Niezwykle istotną kategorię kosztów w przedsiębiorstwie stanowią koszty robocizny. Koszty te, ponoszone w określonym przedziale czasowym, możemy analizować w różnych przekrojach (na określonych stanowiskach pracy, dla określonych zleceń produkcyjnych itp.). Dzięki temu uzyskujemy cenne informacje, niezbędne do zarządzania przedsiębiorstwem.
Właściwie przeprowadzona analiza kosztów robocizny może być pomocna m.in. w monitorowaniu liczby przepracowanych godzin i wartości robocizny dla wybranej grupy pracowników, na wybranych stanowiskach pracy czy też w wybranej jednostce organizacyjnej.
Premia za godziny nadliczbowe
W praktyce zazwyczaj za godziny przepracowane ponad podstawowy wymiar pracy płacona jest wyższa stawka godzinowa. Ta dodatkowa kwota jest często określana jako premia za godziny nadliczbowe. Premia ta może wynikać m.in. ze specyficznych wymagań klienta, który chce, aby praca została wykonana szybko czy też w określonym czasie, lub gdy w przedsiębiorstwie konieczne jest wykonanie pewnych projektów, których nie da się ukończyć bez pracy w godzinach nadliczbowych. W takiej sytuacji klient powinien zostać uprzedzony, że konieczne będą godziny nadliczbowe i że zostanie on obciążony ich kosztami. Można bowiem jednoznacznie stwierdzić, że premia za nadgodziny została spowodowana przez dane zadanie i w związku z tym stanowi koszt bezpośredni, który powinien zostać przypisany do zadania.
W innych okolicznościach koszt premii za nadgodziny jest traktowany jako koszt pośredni, nawet gdy premia jest płacona bezpośrednim robotnikom. Nie może on bowiem zostać określony za pomocą specyficznej jednostki kosztów.
Premie
Jeśli premia jest wypłacana za wykonanie określonego zadania, to może być do niego jednoznacznie przypisana. Stanowi zatem bezpośredni koszt robocizny. Jeśli jednak w systemie premiowania sumuje się wszystkie normy czasowe oraz liczby przepracowanych godzin za określony okres, a następnie oblicza się premię na podstawie tych sum, to premia jest zazwyczaj traktowana jako koszt pośredni.
Przerwy w pracy
Płatności za przerwy w pracy mają miejsce w sytuacji, gdy pracownik jest obecny w pracy i jest opłacany, lecz nie wykonuje żadnej produktywnej pracy. Przerwy w pracy mogą pojawiać się z różnych przyczyn (np. z powodu awarii maszyny, braku zleceń lub wyczerpania materiałów). Przerwy te powinny być rejestrowane, a kierownictwo powinno podejmować działania w celu ich zminimalizowania.
Branie pod uwagę przerw w pracy jest konieczne podczas uzgadniania sumy norm czasowych i łącznego czasu, którym zostały obciążone jednostki kosztów lub centra kosztów. Jeśli między tymi dwiema wartościami występują różnice, mogą one być spowodowane właśnie wystąpieniem przerw w pracy. Wynagrodzenie za czas przerw w pracy jest traktowane w analizie wynagrodzeń jako koszty pośrednie.
Godziny pracy pośredniej
W praktyce występują sytuacje, w których wynagrodzenie wypłacane pracownikom bezpośrednim może być klasyfikowane jako wynagrodzenie pośrednie. Dla przykładu, mogą to być ogólne premie oparte na sumie norm czasowych oraz czasami premie za godziny nadliczbowe.
Inny przypadek, w którym wynagrodzenie pracowników bezpośrednio produkcyjnych może być traktowane jako wynagrodzenie pośrednie, dotyczy godzin pracy pośredniej. Są to godziny pracy bezpośrednich pracowników, którzy przejściowo zajmują się działaniami pośrednimi (np. czyszczeniem maszyny). W związku z tym koszty związane z tą pracą są traktowane jako robocizna pośrednia. Należy odróżnić tę sytuację od sytuacji pracowników pośrednio produkcyjnych, których cały czas pracy liczony jest jako pośredni.
Przykład 1
Analiza kosztów robocizny
Analiza wynagrodzeń dla centrum kosztów nr 58 wykazała następujące wartości płac brutto pracowników (tabela 1).
Tabela 1
Określmy, które z przedstawionych wartości są bezpośrednimi kosztami robocizny, a które pośrednimi.
Nic nie wskazuje na to, że godziny nadliczbowe i premie mogą być określone przy użyciu jakiejkolwiek konkretnej jednostki kosztów. Premie za nadgodziny i wypłacone premie są kosztami pośrednimi, nawet w przypadku kwot wypłaconych pracownikom bezpośrednim. Wynagrodzenia można przedstawić w następujący sposób (tabela 2).
Tabela 2
Nie byłoby właściwe przypisywanie premii za nadgodziny pracowników bezpośrednio produkcyjnych do jednostki kosztów, jeśli jednostka ta nie spowodowała konieczności pracy w nadgodzinach. W związku z tym premia jest traktowana jako koszt pośredni wszystkich jednostek wyprodukowanych w danym okresie.
Bezpośredni koszt robocizny w wysokości 50 100 zł może być jednoznacznie przypisany jednostkom kosztów i jednostki te zostaną nim obciążone na podstawie analizy arkuszy czasu pracy. Koszty pośrednie nie mogą zostać przypisane żadnym konkretnym jednostkom kosztów i będą podzielone pomiędzy wszystkie jednostki.
Przykład 2
Karty pracy
Pracownikowi zajmującemu się kalkulacją i analizą kosztów w firmie X dostarczono częściowo wypełnioną kartę pracy oraz kilka zapotrzebowań materiałowych (wzór 1). Jego zadaniem jest wypełnienie karty pracy i przedstawienie ostatecznych zysków lub strat związanych z tą pracą. Wskaźniki absorpcji ogólnych kosztów produkcji są następujące:
• centrum kosztów A: 8 zł za godzinę robocizny bezpośredniej,
• centrum kosztów B: 7 zł za godzinę robocizny bezpośredniej.
Ostateczna cena, jaką przedstawiono klientowi do zapłaty, była taka sama, jak cena wstępnie oszacowana.
Prawidłowo wypełnioną kartę pracy przedstawia wzór 2.
Wzór 1
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Renata Woźniak
ekspert w zakresie finansów i zarządzania