Co najmniej 1900 zł miesięcznie dla każdego – wyjątkowe świadczenie wypłacane przez ZUS, o którym wie niewiele osób, a przysługuje niezależnie od emerytury, renty i... dochodów

• Emerytura – co to za świadczenie i jakie są kryteria jego przysługiwania?
• Renta z tytułu niezdolności do pracy – co to za świadczenie i jakie są kryteria jego przysługiwania?
• Świadczenie wyjątkowe, o którym wie niewiele osób – rozwiązaniem dla tych, którzy nie spełniają ustawowych wymogów do przyznania emerytury lub renty
• Czym zatem różni się świadczenie wyjątkowe przyznane przez prezesa ZUS od świadczenia wyjątkowego przyznanego przez premiera?

Emerytura – co to za świadczenie i jakie są kryteria jego przysługiwania?

Emerytura to świadczenie pieniężne przysługujące ubezpieczonemu, który spełnia warunki uprawniające do emerytury z ubezpieczenia społecznego, tj.:

W przypadku osób, które urodziły się po 31 grudnia 1948 r.:

• ukończył/-a powszechny wiek emerytalny (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn),
• ma opłacone składki z tytułu ubezpieczenia społecznego lub ubezpieczenia emerytalnego i rentowych przynajmniej za 1 dzień, np. jako pracownik czy też osoba prowadząca działalność pozarolniczą,
• nie ma emerytury przyznanej z powodu ukończenia podwyższonego wieku emerytalnego.

Emerytura przyznawana jest wówczas od miesiąca, w którym osoba uprawniona złoży wniosek o jej przyznanie, jednak nie wcześniej niż od dnia, w którym ukończy powszechny wiek emerytalny (tj. 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn). W obecnym systemie emerytalnym – każdemu ubezpieczonemu (urodzonemu po 31 grudnia 1948 r.) przysługuje zatem świadczenie emerytalne, jeżeli w latach swojej aktywności zawodowej, odprowadził choćby jedną składkę na ubezpieczenia społeczne.

W przypadku osób, które urodziły się przed 1 stycznia 1949 r. – aby uzyskać emeryturę natomiast:

• trzeba udokumentować wymagany staż ubezpieczeniowy, który wynosi: 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn i na który składają się tzw. okresy składkowe (czyli okresy aktywności zawodowej np. pracy na podstawie umowy o pracę) i okresy nieskładkowe (czyli okresy, za które nie były opłacane składki na ubezpieczenia społeczne, ale z uwagi na ich specyfikę są uwzględniane w stażu ubezpieczeniowym, np. pobieranie zasiłku opiekuńczego albo chorobowego, czy też nauka w szkole wyższej) – wówczas przyznana emerytura opiewać będzie na kwotę nie niższą niż gwarantowana ustawowo, minimalna wysokość świadczenia (które wynosi obecnie 1 878,91 zł¹),
• w przypadku udokumentowania krótszego stażu ubezpieczeniowego, wynoszącego odpowiednio: 15 lat dla kobiet i 20 lat dla mężczyzn – emerytura również zostanie przyznana, ale nie będzie ona objęta gwarancją najniższej emerytury (tzn. będzie ona mogła opiewać na kwotę niższą niż gwarantowana ustawowo, minimalna wysokość świadczenia).

Renta z tytułu niezdolności do pracy – co to za świadczenie i jakie są kryteria jego przysługiwania?

Renta z tytułu niezdolności do pracy to świadczenie dla osób, które częściowo lub całkowicie utraciły możliwość wykonywania pracy zarobkowej z powodu stanu zdrowia. Przysługuje osobie, która spełnia łącznie następujące warunki:

• jest niezdolna do pracy,
• posiada wymagany – odpowiedni do wieku – staż ubezpieczenia (na który składają się okresy składkowe i nieskładkowe):
• • 1 rok – jeżeli stała się niezdolna do pracy zanim ukończyła 20 lat,
  • 2 lata – jeżeli stała się niezdolna do pracy między 20 a 22 rokiem życia,
  • 3 lata – jeżeli stała się niezdolna do pracy między 22 a 25 rokiem życia,
  • 4 lata – jeżeli stała się niezdolna do pracy między 25 a 30 rokiem życia,
  • 5 lat – jeżeli stała się niezdolna do pracy po ukończeniu 30 lat, przy czym okres ten musi przypadać w ciągu ostatnich 10 lat:
  • • przed dniem, w którym zgłosiła wniosek o rentę, lub
    • przed dniem, w którym powstała jej niezdolność do pracy,
• jej niezdolność do pracy powstała w czasie okresów składkowych lub nieskładkowych wskazanych w ustawie emerytalnej, okresach pobierania świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub zasiłku dla opiekuna, za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne albo w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Wymóg ten nie obowiązuje jednak, jeżeli spełniła łącznie następujące warunki:
• • jest całkowicie niezdolna do pracy oraz
  • ma co najmniej:
  • • 20-letni staż ubezpieczeniowy – jeżeli jest kobietą lub odpowiednio
    • 25-letni staż ubezpieczeniowy– jeśli jest mężczyzną.

Ważne! Jeżeli osoba ubiegająca się o rentę z tytułu niezdolności do pracy stała się niezdolna do pracy po ukończeniu 30 roku życia – nie musi posiadać 5 lat stażu ubezpieczenia w ciągu ostatnich 10 latach przed zgłoszeniem wniosku lub powstaniem niezdolności do pracy, jeśli jest całkowicie niezdolna do pracy oraz udowodniła:

• 25 lat składkowych – jeżeli jest kobietą lub odpowiednio
• 30 lat składkowych – jeżeli jest mężczyzną.

Świadczenie wyjątkowe, o którym wie niewiele osób – rozwiązaniem dla tych, którzy nie spełniają ustawowych wymogów do przyznania emerytury lub renty

Z powyższego zestawienia warunków, jakie trzeba spełnić, aby otrzymać emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy wynika, że – bardzo łatwo jest któregoś z ww. wymogów nie spełnić, co „automatycznie” pozbawia potencjalnego beneficjenta takiego świadczenia niezbędnych środków do zaspokojenia jego podstawowych potrzeb życiowych. Niewiele osób jest jednak świadomych, że istnieje rozwiązanie dla tych, którzy nie spełniają warunków do przyznania im emerytury lub renty (bo zabrakło im np. jednego czy dwóch dni stażu ubezpieczenia) – mowa o tzw. świadczeniu wyjątkowym, które w szczególnym trybie, może zostać przyznane przez Prezesa ZUS lub Prezesa Rady Ministrów (premiera).

Przez Prezesa Rady Ministrów świadczenie wyjątkowe w postaci emerytury lub renty na warunkach i w wysokości innej niż określone w ustawie, może zostać przyznane w szczególnie uzasadnionych przypadkach, na podstawie art. 82 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa FUS). Owe „szczególnie uzasadnione przypadki” nie zostały przez ustawodawcę w żaden sposób zdefiniowane, a zatem – przyznanie świadczenia wyjątkowego, jest pozostawione, w pełnym zakresie, uznaniowości premiera.

Decyzje Prezesa Rady Ministrów o przyznaniu świadczenia (i odpowiednio – o odmowie jego przyznania) są ostateczne. W terminie do 31 stycznia każdego roku – Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi informację o przyznanych w roku poprzedzającym emeryturach i rentach na podstawie ww. przepisu.

Przez prezesa ZUS natomiast – świadczenie wyjątkowe, w wysokości nieprzekraczającej kwoty najniższej emerytury (i odpowiednio – renty) przewidzianej w ustawy (czyli obecnie – kwoty 1 878,91 zł) – może zostać przyznane – na podstawie art. 83 ustawy FUS – ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy:

• wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty,
• nie mogą – ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek – podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym oraz
• nie mają niezbędnych środków utrzymania.

W terminie do 31 stycznia każdego roku – prezes ZUS (podobnie jak Prezes Rady Ministrów) przedstawia Sejmowi informację o przyznanych w roku poprzedzającym emeryturach i rentach na podstawie ww. przepisu.

Świadczenia wyjątkowe przyznawane przez Prezesa Rady Ministrów, jak i prezesa ZUS – finansowane są z budżetu państwa.

Czym zatem różni się świadczenie wyjątkowe przyznane przez prezesa ZUS od świadczenia wyjątkowego przyznanego przez premiera?

Różnice pomiędzy świadczeniem wyjątkowym przyznawanym przez prezesa ZUS a świadczeniem przyznawanym przez Prezesa Rady Ministrów, wyjaśniła Dorota Bieniasz, członek zarządu nadzorujący Pion Świadczeń i Orzecznictwa ZUS, podczas posiedzenia sejmowej Komisji Polityki Senioralnej, które odbyło się w dniu 7 maja 2025 r.:

– „Różnica w przyznawaniu tych świadczeń polega na tym, że prezes ZUS może wydać pozytywną decyzję w przypadku takiego wniosku [red.: o przyznanie świadczenia wyjątkowego na podstawie art. 83 ustawy FUS], jeżeli osoba, która o to wnioskuje, na skutek jakichś szczególnych okoliczności nie spełnia warunków nabycia prawa do świadczenia z systemu powszechnego, a zatem w przypadku renty – nie ma pięciu lat w okresie ostatniego dziesięciolecia przed wystąpieniem z wnioskiem (np. brakuje jej dwóch dni) albo też – nie spełniła powyższego wymogu z powodu np. nauki w szkole. Są różne uwarunkowania, które uwzględniamy, przyznając takie świadczenia. Zatem decyzja o świadczeniu wyjątkowym (decyzja prezesa ZUS) dot. osób, które nie mają tego świadczenia [red.: tj. emerytury lub renty] z systemu powszechnego.

Natomiast trochę lepsze możliwości podjęcia decyzji ma Prezes Rady Ministrów (z art. 82 ustawy FUS), który również m.in. przyznaje takie świadczenia osobom, które mają jakieś zasługi dla Rzeczypospolitej Polskiej i są to też np. artyści, którzy nie mają świadczenia z systemu powszechnego, ale właśnie z tytułu tych zasług mogą uzyskać świadczenie decyzją Prezesa Rady Ministrów.

W przypadku świadczeń wyjątkowych przyznawanych przez prezesa ZUS – kwotą świadczenia jest kwota najniższej emerytury ustawowej, natomiast Prezes Rady Ministrów może przyznać świadczenie w dowolnej wysokości i w tym przypadku nie ma takich ograniczeń.”

Z powyższego wynika, że Prezes Rady Ministrów może przyznać świadczenie wyjątkowe nie tylko z powodu niespełnienia wymogów ustawowych do otrzymania emerytury lub renty, ale również m.in. ze względu na szczególne zasługi wnioskującego. Ponadto – może to być świadczenie w wyższej wysokości, niż te, które może zostać przyznane przez prezesa ZUS, które nie może przekroczyć obowiązującej kwoty najniższej emerytury lub renty (czyli aktualnie – 1 878,91 zł).

¹ Zgodnie z komunikatem Prezesa ZUS z dnia 18.02.2025 r. w sprawie kwoty najniższej emerytury i renty, dodatku pielęgnacyjnego i dodatku dla sierot zupełnych, kwot maksymalnych zmniejszeń emerytur i rent oraz kwot emerytur i rent wolnych od egzekucji i potrąceń

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1631 z późn. zm.)