3 757,82 zł miesięcznie dla obojga rodziców-seniorów, za to, że wychowali dzieci. Nowe świadczenie z ZUS w miejsce dotychczasowego, które „wprowadzało nierówność w prawach i obowiązkach rodziców dziecka”

• Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej 4 dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4+”) – kto może je otrzymać, zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami?
• Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej 4 dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4+”) – „wychowanie” nie musi obejmować całego okresu od narodzin do pełnoletniości dziecka (orzeczenie NSA)
• Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej 4 dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4+”) – kto go nie otrzyma, zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami?
• Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej 4 dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4+”) – w jakiej wysokości można je otrzymać, zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami?
• Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej 4 dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4+”) – w jaki sposób należy ubiegać się o jego przyznanie, zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami?
• RPO: rodzicielskie świadczenie uzupełniające budzi uzasadnione wątpliwości co do zgodności z Konstytucją i „wprowadza nierówność w prawach i obowiązkach rodziców dziecka”
• MRPiPS: trwają analizy w kierunki rozszerzenia świadczenia na ojców (na tożsamych zasadach, na jakich przysługuje ono matkom), czyli – zastąpienia programu „Mama 4+” programem „Rodzice 4+”

Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej 4 dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4+”) – kto może je otrzymać, zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami?

Rodzicielskie świadczenie uzupełniające, które przysługuje od 1 marca 2019 r. i zostało wprowadzone ustawą z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym (inaczej zwane programem – „Mama 4+”) – jest świadczeniem, które ma zapewnić niezbędne środki utrzymania osobom, które zrezygnowały z zatrudnienia, aby wychowywać dzieci lub z tego powodu w ogóle go nie podjęły.

W obecnym stanie prawnym – zgodnie z art. 3 ww. ustawy – przysługuje ono:

• matce, która ukończyła 60 lat oraz urodziła i wychowała lub tylko wychowała co najmniej 4 dzieci oraz
• ojcu, który ukończył 65 lat oraz wychował co najmniej 4 dzieci, ponieważ matka dzieci zmarła, porzuciła je lub przez długi czas ich nie wychowywała,

jeżeli nie posiadają oni dochodu zapewniającego niezbędne środki utrzymania (czyli dochodu stanowiącego równowartość co najmniej aktualnie obowiązującej kwoty najniższej emerytury).

Warunek urodzenia i wychowania lub wyłącznie wychowania co najmniej 4 dzieci można spełnić nie tylko w stosunku do dzieci własnych, ale również – dzieci współmałżonka, dzieci przysposobionych lub dzieci przyjętych na wychowanie w ramach rodziny zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej).

Ponadto, aby otrzymać świadczenie, seniorka lub odpowiednio – senior, musi mieszkać w Polsce i mieć tutaj ośrodek interesów życiowych przez co najmniej 10 lat (po ukończeniu 16 roku życia), a także posiadać:

• polskie obywatelstwo lub
• obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej albo państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) i mieć prawo pobytu lub prawo stałego pobytu w Polsce lub
• zalegalizowany pobyt w Polsce (jeśli jest cudzoziemcem).

Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej 4 dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4+”) – „wychowanie” nie musi obejmować całego okresu od narodzin do pełnoletniości dziecka (orzeczenie NSA)

Rozpatrując kwestię tego komu przysługuje rodzicielskie świadczenie uzupełniające, warto również zwrócić uwagę na wyrok NSA z dnia 15 kwietnia 2025 r., sygn. akt III OSK 2844/24, zgodnie z którym – przesłanka „wychowania” dziecka może być spełniona również, jeżeli sprawowanie opieki nad dzieckiem nie obejmuje całego okresu od jego narodzin do pełnoletniości (co ma miejsce często np. w przypadku rodzicielstwa zastępczego).

Jak wyjaśnił NSA – pojęcie „wychowania” zawarte w art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym, jest „pojęciem charakteryzującym się bardzo szerokim pasem nieostrości. (...) Czynności podejmowane w toku wychowania nie w każdym przypadku muszą mieć początek w chwili urodzenia dziecka. O świadczenie może ubiegać się bowiem również matka, która przysposobiła dziecko, stała się rodziną zastępczą, czy też rozpoczęła faktyczną opiekę nad dziećmi współmałżonka lub innymi, a w tych przypadkach początek czynności podejmowanych w toku wychowania może dotyczyć dzieci starszych. Możliwa jest zatem i taka sytuacja, w której osoba w chwili przysposobienia, ustanowienia rodziny zastępczej, czy też będąca dzieckiem współmałżonka jest już nastolatkiem, a do uzyskania pełnoletniości pozostał stosunkowo krótki okres. Stąd też dokonując wykładni art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy, a konkretnie przesłanki „wychowała”, należy mieć na uwadze bardzo różne, ale dopuszczone przez ustawodawcę, okoliczności faktyczne sprawy, a to oznacza, że efektem wykładni powinno być takie rozumienie przesłanki, które będzie przydatne w bardzo różnorodnych stanach faktycznych. Dlatego też nie można wprowadzać konkretnych ram czasowych dla ustalenia przesłanki „wychowała”, ale w każdym konkretnym przypadku należy ustalać, czy czynności podejmowane względem dziecka przez matkę doprowadziły do jego wychowania, czyli do doprowadzenia własnym działaniem do względnej samodzielności w jego bieżącym funkcjonowaniu, czy też z uwagi na wiek dziecka (np. kilkulatek) ten proces nie został zakończony, lub też z uwagi na wiek dziecka (np. nastolatek), w którym matka rozpoczęła dopiero wykonywanie tych czynności, nie można przyjąć, że spełniła przesłankę wychowania, gdyż ze względu na długość okresu opieki sprawowanej przez inną osobę dziecko zostało wychowane przez tę osobę.”

Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej 4 dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4+”) – kto go nie otrzyma, zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami?

W ustawie z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym przewidziano także wyłączenia, tj. przypadki, w których rodzicielskie świadczenie uzupełniające nie przysługuje. I tak – świadczenia nie otrzymają:

• ojcowie – pomimo, że ukończyli 65 lat i wychowali co najmniej 4 dzieci – jeżeli matka dzieci żyje, nie porzuciła ich ani nie zaprzestała ich wychowywania na dłuższy czas,
• matki i ojcowie uprawnieni do emerytury albo renty w wysokości co najmniej najniższej emerytury,
• matki i ojcowie tymczasowo aresztowani albo odbywający karę pozbawienia wolności (z wyłączeniem odbywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego),
• matki i ojcowie pozbawieni przez sąd władzy rodzicielskiej albo którym władza rodzicielska została ograniczona przez umieszczenie dziecka lub dzieci w pieczy zastępczej oraz
• matki i ojcowie, którzy długotrwale zaprzestali wychowywania dzieci.

Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej 4 dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4+”) – w jakiej wysokości można je otrzymać, zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami?

Jeżeli uprawniona matka-seniorka lub ojciec-senior co najmniej 4 dzieci, nie pobiera emerytury ani renty – rodzicielskie świadczenie uzupełniające przysługuje w wysokości najniższej emerytury, czyli aktualnie (tj. od 1 marca 2025 r.) – w wysokości 1 878,91 zł miesięcznie. Świadczenie to, podlega corocznej waloryzacji (od 1 marca każdego roku).

Jeżeli natomiast uprawniona matka-seniorka lub ojciec-senior, pobiera emeryturę lub rentę w wysokości niższej niż najniższa emerytura, wówczas – rodzicielskie świadczenie uzupełniające przysługuje w wysokości stanowiącej równowartość różnicy pomiędzy aktualnie obowiązującą kwotą najniższej emerytury, a kwotą pobieranego świadczenia (czyli – stanowi ono dopełnienie do najniższej emerytury).

Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej 4 dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4+”) – w jaki sposób należy ubiegać się o jego przyznanie, zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami?

Celem otrzymania rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego, należy zwrócić się do ZUS (lub odpowiednio – KRUS) z odpowiednim wnioskiem o przyznanie rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego.

Prawidłowo wypełniony wniosek do ZUS musi zawierać:

• dane osobowe ubiegającej/ubiegającego się o świadczenie, tj.: imię, nazwisko, datę urodzenia, numer PESEL (a jeżeli się go nie posiada – serię i numer dowodu osobistego albo paszportu),
• adres zamieszkania ubiegającej/ubiegającego się o świadczenie (a jeże nie posiada stałego miejsca zamieszkania – adres miejsca pobytu lub ostatniego miejsca zamieszkania),
• adres do korespondencji ubiegającej/ubiegającego się o świadczenie (jeśli jest inny niż adres zamieszkania),
• informację o tym, w jaki sposób ubiegająca/ubiegający się o świadczenie chce je otrzymywać (oraz niezbędne dane, aby ZUS mógł zrealizować wypłatę, tj. np. nazwę banku i numer konta bankowego),
• podpis ubiegającej/ubiegającego się o świadczenie.

Do wniosku o rodzicielskie świadczenie uzupełniające należy ponadto dołączyć:

• informację o numerach PESEL dzieci,
• oświadczenie o aktualnej sytuacji osobistej, rodzinnej, majątkowej i materialnej ubiegającej/ubiegającego się o świadxenie,
• zagraniczny dokument stanu cywilnego potwierdzający urodzenie dziecka, jeżeli akt urodzenia dziecka nie jest sporządzony w polskim rejestrze stanu cywilnego,
• orzeczenie sądu o powierzeniu sprawowania pieczy zastępczej nad dzieckiem oraz
• inne dokumenty, które mogą mieć wpływ na przyznanie świadczenia,

a także potwierdzić, czy:

• urodziło się lub odpowiednio – wychowało co najmniej 4 dzieci,
• miało się przerwy w wychowywaniu dzieci, a jeśli tak, to – jak długie i jaka była ich przyczyna,
• posiada się ograniczone prawa rodzicielskie lub jest się ich pozbawioną/pozbawionym,
• mieszka się w Polsce i po ukończeniu 16 roku życia posiada się tutaj ośrodek interesów życiowych przez co najmniej 10 lat,
• posiada się ustalone prawo do emerytury lub renty,
• pobiera się emeryturę lub rentę,
• uzyskuje się dochód z tytułu zatrudnienia lub innej działalności zarobkowej,
• uzyskuje się inne dochody,
• przebywa się w areszcie śledczym lub zakładzie karnym.

W przypadku ojców-seniorów, ubiegających się o świadczenie – powinni oni ponadto wskazać w oświadczeniu (dołączanym do wniosku o przyznanie świadczenia) datę zgonu matki dzieci, porzucenia przez nią dzieci albo zaprzestania ich wychowywania przez długi okres i powyższe okoliczności powinny zostać potwierdzone odpowiednimi dokumentami.

Po rozpatrzeniu wniosku – ZUS (lub odpowiednio – KRUS) wydaje decyzję o przyznaniu lub odmowie przyznania świadczenia. W przypadku pozytywnej decyzji ZUS (lub odpowiednio – KRUS) – wypłata świadczenia przysługuje od pierwszego dnia miesiąca, w którym ZUS (lub odpowiednio – KURS) wydał decyzję, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym ubiegająca/ubiegający się o świadczenia osiągnęła/osiągnął powszechny wiek emerytalny (tj. 60 lat w przypadku kobiet i odpowiednio 65 lat w przypadku mężczyzn).

RPO: rodzicielskie świadczenie uzupełniające budzi uzasadnione wątpliwości co do zgodności z Konstytucją i „wprowadza nierówność w prawach i obowiązkach rodziców dziecka”

Jak zostało już wspomniane powyżej – rodzicielskie świadczenie uzupełniające, zgodnie z obecnie obowiązującymi zasadami – choć program nosi nazwę „Mama 4+”, przysługuje również ojcom, którzy ukończyli 65 rok życia i wychowali co najmniej 4 dzieci (własnych, współmałżonka, przysposobionych lub przyjętych na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej), ale – tylko, jeżeli matka dzieci zmarła, porzuciła je albo przez długi czas ich nie wychowała.

Jak zwrócił uwagę RPO w swojej interwencji w tej sprawie z 25 marca 2024 r. – ustawa jednoznacznie uzależnia zatem prawo ojca do ww. świadczenia od określonych przesłanek związanych z matką. Ojcu przysługuje prawo do świadczenia wyłącznie, gdy nie może skorzystać z niego matka. Zostało zatem ono unormowane zasadniczo odmiennie od uprawnienia matki, a wręcz potraktowane jako zastępcze i posiłkowe.

W opinii RPO, takie ukształtowanie prawa ojca do świadczenia może budzić zasadnicze wątpliwości co do zgodności art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym z art. 33 ust. 1 i 2 Konstytucji RP.

Jak dalej wyjaśnia rzecznik – „Założenie ustawodawcy, że pierwszeństwo do uzyskania świadczenia ma matka wychowująca co najmniej czworo dzieci, a ojciec wychowujący co najmniej czworo dzieci nabędzie uprawnienie tylko w ograniczonych ściśle warunkach (śmierć matki dzieci, porzucenie dzieci albo długotrwałe zaprzestania wychowywania dzieci) w sposób nierówny traktuje rodziców dzieci.

Może to prowadzić do powielania i utrwalania nieuprawnionych twierdzeń, że w realizacji prawa rodziców do wychowania dzieci to prawo matki nabiera uprzywilejowanego charakteru, a w zakresie obowiązków rodzicielskich, obowiązek wychowywania dzieci obciąża co do zasady matkę, a jedynie w wyjątkowych przypadkach ojca.

Przesądzając o pierwszeństwie kobiety/matki w realizacji prawa do świadczenia w porównaniu z mężczyzną/ojcem – gdy oboje spełniają warunki uzyskania świadczenia z tytułu wychowania co najmniej czworga dzieci – ustawodawca wprowadził nierówność w prawach i obowiązkach rodziców dzieci. Zróżnicowanie takie, w ocenie Rzecznika, nie znajduje racjonalnego uzasadnienia.”

W związku z powziętymi przez RPO wątpliwościami co do zgodności przepisów o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym (w zakresie określającym warunki jego przysługiwania ojcom-seniorom) z Konstytucją – RPO zwrócił się do MRPiPS o zajęcie stanowiska w tej sprawie i rozważenie zasadności podjęcia stosownych działań legislacyjnych.

Z pełną treścią pisma RPO do MRPiPS z 25 marca 2024 r., można zapoznać się poniżej:

W odpowiedzi na powyższe wystąpienie rzecznika – w dniu 24 września 2024 r. – MRPiPS poinformowało, że obowiązujące „przesłanki przyznania tego świadczenia [red.: tj. rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego] odzwierciedlają typowy, powszechny podział ról społecznych związanych z obowiązkami rodzicielskim, który obowiązywał w przeszłości, a także jego konsekwencje w sferze istotnej ubezpieczeniowo aktywności społeczno-ekonomicznej jednostki. Z tych powodów ustawodawca posłużył się domniemaniem, z którego wynika, że z jednej strony matki wykonywały większość obowiązków związanych z pełnieniem roli rodzica, a z drugiej, że to w odniesieniu do nich podejmowanie ról rodzicielskich wiązało się z nienabyciem prawa do co najmniej minimalnej emerytury lub minimalnej renty. Przyjęta konstrukcja stanowi więc przejaw uprzywilejowania wyrównawczego kobiet, które jak podkreśla się w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego pozostaje uzasadnione na gruncie obowiązującej ustawy zasadniczej.” Jednocześnie jednak, MRPiPS dostrzega, że – „w polskim społeczeństwie zachodzą od lat przemiany społeczno-kulturowe, których rezultatem jest większe zaangażowanie ojców w proces wychowania dzieci, a z drugiej strony – że przedmiotem ochrony konstytucyjnej jest nie tylko macierzyństwo, ale i rodzicielstwo (art. 18 Konstytucji RP), zaś podział ról związanych z wychowaniem dzieci mieści się w sferze konstytucyjnej autonomii rodziny (art. 48 Konstytucji RP).” Z tego też względu – MRPiPS uznało za zasadne podjęcie dyskusji (poprzedzonej stosownymi analizami prawnymi i finansowymi), w zakresie ukształtowania przesłanek przyznania rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego dla ojców.

Z pełną treścią odpowiedzi MRPiPS na wystąpienie RPO z 24 września 2024 r., można zapoznać się poniżej:

MRPiPS: trwają analizy w kierunki rozszerzenia świadczenia na ojców (na tożsamych zasadach, na jakich przysługuje ono matkom), czyli – zastąpienia programu „Mama 4+” programem „Rodzice 4+”

Od przytoczonej powyżej odpowiedzi (wiceministra Sebastiana Gajewskiego (z 24 września 2024 r.) na wystąpienie RPO w sprawie zasadności odmiennego ukształtowania przesłanek przyznawania rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego ojcom-seniorom, którzy wychowali co najmniej 4 dzieci – słuch o pracach resortu nad ww. świadczeniem zaginął.

Jak podaje Portal Samorządowy – na początku września br. MRPiPS poinformowało jednak, że w resorcie nadal „Trwają analizy dotyczące zmiany przepisów w kierunku rozszerzenia świadczenia „Mama 4 plus” na ojców”.

Resort podkreślił przy tym, że każda zmiana w systemie emerytalnym niesie za sobą poważne konsekwencje finansowe i dotyczy wielu osób, dlatego – wszelkie nowe rozwiązania dotyczące tego obszaru, winny być dokładnie przeanalizowane przed wprowadzeniem ich w życie.

MRPiPS, powołując się na dane ZUS, przekazało również, że – według stanu na 31 lipca 2025 r. – do zakładu wpłynęło w sumie 106 tys. 668 wniosków o rodzicielskie świadczenie uzupełniające, z czego 676 złożyli mężczyźni.

Świadczenie z programu otrzymuje 83 tys. 679 osób. Od 1 marca 2019 r. do 31 lipca 2025 r. kwota wsparcia wyniosła ponad 3,3 mld zł.

Jeżeli ostatecznie MRPiPS przychyli się do postulatu RPO zrównania przesłanek przysługiwania rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego dla matek i ojców (co jest równoznaczne z tym, że program „Mama 4+”, zostałby zastąpiony programem „Rodzice 4+) – będzie to oznaczało, że rodzice-seniorzy, którzy wychowali co najmniej 4 dzieci, będą mieli prawo do świadczenia w łącznej wysokości sięgającej nawet 3 757,82 zł miesięcznie (tj. 1 878,91 zł dla matki i niezależnie od jej świadczenia, a nie wyłącznie zastępczo – 1 878,91 zł dla ojca).

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 1051 z późn. zm.)
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r., nr 78, poz. 483 z późn. zm.)