Dla wielu osób, wezwanie na komisję ds. orzekania o niepełnosprawności, to jeden z najbardziej stresujących momentów. Co czeka Cię podczas badania, o co pyta lekarz i od czego naprawdę zależy decyzja o przyznaniu orzeczenia? Zobacz, jak przygotować się do komisji, jakie pytania padają najczęściej i jak wygląda cały proces krok po kroku, od wniosku po decyzję.
- Zmiany w zasadach orzekania o niepełnosprawności w 2025 roku
- Jak działa komisja wydająca orzeczenie o niepełnosprawności
- Kto może ubiegać się o orzeczenie o niepełnosprawności
- Stopnie niepełnosprawność w Polsce
- Jak wygląda komisja orzekająca o niepełnosprawności – krok po kroku
- Ile trwa komisja i kiedy otrzymasz decyzję
- Jak przygotować się do komisji
- Odwołanie od decyzji
- Nowe informacje o systemie orzekania – październik 2025
- Podstawa prawna
W Polsce orzeczenie o niepełnosprawności posiada już ponad 4,3 miliona osób, wynika z danych Głównego Urzędu Statystycznego. Każdego roku tysiące kolejnych wniosków trafia do powiatowych i miejskich zespołów orzekających, co pokazuje, jak duże znaczenie społeczne mają te decyzje. Właśnie dlatego zmiany wprowadzone w 2025 roku mają ułatwić cały proces i skrócić czas oczekiwania na orzeczenie, zapewniając osobom z niepełnosprawnościami bardziej sprawiedliwą i indywidualną ocenę ich sytuacji.
Zmiany w zasadach orzekania o niepełnosprawności w 2025 roku
W 2025 roku wprowadzono dwie istotne nowelizacje dotyczące zasad orzekania o niepełnosprawności: w czerwcu i sierpniu. Od 11 czerwca 2025 roku obowiązuje rozporządzenie, które określa minimalne okresy ważności orzeczeń. Dla dzieci poniżej 16. roku życia ustalono je na co najmniej 3 lata, a dla osób dorosłych z chorobami przewlekłymi lub genetycznymi, na minimum 7 lat. Zmiana ta obejmuje m.in. osoby z listy 208 jednostek chorobowych, takich jak zespół Downa, choroby metaboliczne czy schorzenia neurologiczne, których przebieg jest trwały lub nieuleczalny. Dzięki temu osoby te nie muszą już co roku przechodzić stresujących komisji i składać nowych wniosków.
Kolejna nowelizacja weszła w życie 14 sierpnia 2025 roku. Rozszerzono wówczas skład komisji orzekających, dopuszczając do niej lekarzy w trakcie specjalizacji (po spełnieniu określonych warunków) oraz specjalistów z minimum pięcioletnim doświadczeniem zawodowym. Dodano też możliwość włączenia do zespołu dodatkowego lekarza specjalisty, jeśli przypadek tego wymaga.
Jak działa komisja wydająca orzeczenie o niepełnosprawności
Komisje orzekające funkcjonują przy powiatowych i miejskich zespołach ds. orzekania o niepełnosprawności (PZON). Ich głównym zadaniem jest potwierdzenie, że stan zdrowia danej osoby faktycznie ogranicza jej zdolność do pracy lub codziennego funkcjonowania.
W skład komisji wchodzi co najmniej trzech specjalistów, zawsze lekarz jako przewodniczący oraz inni eksperci, tacy jak psycholog, pedagog, doradca zawodowy czy pracownik socjalny. Skład komisji dobierany jest indywidualnie do rodzaju schorzenia i sytuacji osoby badanej. W przypadku dzieci obecność psychologa i pedagoga jest obowiązkowa.
Podczas posiedzenia komisja nie tylko analizuje dokumentację medyczną, ale przede wszystkim ocenia, jak choroba wpływa na życie w praktyce, na samodzielność, relacje z otoczeniem i możliwość podjęcia pracy.
Kto może ubiegać się o orzeczenie o niepełnosprawności
O orzeczenie może wystąpić każda osoba, której stan zdrowia utrudnia codzienne funkcjonowanie, niezależnie od wieku czy rodzaju choroby. Chodzi nie tylko o osoby z poważnymi niepełnosprawnościami fizycznymi, ale też o osoby z zaburzeniami psychicznymi, neurologicznymi czy przewlekłymi chorobami wewnętrznymi.
W praktyce, o orzeczenie ubiegają się m.in. osoby, które:
- mają trwałe lub długotrwałe ograniczenia w samodzielnym życiu,
- nie są w stanie podjąć pracy bez dostosowania warunków,
- wymagają opieki lub pomocy innych osób.
Stopnie niepełnosprawność w Polsce
W Polsce obowiązują trzy stopnie niepełnosprawności: lekki, umiarkowany i znaczny. Każdy z nich określa inny poziom ograniczeń w codziennym życiu i pracy, a także daje prawo do różnych form wsparcia i ulg. Poniższe zestawienie pokazuje, czym się różnią i jakie świadczenia przysługują osobom z każdym z tych stopni:
| Stopień niepełnosprawności | Charakterystyka stanu zdrowia | Skutki dla codziennego funkcjonowania | Przykładowe świadczenia i ulgi |
|---|---|---|---|
Lekki | Częściowa utrata sprawności, która w niewielkim stopniu utrudnia pracę lub samodzielne funkcjonowanie. | Osoba jest w stanie pracować i żyć samodzielnie, choć z pewnymi ograniczeniami. | Lokalne ulgi, zniżki na komunikację regionalną. |
Umiarkowany | Znaczne ograniczenia sprawnośc, praca możliwa tylko w warunkach chronionych lub z pomocą innych. | Wymaga wsparcia w niektórych czynnościach dnia codziennego lub podczas pracy. | Skrócony czas pracy, dodatkowy urlop, dopłaty do turnusów rehabilitacyjnych, zasiłek stały (po spełnieniu kryteriów), karta parkingowa. |
Znaczny | Głębokie zaburzenia sprawności, brak możliwości pracy i samodzielnego funkcjonowania, konieczność stałej opieki. | Osoba potrzebuje pomocy przy większości czynności i nie jest w stanie samodzielnie egzystować. | Świadczenie pielęgnacyjne dla opiekuna, zasiłek i dodatek pielęgnacyjny, prawo do darmowych przejazdów lokalnych (w zależności od regionu). |
Decyzja o stopniu niepełnosprawności zależy nie tylko od diagnozy lekarskiej, ale także od tego, jak choroba wpływa na codzienne życie, oceniana jest możliwość poruszania się, pracy, samoobsługi czy kontaktów społecznych.
Jak wygląda komisja orzekająca o niepełnosprawności – krok po kroku
Poniżej znajdziesz przebieg postępowania krok po kroku. Od pierwszego pisma z zespołu aż po wydanie orzeczenia. Kolejne etapy mogą się nieznacznie różnić w zależności od powiatu i kompletności dokumentów, ale logika procesu pozostaje taka sama: najpierw wezwanie i weryfikacja dokumentów, potem rozmowa/badanie i decyzja. Pamiętaj, że stawiennictwo jest co do zasady obowiązkowe, chyba że komisja dopuści orzekanie wyłącznie na podstawie dokumentacji.
1. Zawiadomienie o terminie badania
Po złożeniu wniosku (z zaświadczeniem lekarskim na druku N-9) komisja wysyła wezwanie na badanie. Zazwyczaj listownie, z co najmniej 7-dniowym wyprzedzeniem. Stawiennictwo jest obowiązkowe, chyba że stan zdrowia uniemożliwia przyjazd. Wówczas komisja może wydać decyzję tylko na podstawie dokumentacji.
2. Analiza dokumentów
Lekarz orzecznik zapoznaje się z całą dokumentacją, historią leczenia, wynikami badań, opiniami specjalistów, zaświadczeniami z terapii czy szpitali. W razie wątpliwości może poprosić o dodatkowe dokumenty lub skierować na konsultacje specjalistyczne.
3. Rozmowa z lekarzem orzecznikiem
To najważniejszy etap. Lekarz nie skupia się na nazwie choroby, ale na tym, jak wpływa ona na codzienne życia. Czyli zwraca uwagę na samodzielność, mobilność, możliwość pracy, relacje społeczne czy wykonywanie podstawowych czynności.
Przykładowe pytania, które często padają:
- Czy może Pan/Pani samodzielnie chodzić lub wstać z łóżka?
- Czy potrzebuje Pan/Pani pomocy przy ubieraniu, kąpieli lub posiłkach?
- Czy potrafi Pan/Pani zrobić zakupy, ugotować posiłek, utrzymać porządek?
- Czy choroba powoduje bóle, senność, problemy z koncentracją lub pamięcią?
- Czy doświadcza Pan/Pani lęków, stanów depresyjnych lub trudności w kontaktach z innymi?
Pytania mają na celu ocenę stopnia samodzielności, a nie testowanie wiedzy czy charakteru.
4. Krótkie badanie fizyczne lub obserwacja
Lekarz może poprosić o wykonanie prostych czynności takich jak przejście kilku kroków, uniesienie rąk, wstanie z krzesła. W przypadku osób z zaburzeniami psychicznymi badanie może ograniczyć się do rozmowy i obserwacji zachowania.
Ile trwa komisja i kiedy otrzymasz decyzję
Zwykle posiedzenie trwa od 15 do 30 minut. Orzeczenie wydawane jest w ciągu 14 dni od daty komisji, a w wyjątkowych przypadkach do 30 dni. Dokument można odebrać osobiście lub poczekać na przesyłkę pocztową.
Jeśli dokumentacja wymaga uzupełnienia, wnioskodawca otrzymuje pisemne wezwanie z terminem na dostarczenie braków. Brak reakcji w terminie skutkuje pozostawieniem sprawy bez rozpoznania.
Jak przygotować się do komisji
Przygotowanie do komisji orzekającej ma ogromne znaczenie, od tego, jak przedstawisz swoją sytuację, może zależeć ostateczna decyzja o przyznaniu stopnia niepełnosprawności. Przede wszystkim warto wcześniej zebrać pełną dokumentację medyczną: aktualne zaświadczenie lekarskie, wypisy ze szpitali, opinie psychologiczne i wyniki badań.
Dobrze jest też zrobić krótkie notatki, w których zapiszesz, jakie czynności sprawiają Ci największą trudność. np. ubieranie się, mycie, gotowanie, poruszanie się czy problemy z koncentracją. Podczas komisji mów szczerze o swoich objawach i nie próbuj umniejszać swojego stanu. Lekarz orzecznik ocenia realne funkcjonowanie, a nie siłę woli. Jeśli czujesz, że rozmowa może być dla Ciebie stresująca lub trudna, możesz poprosić o obecność opiekuna, który będzie Ci towarzyszył podczas badania i pomoże w rozmowie z komisją.
Odwołanie od decyzji
Jeśli decyzja komisji jest niekorzystna, można wnieść odwołanie do wojewódzkiego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności, w ciągu 14 dni od doręczenia orzeczenia. Jeśli decyzja zostanie utrzymana, kolejnym krokiem jest odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w terminie 30 dni. Postępowanie odwoławcze jest bezpłatne, a sąd zwykle powołuje biegłego lekarza specjalistę, który ponownie ocenia stan zdrowia wnioskodawcy.
Nowe informacje o systemie orzekania – październik 2025
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej zapowiedziało, że planowany jest na IV kwartał 2025 r. pilotaż nowego systemu informatycznego, który ma umożliwić składanie wniosków o orzeczenie o niepełnosprawności w formie elektronicznej. Celem projektu jest skrócenie czasu rozpatrywania spraw i ograniczenie liczby błędów w dokumentacji papierowej. Resort potwierdził również, że w 2026 roku planowane jest wprowadzenie jednolitego rejestru orzeczeń, który pozwoli szybciej wymieniać dane między zespołami orzekającymi a ZUS i PFRON.
Zgodnie z komunikatem ministerstwa, dotychczasowe orzeczenia zachowują ważność na dotychczasowych zasadach, a osoby, których dokumenty wygasają w 2025 roku, nie muszą składać wniosków ponownie przed końcem roku.
Ze wstępnych założeń projektu wynika, że rozważane jest umożliwienie składania wniosków online jeszcze w 2025 r. oraz przeprowadzenie pilotażu w kilku województwach, m.in. mazowieckim i śląskim. Resort zastrzega jednak, że szczegóły zostaną potwierdzone po zakończeniu prac nad rozporządzeniem wykonawczym.
Podstawa prawna
- Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. 2024 poz. 1234).
- Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 maja 2025 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności