Kiedy wydatki poniesione na nabycie specjalistycznych usług doradczych mogą zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodów? Jakich wymogów należy przestrzegać w zakresie ich udokumentowania?
W trakcie prowadzenia działalności gospodarczej przedsiębiorcy korzystają często ze specjalistycznych usług doradczych. Usługi te, choć niekiedy bardzo potrzebne przy prowadzeniu działalności, nie zawsze wiążą się bezpośrednio z uzyskanym przychodem, co powoduje, iż organy podatkowe kwestionują wydatki na tego typu usługi jako koszty uzyskania przychodów.
Wydatki na usługi doradcze jako koszty
W świetle art. 22 ust. 1 ustawy o p.d.o.f. (oraz art. 15 ust. 1 ustawy o p.d.o.p.) kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów, z wyjątkiem wydatków wymienionych w ustawie jako niestanowiące kosztów.
Aby dany wydatek mógł zostać zaliczony do kosztów uzyskania przychodów, niezbędne jest, aby został on poniesiony przez tego podatnika, który następnie ma zaliczyć go do kategorii kosztów. Przez poniesienie wydatku należy rozumieć sytuację, w której pokrycie kosztów następuje z własnych zasobów majątkowych podatnika. Koszt musi ponadto zostać poniesiony przez podatnika definitywnie. Nie jest bowiem wystarczająca dla zaliczenia wydatków do kosztów uzyskania przychodów sytuacja, gdy podatnik wprawdzie poniesie koszt, pokrywając go z własnego majątku, ale następnie wydatki te zostaną mu zwrócone w jakiejkolwiek postaci.
Kolejny istotny element to cel, w jakim zostały poniesione wydatki, które podatnik kwalifikuje jako koszty uzyskania przychodów. Kosztami uzyskania przychodów są te koszty, które zostały poniesione w celu uzyskania przychodów. Pomiędzy wydatkiem a osiągnięciem przychodu musi istnieć związek przyczynowo-skutkowy tego rodzaju, że poniesienie danego wydatku wpływa lub przynajmniej może wpłynąć na osiągnięcie przychodu. W praktyce taki związek nie zawsze jest wyraźny. W takich przypadkach należy kierować się kryteriami „zdrowego rozsądku”, na co wskazał NSA w wyroku z 29 listopada 1994 r. (sygn. akt SA/Wr 1242/94).
Największym problemem przy kwalifikacji wydatków jako kosztów uzyskania przychodów jest ustalenie właśnie związku przyczynowego poniesionego wydatku z przychodem – dotyczy to także wydatków na usługi doradztwa.
Uwidocznienie efektu zawartych umów o świadczenie usług doradczych
W praktyce funkcjonowania przedsiębiorstw usługi doradztwa nie zawsze są jednoznacznie związane z uzyskaniem konkretnego przychodu. Dzieje się tak, gdyż usługi doradcze mają często charakter ciągły. Dodatkowo, efekt usług doradczych – jako usług o charakterze niematerialnym – objęty jest sferą sporego ryzyka.
Dla wskazania, jak trudno niekiedy udowodnić podatnikowi związek przyczynowy pomiędzy zakupionymi usługami a osiągniętymi przychodami oraz jak ważne jest udokumentowanie faktycznego wykonania usługi, warto zwrócić uwagę na wyrok NSA z 17 lutego 1999 r. (sygn. akt I SA/Gd 259/97). Zgodnie z jego treścią: „Aby organ podatkowy mógł stwierdzić, że wydatek został poniesiony w celu uzyskania przychodu, musi być uwidoczniony efekt (wynik) zawartych umów. Ogólnikowe przywoływanie, że podmioty zagraniczne świadczyły doradztwo i usługi marketingowe bez materialnego odzwierciedlenia, na czym te usługi polegały, nie może być uznane za wystarczające dla przyjęcia, że usługi te miały lub mogły mieć wpływ na uzyskane przychody. O ile nawet owo doradztwo było świadczone ustnie, to widoczny powinien być efekt »sprzedaży myśli« kontrahentowi skarżącej. Tymczasem skarżąca nie wykazała, jakie zmiany w zakresie działania spółki były wynikiem pracy usługodawców zagranicznych”.
Z powyższego wyroku wynika zatem, że podatnik powinien udokumentować fakt nabycia stosownych usług oraz wykazać racjonalność poniesionego wydatku. W praktyce oznacza to konieczność posiadania przez podatnika materialnych efektów świadczonych usług doradczych, potwierdzających faktyczne nabycie usługi. Takim efektem wyświadczenia usługi będą z pewnością stosowne dokumenty, które zostały sporządzone przez firmę doradczą, w tym wszelkiego rodzaju opracowania jej autorstwa. Warto przy tym podkreślić, iż nie jest konieczne istnienie efektu pracy doradców w postaci np. zmiany organizacji przedsiębiorstwa bądź zasad produkcji – wystarczy istnienie dokumentów, w których zawarte zostały wskazania doradcze dla przedsiębiorcy.
Warto zatem pamiętać, że posiadanie samej tylko faktury za usługi doradcze może okazać się niewystarczające, gdyż to przecież na podatniku ciąży obowiązek wykazania związku pomiędzy poniesionym kosztem a przychodem.
Popularnymi usługami doradczymi, z których korzystają przedsiębiorcy, są usługi konsultingowe. W kwestii zaliczania do kosztów uzyskania przychodów wydatków na tego typu usługi wypowiedział się NSA w wyroku z 8 grudnia 2005 r. (sygn. akt III FSK 618/05). Zgodnie z jego treścią: „Jeżeli firma chce zaliczyć do kosztów uzyskania przychodu wydatki na tego rodzaju usługi, powinna być w stanie wykazać, że zostały one wykonane. Najlepiej, aby miała pisemne dokumenty z datą i podpisem”.
W przypadku podatnika, którego dotyczy powołany wyżej fragment wyroku, władze skarbowe zakwestionowały koszty związane z doradztwem. Zdaniem kontrolujących, nie zostało ono wykonane, mimo istnienia dowodów zapłaty. Brakowało – opatrzonych podpisem i datą – dokumentów potwierdzających wykonanie poszczególnych czynności. Według NSA, doradztwo to usługi niematerialne, przy których należy szczególnie zadbać o dowody. Nie można natomiast uznać za nie pism bez dat i podpisów.
Moment zaliczenia do kosztów wydatków związanych z doradztwem
Innym problemem związanym z zaliczaniem do kosztów uzyskania przychodów wydatków poniesionych na usługi doradcze jest moment zaliczenia takich wydatków do kosztów uzyskania przychodów. Co do zasady, zgodnie z regulacjami zawartymi w art. 22 ust. 4–6 ustawy o p.d.o.f. (oraz art. 15 ust. 4 ustawy o p.d.o.p.) koszty uzyskania przychodów są potrącalne w tym roku, którego dotyczą.
W przypadku usług doradczych, które często nie mogą być powiązane z konkretnym przychodem, niewątpliwie jednak wiążą się z prowadzoną przez podatnika działalnością gospodarczą, wydatki takie podlegają zaliczeniu do kosztów uzyskania przychodów z chwilą ich faktycznego poniesienia (tak pismo MF z 10 czerwca 2002 r., nr PB3/GM-8214-127/02).
Podstawa prawna:
• ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn.zm.),
• ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn.zm.).
Dominika Dragan-Berestecka
doradca podatkowy