Pracownik niezdolny do pracy z powodu choroby powinien zawiadomić swojego pracodawcę o przyczynie nieobecności i przewidywanym okresie jej trwania niezwłocznie, nie później jednak niż w drugim dniu nieobecności. Natomiast zaświadczenie lekarskie stwierdzające okres niezdolności do pracy musi dostarczyć w ciągu siedmiu dni od daty jego otrzymania. Jako datę otrzymania zaświadczenia przyjmuje się datę jego wystawienia przez lekarza, chyba że pracownik udowodni, iż otrzymał zaświadczenie w terminie późniejszym. Przy ustalaniu terminu siedmiu dni nie uwzględnia się dnia, w którym otrzymał on zaświadczenie lekarskie.
PRZYKŁAD: DOSTARCZENIE ZAŚWIADCZENIA PRACODAWCY
Pracownik zachorował 11 marca i był niezdolny do pracy do 25 marca 2008 r. Zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności do pracy wystawione 11 marca dostarczył pracodawcy dopiero 21 marca. Termin siedmiu dni, w którym powinien to zrobić, upłynął 18 marca. Za okres od 18 marca (ósmy dzień orzeczonej niezdolności do pracy) do 21 marca (dzień dostarczenia zaświadczenia lekarskiego) zasiek chorobowy zostanie obniżony o 25 proc.
Obniżenie zasiłku o 25 proc.
Jeżeli pracownik nie dostarczy zaświadczenia lekarskiego w terminie siedmiu dni nastąpi obniżenie o 25 proc. wysokości zasiłku za okres od ósmego dnia orzeczonej niezdolności do pracy do dnia dostarczenia zaświadczenia lekarskiego. Sankcja ta nie zostanie zastosowana jedynie w przypadku, gdy zaświadczenie nie zostanie doręczone w siedmiodniowym terminie z przyczyn niezależnych od pracownika.
Gdy zaświadczenie lekarskie obejmuje okres, za który najpierw przysługuje wynagrodzenie za czas choroby przewidziane w art. 92 k.p., finansowane przez pracodawcę, a potem zasiłek chorobowy, obniżenie wysokości świadczenia za nieterminowe dostarczenie zaświadczenia lekarskiego dotyczy tylko zasiłku chorobowego.
PRZYKŁAD: NIŻSZY ZASIŁEK CHOROBOWY
Pracownik otrzymał już w 2008 roku wynagrodzenie za czas choroby za 23 dni. Ponownie zachorował 10 marca 2008 r. Zaświadczenie lekarskie obejmowało okres od 10 do 31 marca 2008 r. Otrzymał je 10 marca, ale dostarczył pracodawcy dopiero, gdy wrócił do pracy po okresie choroby. W przedstawionej sytuacji pracownik powinien dostarczyć pracodawcy zaświadczenie lekarskie w ciągu siedmiu dni od daty jego otrzymania, czyli do 17 marca. Od 10 do 19 marca pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za czas choroby (33 dni - 23 dni = 10 dni), a od 34 dnia niezdolności do pracy w roku kalendarzowym, czyli od 20 marca do 31 marca zasiłek chorobowy. Wynagrodzenie za czas choroby przysługuje w wysokości 80 proc. podstawy wymiaru. Jego wysokość, mimo opóźnienia w dostarczeniu zaświadczenia lekarskiego, nie ulega obniżeniu. Natomiast zasiłek chorobowy przysługujący od 20 do 31 marca powinien być obniżony o 25 proc.
Utrata prawa do zasiłku
Zdarzają się sytuacje, w których pracownik w ogóle nie nabywa prawa do zasiłku chorobowego (wymienimy je w ramce). Może on także swoim zachowaniem spowodować, że mimo iż zasiłek mu przysługiwał, utraci do niego prawo. Zatem z inną sytuacją mamy do czynienia wówczas, gdy świadczenie nie przysługuje, a inną, gdy przysługiwało, ale określone zachowanie ubezpieczonego spowodowało utratę prawa do zasiłku.
Ubezpieczony traci prawo do zasiłku chorobowego w przypadku wystąpienia jednej z dwóch niezależnych przesłanek określonych w art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, a więc wykonywania pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy lub wykorzystywania zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia (wyrok SN z 20 stycznia 2005 r., II UK 154/04, OSP 2006/4/43).
PRZYKŁAD: UTRATA PRAWA DO ZASIŁKU CHOROBOWEGO
Pracownik jest zatrudniony u dwóch pracodawców. Gdy korzystał ze zwolnienia lekarskiego u jednego z nich wykonywał czynności zawodowe, m.in. podpisywał dokumenty i reprezentował pracodawcę przed sądem. Wykonywanie wymienionych czynności zawodowych oznacza wykonywanie pracy zarobkowej i jest wystarczającą przesłanką do utraty prawa do zasiłku chorobowego.
Podjęcie pracy zarobkowej
Przez wykonywanie pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy powodującej utratę prawa do zasiłku opiekuńczego należy rozumieć podjęcie wszelkiej pracy zarobkowej, wykonywanej na każdej podstawie prawnej albo bez takiej podstawy tzw. praca na czarno, bez względu na wymiar czasu tej pracy (por. Z. Salwa, Nowe przepisy o zasiłkach chorobowych, PiZS 1999/9/16).
Zatem tylko sporadyczna, wymuszona okolicznościami, aktywność zawodowa może usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku chorobowego (wyrok SN z 9 października 2006 r., II UK 44/06, OSNP 2007/19-20/295).
PRZYKŁAD: SKUTKI KONTROLI CHOREGO PRACOWNIKA
Pracownik jednocześnie prowadzi jednoosobowo własną firmę. Pracodawca postanowił skontrolować, czy wykorzystuje on miesięczne zwolnienie od pracy z powodu choroby zgodnie z jego celem. W przedostatnim dniu zwolnienia okazało się, że w czasie orzeczonej niezdolności do pracy był w siedzibie swojej firmy i świadczył usługi. Pracownik utraci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres orzeczonej niezdolności do pracy. Nie ma bowiem znaczenia, w którym dniu zostanie stwierdzone wykonywanie pracy - czy będzie to na początku okresu objętego zwolnieniem lekarskim od pracy czy w przedostatnim dniu tego okresu.
Nieco łagodniej w orzecznictwie traktowane jest wykonywanie pewnych czynności przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą. Należy bowiem odróżnić „pracę zarobkową” wykonywaną jednoosobowo w ramach działalności gospodarczej, od formalnoprawnych czynności do jakich jest zobowiązany ubezpieczony jako pracodawca (wyrok SN z 7 października 2003 r., II UK 76/03, OSNP 2004/14/247). Dlatego podpisanie w trakcie zwolnienia lekarskiego dokumentów finansowych nie może być traktowane jako prowadzenie działalności gospodarczej powodujące utratę prawa do zasiłku chorobowego (wyrok SN z 17 stycznia 2002 r., II UKN 710/2000, OSNP 2003/20/498).
Wykorzystywanie zwolnienia
Utratę prawa do zasiłku chorobowego powoduje wykorzystywanie zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z jego celem. Za takie zachowanie pracownika uważa się nieprzestrzeganie wskazań lekarskich, np. nakazu leżenia w łóżku, zakazu wykonywania różnych prac domowych, prac w ogrodzie lub gospodarstwie rolnym lub wręcz wykorzystywanie tego zwolnienia do innych celów niż leczenie (por. Z. Salwa, Nowe przepisy o zasiłkach chorobowych). Nie uważa się jednak, że ubezpieczony wykorzystuje zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem, jeżeli wyjechał na okres leczenia do rodziny i wskazał płatnikowi składek miejsce pobytu lub jeśli wykonywał, nawet będąc obłożnie chorym, czynności niezbędne dla zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (por. H. Piętka, B. Staroń, Postępowanie kontrolne dotyczące korzystania ze zwolnień lekarskich, Sł. Pracow. 2001/4/1).
PRZYKŁAD: REMONT MIESZKANIA W CZASIE ZWOLNIENIA
Pracownik otrzymał zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby z adnotacją, że może chodzić. Pracodawca postanowił go skontrolować. Okazało się, że remontował gruntownie własne mieszkanie. Zaznaczenie na zaświadczeniu lekarskim, że chory może chodzić, nie usprawiedliwia wykonywania pracy przez pracownika, którego taka adnotacja dotyczy, ale upoważnia go do wykonywania zwykłych czynności życia codziennego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 12 listopada 2002 r., III AUa 3189/01, Pr. Pracy 2003/10/43). W analizowanej sytuacji nie można uznać, iż pracownik wykorzystywał zwolnienie od pracy zgodnie z jego celem oraz że wykonywał czynności życia codziennego.
Badając, czy ubezpieczony z powodu swojego nagannego zachowania utraci prawo do zasiłku chorobowego, należy wziąć pod uwagę okoliczności konkretnego przypadku. Mogą bowiem zdarzyć się sytuacje, w których ubezpieczonemu, który formalnie postępuje sprzecznie z zaleceniami lekarskimi, nie będzie można postawić zarzutu, że wykorzystuje zwolnienie niezgodnie z jego celem, np. prawo do zasiłku chorobowego zachowa pracownik, który zgodnie z zaleceniami lekarza powinien leżeć, ale z uwagi na to, że mieszka sam, musi pójść do sklepu po niezbędne artykuły żywnościowe.
KIEDY ZASIŁEK NIE PRZYSŁUGUJE
Pomimo niezdolności do pracy zasiłek chorobowy nie będzie przysługiwał:
• za okresy niezdolności do pracy, w których ubezpieczony na podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do wynagrodzenia,
• za okresy niezdolności do pracy przypadającej w czasie urlopu bezpłatnego, wychowawczego, tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem przypadków, w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
• odsuniętemu od pracy (na podstawie decyzji właściwego organu zgodnie z przepisami o ustawy o chorobach zakaźnych i zakażeniach), z powodu podejrzenia o nosicielstwo zarazków choroby zakaźnej, jeżeli nie podjął proponowanej mu przez pracodawcę innej pracy niezabronionej takim osobom, odpowiadającej jego kwalifikacjom zawodowym, lub którą może wykonywać po uprzednim przeszkoleniu,
• za cały okres niezdolności do pracy, jeżeli niezdolność ta spowodowana została w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia popełnionego przez tego ubezpieczonego,
• za okres pierwszych pięciu dni niezdolności do pracy, jeśli niezdolność ta spowodowana została nadużyciem alkoholu.
MONIKA BUGAJ-WOJCIECHOWSKA
monika.bugaj-wojciechowska@infor.pl
Podstawa prawna
• Art. 12-17 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 31, poz. 267 z późn. zm.).