Instrumenty pochodne to takie narzędzia finansowe, których wartość zależy od wartości innego instrumentu finansowego, zwanego instrumentem bazowym lub podstawowym. Może być to akcja, indeks giełdowy czy waluta. Obecnie jest to najszybciej rozwijająca się grupa instrumentów finansowych. Pochodne pojawiły się na warszawskiej giełdzie w styczniu 1998 r. Obecnie jest to jeden z ważniejszych rynków na GPW.
ne. Pierwszy to zabezpieczenie przed ryzykiem rynkowym, związanym ze zmianami wartości instrumentu bazowego, drugi - czysta spekulacja związana z oczekiwaniem zmian cen instrumentu bazowego; trzeci to arbitraż, który polega na wykorzystaniu różnic cen na różnych segmentach rynku finansowego.
Instrumenty pochodne dzielą się na dwie podstawowe grupy: kontrakty terminowe i opcje. Kontrakt terminowy jest to zobowiązanie dwóch stron do przeprowadzenia w przyszłości transakcji kupna/sprzedaży pewnej liczby instrumentu bazowego w ustalonym terminie po określonej cenie. Można powiedzieć, iż zawarcie kontraktu terminowego oznacza ustalenie przez dwie strony ceny przyszłej transakcji dotyczącej instrumentu bazowego.
Jeśli chodzi o opcje, to wyróżnia się ich dwa rodzaje: kupna i sprzedaży. Pierwsza to prawo kupna pewnej liczby instrumentu bazowego w ustalonym terminie po określonej cenie. Strona, która ma tę opcję, jest posiadaczem tego prawa, zaś druga strona - czyli wystawca opcji - przyjmuje na siebie zobowiązanie sprzedaży instrumentu bazowego, jeżeli zażąda tego posiadacz opcji. Jednym słowem, ma on zapewnioną cenę kupna instrumentu bazowego.
Z kolei opcja sprzedaży jest to prawo sprzedaży pewnej liczby instrumentu bazowego w ustalonym terminie po określonej cenie. Strona będąca posiadaczem opcji jest posiadaczem tego prawa, zaś druga strona - wystawca opcji - przyjmuje na siebie zobowiązanie kupna instrumentu bazowego, w przypadku żądania wykonania prawa przez posiadacza opcji (w ten sposób posiadacz opcji ma zapewnioną cenę sprzedaży instrumentu bazowego).
W segmencie instrumentów pochodnych notowana jest jeszcze na GPW jednostka indeksowa MiniWIG20 - jej zakup jest równoważny z inwestycją w portfelu 20 dużych spółek warszawskiej giełdy. Jest to możliwość dokonania inwestycji, której efekt jest zbliżony do efektu przeciętnej inwestycji na GPW.
Jak na razie zaangażowanie inwestorów na rynku instrumentów pochodnych rośnie. Na koniec kwietnia liczba otwartych pozycji na wszystkich instrumentach wyniosła 103 719 sztuk i była to najwyższa w historii GPW wartość tego wskaźnika liczona na koniec miesiąca.
W kwietniu całkowity wolumen obrotu wszystkimi instrumentami pochodnymi wyniósł 469 489 sztuk. Wolumen od stycznia do kwietnia sięgnął 2,6 mln sztuk. Było to prawie 40 proc. wolumenu w roku ubiegłego. Pod tym względem Warszawa zajmuje jedno z wyższych miejsc w Europie. Po I kwartale GPW miała piątą pozycję pod względem wolumenu obrotów indeksowymi kontraktami terminowymi. Kontrakt na WIG20 zajmuje dziewiątą pozycję pod względem wolumenu obrotów wśród kontraktów terminowych na główne indeksy w Europie. Z kolei opcjom na WIG20 przypada 12 pozycja pod względem wolumenu obrotów wśród kontraktów terminowych na główne indeksy w Europie.
Coraz większe jest również zainteresowanie inwestorów zagranicznych instrumentami pochodnymi notowanymi na GPW. W kwietniu udział zagranicznych zdalnych członków giełdy w obrotach kontraktami na WIG20 wyniósł 3,53 proc., wobec 0,19 proc. w styczniu.
Oczywiście, w dalszym ciągu instrumenty pochodne są częścią warszawskiej giełdy. Na GPW, tak samo jak na większości rynków europejskich, największym zainteresowaniem cieszą się akcje.
Jakie instrumenty
Instrumenty finansowe notowane na GPW to:
- akcje
- prawa do akcji
- prawa poboru
- obligacje (skarbowe i korporacyjne)
- certyfikaty inwestycyjne
- produkty strukturyzowane (certyfikaty indeksowe i obligacje strukturyzowane)
- kontrakty terminowe na indeksy
- kontrakty terminowe na waluty
- kontrakt terminowy na obligacje skarbowe,
- kontrakty terminowe na akcje
- opcje na WIG20 i na akcje
- jednostki indeksowe MiniWIG20
JAN SIWIEC