Co do zasady każdy z podatników odpowiada sam za swoje podatki. Są jednak takie sytuacje, kiedy przepisy podatkowe nakładają odpowiedzialność solidarną na kilka osób. Odpowiedzialność solidarna oznacza, że organ może domagać się spłacenia długu w całości od każdego dłużnika z osobna.
Podatki trzeba niestety płacić. To jeden z podstawowych obowiązków, jaki nakłada na nas Konstytucja RP. Zakres tej odpowiedzialności konkretyzują poszczególne ustawy podatkowe. W większości przypadków stanowią one, że za zobowiązania podatkowe odpowiadamy indywidualnie. Są jednak przypadki, kiedy zobowiązanymi do zapłaty jest kilka osób solidarnie.
Nie zawsze po równo
Na początku należy wyjaśnić, co oznacza odpowiedzialność solidarna. Najprościej mówiąc, w przypadku odpowiedzialności solidarnej wierzyciel może domagać się spełnienia świadczenia od każdego dłużnika. Nie oznacza to jednak, że dług dzieli się po równo na dłużników i każdy odpowiada tylko do wysokości przypadającej na niego. Odpowiedzialność solidarna oznacza, że wierzyciel może domagać się należności od wszystkich dłużników, od kilku albo tylko od jednego. Zapłata długu przez jednego dłużnika powoduje wygaśnięcie zobowiązania. Załóżmy, że solidarnie odpowiada za dług trzech podatników. Okazuje się, że jeden z nich nie ma majątku, majątek drugiego wystarczył na wyegzekwowanie tylko 1/10 długu. Ostatni podatnik ma majątek. Dłużnik ma prawo zaspokoić pozostałą część długu z majątku ostatniego dłużnika.
W przypadku, gdyby dług spłaciła tylko jedna osoba, a odpowiedzialność ciążyła solidarnie na kilku osobach, osoba, która spłaciła dług, ma tzw. roszczenie regresowe. Jest to jednak uprawnienie, którego można dochodzić na drodze cywilnej od pozostałych dłużników. Oznacza to, że osoba, która zapłaciła wszystko albo więcej – może domagać się „wyrównania nadpłaconej części długu”. Kwestia regresu między dłużnikami nie będzie jednak interesowała organu podatkowego. W kręgu jego zainteresowania pozostanie tylko skuteczne zaspokojenie należności podatkowej. Jeśli tak się stanie, dług zostanie spłacony, zobowiązanie wygaśnie, czyli przestanie istnieć.
Decydują przepisy
O odpowiedzialności solidarnej przesądzają przepisy ustaw podatkowych. Nie istnieje sytuacja, kiedy solidarna odpowiedzialność ciąży na podatnikach na podstawie domniemania. Musi ona zawsze jasno wynikać z przepisu prawa.
Do katalogu przepisów, które przewidują odpowiedzialność solidarną, należą:
• art. 5 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 41, poz. 399 z późn. zm.).
Zgodnie z jego treścią obowiązek zapłaty podatku ciąży solidarnie na osobach fizycznych, osobach prawnych i jednostkach organizacyjnych niemających osobowości prawnej będących stronami czynności cywilnoprawnej. W przypadku podwyższenia kapitału zakładowego, obowiązek ciąży na spółce. Jeżeli jedną ze stron czynności cywilnoprawnej jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, zwolniona od podatku od czynności cywilnoprawnych, obowiązek zapłaty podatku ciąży solidarnie na pozostałych stronach tej czynności.
• art. 4 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 9 września 2000 r. o opłacie skarbowej (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 253, poz. 2532 z późn. zm.).
Zgodnie z treścią tych przepisów obowiązek zapłaty opłaty skarbowej ciąży solidarnie na osobach lub jednostkach dokonujących czynności, od których pobierana jest opłata skarbowa, jeżeli składają wspólne podania i załączniki do podań, a także jeżeli na ich wspólny wniosek dokonuje się czynności urzędowych lub wydaje zaświadczenia albo zezwolenia. Tak samo będzie w przypadku podatku od czynności cywilnoprawnych, jeżeli jedną ze stron czynności objętej opłatą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej od niej zwolniona. Wtedy obowiązek zapłaty opłaty skarbowej ciąży solidarnie wyłącznie na pozostałych stronach tej czynności.
• art. 5 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 142, poz. 1514 z późn. zm.).
W tym przypadku obowiązek podatkowy ciąży solidarnie w odniesieniu do darowizny na obdarowanym i darczyńcy.
• art. 3 ust. 4 i art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 9, poz. 84 z późn. zm.).
Nieruchomość lub obiekt budowlany, który stanowi współwłasność lub znajduje się w posiadaniu dwóch lub więcej podmiotów, stanowi odrębny przedmiot opodatkowania. Wówczas obowiązek podatkowy od nieruchomości lub obiektu budowlanego ciąży solidarnie na wszystkich współwłaścicielach lub posiadaczach. Z tym zastrzeżeniem, że jeżeli wyodrębniono własność lokali, obowiązek podatkowy w zakresie podatku od nieruchomości od gruntu oraz części budynku stanowiących współwłasność ciąży na właścicielach lokali w zakresie odpowiadającym częściom ułamkowym wynikającym ze stosunku powierzchni użytkowej lokalu do powierzchni użytkowej całego budynku. W odniesieniu do podatku od środków transportowych, jeżeli środek transportowy stanowi współwłasność dwóch lub więcej osób fizycznych lub prawnych, obowiązek podatkowy ciąży solidarnie na wszystkich współwłaścicielach.
• art. 1a ust. 14 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz. U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 z późn. zm.).
Tu odpowiedzialność solidarna za zobowiązania z tytułu podatku dochodowego należnego za okres obowiązywania umowy ponoszą spółki tworzące podatkową grupę kapitałową.
• art. 3 ust. 5 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (t.j. Dz.U. z 1993 r. nr 94, poz. 431 z późn. zm.).
Zgodnie z jego treścią, jeżeli grunty opodatkowane podatkiem rolnym stanowią współwłasność lub znajdują się w posiadaniu dwóch lub więcej podmiotów, to obowiązek podatkowy ciąży solidarnie na wszystkich współwłaścicielach (posiadaczach). Tylko jeśli grunty te stanowią gospodarstwo rolne, obowiązek podatkowy ciąży na tej osobie będącej współwłaścicielem (posiadaczem), która to gospodarstwo prowadzi w całości.
Zasady wspólne
Na koniec nie można nie wspomnieć o przepisach wspólnych dotyczących odpowiedzialności solidarnej. Oddzielny,
choć krótki rozdział poświęca im Ordynacja podatkowa. Odnosi się on przede wszystkim do sytuacji, kiedy zobo0z mocy prawa, ale w związku z doręczeniem decyzji organu podatkowego, ustalającej jego wysokość. W takich przypadkach, jeżeli zgodnie z ustawami podatkowymi podatnicy ponoszą solidarną odpowiedzialność za zobowiązanie, odpowiedzialnymi solidarnie są podatnicy, którym doręczono decyzję ustalającą wysokość zobowiązania podatkowego. Zasady tej nie stosuje się jednak do zobowiązań podatkowych pobieranych w formie łącznego zobowiązania pieniężnego. W tym przypadku zasady odpowiedzialności solidarnej stosuje się z chwilą doręczenia decyzji (nakazu płatniczego) osobie, na którą, zgodnie z odrębnymi przepisami, wystawia się decyzję (nakaz płatniczy).
UWAGA
Małżonkowie opodatkowani wspólnie ponoszą solidarną odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe. Solidarna jest także ich wierzytelność o zwrot nadpłaty podatku. Do tej wierzytelności o zwrot nadpłaty stosuje się przepisy kodeksu cywilnego o wierzytelnościach cywilnoprawnych.
Aleksandra Tarka