [nowy próg od 1 września 2025 r.]
Prawo do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej (jeżeli jest do niej uprawniona tylko jedna osoba), ulega zawieszeniu (z wyłączeniem ww. wyjątków od powyższej zasady), w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS.
Ww. kwota przychodu, której osiągnięcie skutkuje zawieszeniem prawa do świadczenia emerytalno-rentowego, ogłaszana jest w każdym kwartale w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa ZUS, w terminie do 14 dnia roboczego drugiego miesiąca każdego kwartału kalendarzowego, a ponadto – dla całego mijającego roku kalendarzowego – w terminie do 14 roboczego dnia listopada.
Aktualnie, tj. od 1 września 2025 r. – zgodnie z komunikatem Prezesa ZUS z dnia 12 sierpnia 2025 r. w sprawie kwot przychodu odpowiadających 70% i 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za II kwartał 2025 r. stosowanych przy zmniejszaniu albo zawieszaniu emerytur i rent – limit przychodu, powyżej którego świadczenie emerytalno-rentowe ulega zawieszeniu, wynosi 11 373,30 zł (które stanowi równowartość 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za II kwartał 2025 r.).
Z uwagi na fakt, iż limit przychodu, powyżej którego świadczenie emerytalno-rentowe ulegało zawieszeniu, który obowiązywał od 1 czerwca 2025 r. do 31 sierpnia 2025 r., wynosił 11 651,00 zł – limit przychodu, powyżej którego świadczenie emerytalno-rentowe ulega zawieszeniu, obowiązujący od 1 września 2025 r., uległ obniżeniu. Świadczenia emerytalno-rentowe, od 1 września 2025 r., zostały zatem zawieszone większej liczbie emerytów i rencistów niż dotychczas.
Limit dorabiania, powyżej którego kwota wypłacanej emerytury lub renty ulega zmniejszeniu [nowy próg od 1 września 2025 r.]
Kwota wypłacanej emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej (jeżeli jest do niej uprawniona tylko jedna osoba), ulega natomiast zmniejszeniu (z wyłączeniem ww. wyjątków od powyższej zasady), w razie osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS, nie wyżej jednak niż 130% tej kwoty.
Ww. kwota przychodu – podobnie jak limit przychodu, powyżej którego prawo do świadczenia emerytalno-rentowego ulega zawieszeniu – ogłaszana jest w każdym kwartale w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa ZUS, w terminie do 14 dnia roboczego drugiego miesiąca każdego kwartału kalendarzowego, a ponadto – dla całego mijającego roku kalendarzowego – w terminie do 14 roboczego dnia listopada.
Aktualnie, tj. od 1 września 2025 r. – zgodnie z ww. komunikatem Prezesa ZUS z dnia 12 sierpnia 2025 r.. – limit przychodu, powyżej którego świadczenie emerytalno-rentowe ulega zmniejszeniu, wynosi 6 124,10 zł (które stanowi równowartość 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za II kwartał 2025 r.).
Z uwagi na fakt, iż limit przychodu, powyżej którego świadczenie emerytalno-rentowe ulegało zmniejszeniu, który obowiązywał od 1 czerwca 2025 r. do 31 sierpnia 2025 r., wynosił 6 273,60 zł – limit przychodu, powyżej którego świadczenie emerytalno-rentowe ulega zmniejszeniu, obowiązujący od 1 września 2025 r., uległ obniżeniu. Świadczenia emerytalno-rentowe, od 1 września 2025 r., zostały zatem zmniejszone większej liczbie emerytów i rencistów niż dotychczas.
Jeżeli zatem, wysokość przychodu osiąganego przez emeryta lub rencistę nie przekracza 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia – świadczenie emerytalno-rentowe wypłacane jest w pełnej wysokości.
W przypadku, gdy osiągany przychód przekracza natomiast ww. limit 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia – świadczenie emerytalno-rentowe zmniejszane jest o kwotę stanowiącą różnicę pomiędzy osiąganym przychodem, a tzw. niższą kwotą graniczną przychodu, którą stanowi ww. limit przychodów (tj. ogłoszona przez GUS kwota stanowiąca równowartość 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia). Jeżeli jednak, wyliczona w ten sposób kwota jest wyższa niż tzw. kwota maksymalnego zmniejszania – to świadczenie emerytalno-rentowe obniżane jest o odpowiednią kwotę maksymalnego zmniejszenia. Kwoty te, ustalane są każdorazowo przy waloryzacjach emerytur i rent i aktualnie (tj. od 1 marca 2025 r.) wynoszą:
- 939,61 zł – dla emerytury oraz renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,
- 704,75 zł – dla renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy i odpowiednio
- 798,72 zł – dla renty rodzinnej, do której uprawniona jest tylko jedna osoba.
Kwoty maksymalnego zmniejszenia w ramach renty wdowiej
Kwoty maksymalnego zmniejszenia emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, wypłacanej w 15% (w okresie od 1 lipca 2025 r. do 31 grudnia 2026 r.), a następnie – w 25% (w okresie od 1 stycznia 2027 r.) w ramach tzw. renty wdowiej, która została wprowadzona ustawą z dnia 26 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (o którą można wnioskować od 1 stycznia br., a która będzie wypłacana od 1 lipca 2025 r.) – wynosić będą 15% kwot maksymalnego zmniejszenia, o których była mowa powyżej, czyli odpowiednio:
- 140,94 zł (tj. 15% z 939,61 zł) – w przypadku wypłacanej w ramach renty wdowiej 15% emerytury lub renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i
- 105,71 zł (tj. 15% z 704,75 zł) – w przypadku wypłacanej w ramach renty wdowiej 15% renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy.
Należy przy tym mieć na względzie, że od 1 marca 2026 r. kwoty maksymalnego zmniejszenia ulegną odpowiedniemu zwiększeniu wraz z coroczną waloryzacją emerytur i rent. Od 1 stycznia 2027 r. natomiast – będzie to 25% kwot maksymalnego zmniejszenia, w wysokości w jakiej zostaną ustalone po waloryzacji, która będzie miała miejsce 1 marca 2026 r.
Obowiązek emeryta (i odpowiednio – rencisty) powiadomienia ZUS o dorabianiu do emerytury lub renty oraz o wysokości przychodu osiągniętego w danym roku kalendarzowym
O podjęciu pracy zarobkowej – emeryt, jak i rencista, ma obowiązek niezwłocznie powiadomić ZUS. W tym celu – powinien skorzystać z formularza EROP, którego wzór można pobrać poniżej:
Zgodnie z instrukcją zawartą w ww. formularzu – powinny go wypełnić osoby uprawnione do:
- wcześniejszej emerytury,
- emerytury pomostowej,
- nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego,
- renty z tytułu niezdolności do pracy,
- renty rodzinnej,
- renty socjalnej,
które podejmują pracę zarobkową, podlegającą obowiązkowi ubezpieczeń społecznych, pracę w służbach mundurowych (np. w Policji) albo pracę lub działalność za granicą i w związku z tym muszą złożyć oświadczenie o osiąganiu przychodu. Za pomocą tego formularza – zobowiązane osoby, mogą również poinformować ZUS o zamiarze osiągania przychodu w innej wysokości niż ta, o której poinformowały w ramach poprzednio złożonego oświadczenia.
Powyższe zawiadomienie, potwierdza zakład pracy, informując ZUS o wysokości ustalonego wynagrodzenia. Obowiązek ten, nie dotyczy jednak:
- emerytów, którzy osiągnęli powszechny wiek emerytalny i – co do zasady – mogą dorabiać bez ograniczeń,
- osób, które mają prawo do renty inwalidy wojennego z tytułu pobytu w obozie albo w miejscach odosobnienia lub renty rodzinnej po tych inwalidach, jak również
- osób, które mają prawo do renty inwalidy wojskowego w związku z odbywaniem czynnej służby wojskowej lub renty rodzinnej po żołnierzu, którego śmierć miała związek z tą służbą.
Jeżeli z powyższego oświadczenia, będzie wynikało, że zamiarem emeryta lub odpowiednio – rencisty, jest osiąganie przychodu, który:
- powoduje zmniejszenie świadczeń emerytalno-rentowych (w związku z przekroczeniem obowiązującego limitu przychodów) – ZUS wyda decyzję o zmniejszeniu wysokości świadczenia, a jeżeli, że
- powoduje zawieszenie świadczeń (w związku z przekroczeniem obowiązującego limitu przychodów) – decyzję o zawieszeniu wypłaty świadczenia.
Ponadto, jak zostało już wspomniane na wstępie – zgodnie z art. 127 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – co roku, do końca lutego – emeryt, jak i rencista (z wyłączeniem ww. wyjątków), ma obowiązek dostarczyć do ZUS zaświadczenie o łącznej wysokości przychodu za ubiegły rok kalendarzowy. Na jego podstawie, ZUS ustala, czy w minionym roku, świadczenie emerytalno-rentowe wypłacane było w prawidłowej wysokości. Jeżeli okaże się, że emerytura lub renta została wypłacona w kwotach wyższych, niż należne, w związku z uzyskiwaniem przez emeryta lub rencistę przychodu przekraczającego obowiązujące limity – ZUS zażąda zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. W tym przypadku – istotne znaczenie będzie miało to, czy emeryt lub rencista powiadomił ZUS o swoich przychodach i ich wysokości:
- jeżeli tak – ZUS zażąda zwrotu nienależnie pobranych świadczeń tylko za ostatni rok,
- a jeżeli nie – aż za 3 lata wstecz.
Uprawnienie ZUS do żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń emerytalno-rentowych aż za 3 lata wstecz – w sytuacji niezłożenia przez emeryta lub rencistę (do ZUS) zaświadczenia o łącznej wysokości przychodu za ubiegły rok kalendarzowy – wynika z art. 84 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym – ZUS nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty [red.: w tym przypadku – jest to ww. zaświadczenie o łącznej wysokości przychodu za ubiegły rok kalendarzowy, złożone przez emeryta lub rencistę w ZUS], a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach – za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata.
Rządowy projekt deregulacyjny, mający stanowić ułatwienie dla emerytów i rencistów, którego pośrednim skutkiem może okazać się – możliwość żądania przez ZUS zwrotu pobranych świadczeń aż za 3 lata wstecz
W wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów zostały opublikowane założenia projektu ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (numer projektu: UDER75), na podstawie której – ma zostać zniesiony obowiązek corocznego zawiadamiania ZUS przez emerytów i rencistów o wysokości osiąganego przez nich przychodu, o którym mowa w art. 127 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z projektem – z obowiązku tego nie miałyby zostać zwolnione wyłącznie osoby, które osiągają przychody za granicą albo pobierają uposażenie (czyli – służby mundurowe).
Jako uzasadnienie wprowadzenia powyższej zmiany, rząd wskazuje zamiar „ograniczenia biurokracji oraz obowiązków po stronie odpowiednio pracodawców i zleceniodawców”, w związku z tym, że organ rentowych – weryfikując wysokość przychodów osiąganych przez emeryta lub rencistę – będzie opierał się na danych zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego w ZUS, a dopiero w razie:
- wątpliwości co do kompletności danych zgromadzonych w ZUS,
- ich zgodności ze stanem faktycznym albo
- jeśli posiadane dane okazałyby niewystarczające
– będzie mógł zażądać wystawienia zaświadczenia potwierdzającego wysokość przychodu uzyskanego przez emeryta lub rencistę. „Przewiduje się, że wdrożenie projektowanych zmian przyczyni się przede wszystkim do:
- automatyzacji i przyspieszenia procesów w przedmiocie zawieszania i zmniejszania świadczeń przez ZUS,
- zmniejszenia obciążenia administracyjnego dla płatników składek, w tym dla przedsiębiorców, jak również
- zmniejszania obowiązków informacyjnych po stronie świadczeniobiorców.” – czytamy w założeniach projektu.
W związku z brzmieniem art. 84 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym – ZUS nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach – za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata – okazuje się jednak, że wprowadzenie powyższej zmiany, polegającej na zniesieniu obowiązku zawiadamiania ZUS (przez emerytów i odpowiednio – rencistów) o wysokości osiąganych przez nich przychodów – może skutkować nie tylko ograniczeniem biurokracji, ale również tym, że w przypadku przekroczenia limitów przychodów – ZUS będzie mógł zażądać od emeryta (lub odpowiednio – rencisty) zwrotu nienależnie pobranych świadczeń nie tylko za ostatnie 12 miesięcy, ale za całe 3 lata wstecz. Dotychczas bowiem – złożenie przez emeryta (lub odpowiednio – rencistę) zaświadczenia o wysokości przychodu w danym roku kalendarzowym, zgodnie z art. 127 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, skutkowało tym, że w przypadku uzyskiwania przez emeryta lub rencistę przychodu przekraczającego obowiązujące limity dorabiania – ZUS mógł zażądać od niego zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za maksymalnie 12 miesięcy (a nie za 3 lata).
Na dzień dzisiejszy – projekt ustawy deregulacyjnej, która miałaby wprowadzać powyższą zmianę, nie ujrzał jeszcze „światła dziennego”, gdyż zostały opublikowane dopiero jego założenia. Niewykluczone więc, że ustawodawca zadba o to, żeby na wprowadzeniu zmiany, której celem jest ograniczenie biurokracji (a nie pozbawienie świadczeniobiorców przysługujących im praw) – w sposób pośredni nie „ucierpieli” emeryci i renciści w związku z tym, że ZUS będzie mógł domagać się od nich zwrotu nienależnie pobranych emerytur i rent aż za 3 lata wstecz, zamiast dotychczasowych –12 miesięcy (jeżeli dopełnili oni obowiązku dostarczenia do ZUS zaświadczenia, który to – ma zostać zniesiony). Za przygotowanie projektu ustawy wprowadzającej powyższą zmianę odpowiedzialny jest wiceminister rodziny pracy i polityki społecznej Sebastian Gajewski. Planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów został natomiast określony na III kwartał 2025 r.
Polecamy: Darowizny, testamenty, spadki. Prawidłowe zapisy. Przykładowe wzory
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1631 z późn. zm.)
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22.07.1992 r. w sprawie szczegółowych zasad zawieszania lub zmniejszania emerytury lub renty (Dz.U. z 1992 r., nr 58, poz. 290 z późn. zm.)
- Komunikat Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 12 sierpnia 2025 r. w sprawie kwot przychodu odpowiadających 70% i 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za II kwartał 2025 r. stosowanych przy zmniejszaniu albo zawieszaniu emerytur i rent
- Komunikat Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 12 maja 2025 r. w sprawie kwot przychodu odpowiadających 70 % i 130 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za I kwartał 2025 r. stosowanych przy zmniejszaniu albo zawieszaniu emerytur i rent
- Ustawa z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 350 z późn. zm.)