Nowe przepisy z 2025 roku całkowicie zmieniły zasady orzekania o niepełnosprawności. Jeśli Twoja choroba znajduje się na liście 208 schorzeń, możesz otrzymać orzeczenie bez udziału komisji lekarskie, często bezterminowo. Reforma wprowadza jednolite zasady w całym kraju. W wielu wypadkach oznacza koniec z dowolnością decyzji i corocznym stresem przed ponownym badaniem.
- Sytuacja przed reformą – dowolność i biurokracja
- Co wnosi katalog 208 chorób?
- Reformy prawne – co zmieniło państwo?
- Wytyczne a prawo – co naprawdę obowiązuje
- Czy katalog 208 chorób to przełom?
- Jak złożyć wniosek w 2025 r. – krok po kroku
- Co daje bezterminowe lub długoterminowe orzeczenie?
- Podstawa prawna
Sytuacja przed reformą – dowolność i biurokracja
W polskim systemie orzekania o niepełnosprawności od lat panowała dowolność i biurokracja. Decyzje komisji często zależały od miejsca zamieszkania, ta sama choroba w jednym województwie mogła oznaczać orzeczenie na kilka lat, a w innym tylko na rok.
Osoby z ciężkimi lub nieuleczalnymi schorzeniami musiały regularnie składać nowe wnioski, dostarczać dokumentację i ponownie stawać przed komisją, mimo że ich stan zdrowia nie ulegał poprawie. Każda taka procedura wiązała się ze stresem, dodatkowymi kosztami za zaświadczenia lekarskie, dojazdy i kolejne konsultacje.
Co wnosi katalog 208 chorób?
W marcu 2025 r. Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych opublikował katalog 208 chorób. Dzieli on schorzenia na dwie grupy:
Grupa | Liczba schorzeń | Znaczenie dla orzeczenia | Przykłady |
|---|---|---|---|
Załącznik A | 150 chorób | zalecane jest zaznaczenie punktów 7 i 8 w orzeczeniu (potrzeba stałej opieki i udziału opiekuna); pozwala to przyznać orzeczenie bezterminowe albo na maksymalny okres dopuszczony przepisami. | Achondroplazja, zespół Aicardi–Goutières, mukowiscydoza, dystrofia mięśniowa Duchenne’a, choroba Gauchera, leucodystrofia metachromatyczna, choroba Niemanna‑Picka, progeria Hutchinsona‑Gilforda, zespół Kabuki, zespół Rett. |
Załącznik B | 58 chorób | oznacza konieczność zaznaczenia tylko punktu 8 (stały udział opiekuna); orzeczenie może być wydane na długi okres (np. 7 lat), ale nie zawsze bezterminowo. | Zespół DiGeorge’a, wrodzona sztywność wielostawowa (artrogrypoza), choroba Charcot–Marie–Tooth, hemofilia A (postać ciężka), wodogłowie wrodzone, fenyloketonuria, zespół Trachera‑Collinsa, stwardnienie guzowate, wczesnopoczątkowa choroba Parkinsona. |
Poniżej znajdziesz linki do załączników z pełnymi listami chorób:
- Załącznik A (zawiera 150 chorób uprawniających automatycznie do wskazań w pkt 7 i 8): Załącznik A do wytycznych odnośnie orzekania o niepełnosprawności w wypadku niektórych rzadkich chorób genetycznych
- Załącznik B (zawiera 58 chorób uprawniających tylko do pkt 8): Załącznik B do wytycznych odnośnie orzekania o niepełnosprawności w wypadku niektórych rzadkich chorób genetycznych
Dlaczego to ważne? Dzięki katalogowi o tej samej diagnozie, potwierdzonej kodem ICD‑10 lub OMIM (w przypadku chorób rzadkich), komisje w całym kraju muszą stosować identyczne kryteria. Koniec z sytuacją, w której jedna komisja przyznaje orzeczenie na rok, a inna na dziesięć lat.
Reformy prawne – co zmieniło państwo?
Nowe przepisy mają ograniczyć biurokrację, ujednolicić procedury w całym kraju i zapewnić większą stabilność osobom z nieuleczalnymi lub przewlekłymi schorzeniami.
Nowe minimalne okresy ważności orzeczeń
Zgodnie z rozporządzeniem z 26 maja 2025 r., dzieci z rzadką chorobą genetyczną lub z zespołem Downa otrzymują orzeczenie na co najmniej 3 lata, a osoby dorosłe na minimum 7 lat. To ogromna zmiana w porównaniu z wcześniejszymi latami, gdy komisje często wydawały decyzje tylko na rok lub dwa. Nowe przepisy nie wykluczają również możliwości wydania orzeczenia bezterminowego, jeśli stan zdrowia danej osoby nie rokuje poprawy. Dzięki temu osoby z nieuleczalnymi schorzeniami zyskały większą pewność i spokój w planowaniu przyszłości.
Uproszczone procedury bez komisji
Ustawa pozwala na wydanie orzeczenia wyłącznie na podstawie dokumentacji medycznej, bez konieczności osobistego stawiennictwa przed komisją. To duże ułatwienie dla osób z chorobami przewlekłymi, genetycznymi, seniorów oraz pacjentów z ograniczoną mobilnością. Choć taka możliwość istniała formalnie już od 2003 roku, była wykorzystywana sporadycznie. Reforma z 2025 r. zachęca komisje do częstszego stosowania tego rozwiązania, ograniczając stres i liczbę wizyt w urzędach.
Digitalizacja i system online
Ministerstwo zapowiedziało uruchomienie pilotażu elektronicznego systemu, który ma umożliwić składanie wniosków o orzeczenie online. Nowa platforma zintegruje dane ZUS, PFRON i zespołów orzekających, co pozwoli przyspieszyć proces weryfikacji dokumentów i wydawania decyzji. Digitalizacja to część większego projektu mającego na celu stworzenie jednolitej bazy orzeczeń w całej Polsce. W efekcie ma być łatwiej zarówno urzędnikom, jak i osobom ubiegającym się o wsparcie.
Wytyczne a prawo – co naprawdę obowiązuje
W marcu 2025 r. wiceminister Łukasz Krasoń wydał wytyczne dla komisji orzekających, które rekomendowały wydawanie bezterminowych orzeczeń w przypadku 150 chorób ujętych w nowym katalogu. Należy jednak pamiętać, że wytyczne nie są aktem prawnym, lecz jedynie zaleceniem.
Rozporządzenie z maja 2025 r. wprowadziło minimalne okresy ważności, 3 lata dla dzieci i 7 lat dla dorosłych, nie czyniąc bezterminowości obowiązkową. Ostateczną decyzję zawsze podejmuje komisja, oceniając wpływ choroby na funkcjonowanie osoby zainteresowanej.
Czy katalog 208 chorób to przełom?
Dzięki wprowadzeniu jednolitych kryteriów każda diagnoza, potwierdzona kodem ICD-10 lub OMIM w przypadku chorób rzadkich, daje takie same uprawnienia w całym kraju. Nie ma już znaczenia, czy mieszkasz w dużym mieście, czy w małym powiecie, komisje muszą stosować te same zasady. To koniec sytuacji, w której ta sama choroba oznaczała w jednym województwie orzeczenie na rok, a w innym na dziesięć lat.
Dla wielu osób z nieuleczalnymi schorzeniami, takimi jak SMA, zespół Retta czy choroba Huntingtona, nowy katalog to prawdziwa rewolucja. Pozwala uzyskać orzeczenie bezterminowe lub wydane na wiele lat, co wreszcie daje poczucie bezpieczeństwa i możliwość długofalowego planowania rehabilitacji, edukacji czy kariery zawodowej. To także koniec niepewności związanej z kolejnymi komisjami i przedłużaniem orzeczeń co kilka lat.
Mniej stresu i kosztów
Reforma oznacza też mniejsze obciążenie psychiczne i finansowe. Dzięki uproszczonym procedurom coraz więcej osób nie musi osobiście stawiać się przed komisją, jeśli dokumentacja medyczna jednoznacznie potwierdza diagnozę. To ogromne ułatwienie, szczególnie dla pacjentów z chorobami przewlekłymi, ograniczoną mobilnością lub mieszkających daleko od ośrodków orzekających. Mniej wizyt to mniej wydatków na zaświadczenia, transport i konsultacje specjalistyczne.
Szerszy dostęp do świadczeń
Katalog 208 chorób automatycznie wiąże się z przyznaniem wskazań w punktach 7 i 8 orzeczenia, co otwiera dostęp do szerokiego wachlarza świadczeń. Osoby ujęte na liście mają prawo do świadczeń pielęgnacyjnych, pierwszeństwa w rehabilitacji społecznej i zawodowej, a także wsparcia opiekuna w procesie leczenia. To realna pomoc, która przekłada się na jakość życia i możliwość aktywnego uczestnictwa w społeczeństwie.
Jak złożyć wniosek w 2025 r. – krok po kroku
Złożenie wniosku o orzeczenie o niepełnosprawności w 2025 roku jest prostsze niż kiedykolwiek wcześniej. Dzięki reformie i cyfryzacji systemu cały proces stał się bardziej przejrzysty, szybszy i mniej stresujący. W wielu przypadkach można go przeprowadzić całkowicie online, bez konieczności osobistego stawiennictwa przed komisją. Oto jak krok po kroku wygląda procedura w 2025 roku:
- Przygotowanie dokumentacji. Pobierz aktualny formularz ze strony powiatowego zespołu ds. orzekania (PZON) i zbierz zaświadczenie lekarskie (druk N-9) oraz wyniki badań. Przy chorobach z katalogu dołącz koniecznie potwierdzone diagnozy, w tym wyniki badań genetycznych.
- Złożenie wniosku. Wniosek można złożyć papierowo lub, coraz częściej, elektronicznie. Komisja ma 30 dni na wydanie decyzji. Od czerwca 2025 roku zaświadczenie lekarskie jest ważne trzy miesiące, co zmniejsza presję czasową.
- Możliwa decyzja bez komisji. Jeżeli dokumentacja jednoznacznie wskazuje chorobę z katalogu oraz trwały stan zdrowia, komisja może wydać orzeczenie bez badania osobistego.
- Odwołanie. W przypadku negatywnej decyzji można się odwołać do wojewódzkiego zespołu ds. orzekania. Orzeczenie zachowuje ważność do czasu rozpatrzenia odwołania, nie dłużej jednak niż sześć miesięcy.
- Uruchomienie świadczeń. Po uzyskaniu orzeczenia należy zgłosić się do odpowiednich instytucji (ZUS, PFRON, ośrodek pomocy społecznej) w celu aktywacji świadczeń i ulg.
Co daje bezterminowe lub długoterminowe orzeczenie?
Dłuższy okres ważności orzeczenia to coś więcej niż spokój ducha. Zgodnie z przepisami i praktyką, daje dostęp do szeregu korzyści:
Świadczenia finansowe
Osoby posiadające orzeczenie mają prawo do świadczenia pielęgnacyjnego dla opiekuna, zasiłku pielęgnacyjnego oraz, w wielu przypadkach, świadczenia wspierającego. W 2025 roku wysokość świadczenia pielęgnacyjnego wynosiła 2458 zł miesięcznie.
Ulgi podatkowe
Posiadacze orzeczeń mogą skorzystać z ulgi rehabilitacyjnej, która pozwala odliczyć od podatku wydatki na leczenie, opiekę i rehabilitację. To realna forma oszczędności dla osób zmagających się z kosztami terapii.
Pierwszeństwo w rehabilitacji
Wskazania w punktach 7 i 8 orzeczenia dają prawo do pierwszeństwa w przydziale turnusów rehabilitacyjnych i uczestnictwie w programach aktywizacji zawodowej. Dzięki temu osoby z niepełnosprawnościami mogą szybciej wrócić do sprawności i pracy.
Udogodnienia w codziennym życiu
Orzeczenie otwiera drogę do szeregu ułatwień, m.in. uzyskania karty parkingowej, korzystania z biletów ulgowych oraz programów likwidacji barier architektonicznych. To ułatwia codzienne funkcjonowanie i większą niezależność.
Wsparcie w edukacji
Dzieci i młodzież z orzeczeniem mogą korzystać z indywidualnej ścieżki edukacyjnej lub pomocy nauczyciela wspomagającego. To szansa na pełniejsze uczestnictwo w procesie nauki i lepsze dostosowanie wymagań szkolnych do możliwości ucznia.
Wiele wskazuje na to, że kolejne etapy reformy będą skupiały się na pełnej cyfryzacji procedur i dalszym upraszczaniu kontaktu z urzędami. Dla tysięcy Polaków, którzy przez lata czuli się zagubieni w gąszczu biurokracji, to realna szansa na nowy początek.