Przy ustalaniu prawa do świadczeń emerytalno-rentowych sumowaniu podlegają okresy zamieszkania, ale tylko w państwach, w których powstanie uprawnień emerytalnych jest uzależnione od zamieszkania na terytorium tego państwa przez określony czas.
Można sumować okresy ubezpieczenia z okresami ubezpieczenia, okresy zamieszkania z okresami zamieszkania oraz okresy ubezpieczenia z okresami zamieszkania (w przypadku gdy osoba podlegała systemom państw, z których jeden jest oparty na ubezpieczeniu, np. Polska, a drugi na zamieszkaniu, np. Dania).
Na podkreślenie zasługuje fakt, że koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego dotyczy również osób pozostałych przy życiu po osobach, które nie były obywatelami państw członkowskich, ale które pracowały w państwach członkowskich, jeśli osoby pozostałe przy życiu są obywatelami państwa członkowskiego bądź bezpaństwowcami lub uchodźcami zamieszkałymi na terytorium jednego z państw członkowskich.
Sumowaniu mogą podlegać również okresy ubezpieczenia w danych zawodach. Jeśli w danym państwie członkowskim przyznanie emerytury uzależnione jest od posiadania okresów ubezpieczenia jedynie w zawodzie objętym specjalnym systemem ubezpieczenia lub w określonym rodzaju zatrudnienia, okresy w innych państwach są uwzględniane przy przyznawaniu prawa do emerytur tylko, gdy zostały przebyte w ramach odpowiedniego systemu, w tym samym zawodzie lub w tym samym rodzaju zatrudnienia. Zasadę tę Zakład Ubezpieczeń Społecznych stosuje przy ustalaniu prawa do wcześniejszej emerytury, które zostało uzależnione od wykonywania określonego zawodu oraz wymaganego okresu, np. emerytury dla nauczycieli.
Uprawnione instytucje
W Polsce zobowiązane do rozpatrywania wniosków zgłaszanych przez osoby zainteresowane uzyskaniem emerytur podlegających koordynacji wspólnotowej są:
• Zakład Ubezpieczeń Społecznych - w odniesieniu do osób, które były pracownikami lub prowadzającymi pozarolniczą działalność na własny rachunek,
• Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego - w stosunku do rolników,
• Wojskowe Biuro Emerytalne w Warszawie - w odniesieniu do żołnierzy zawodowych ubiegających się o emeryturę, jeśli łączny okres służby wynosi, co najmniej:
- 10 lat - dla zwolnionych ze służby przed 1 stycznia 1983 r. oraz
- 15 lat - dla zwolnionych ze służby po 31 grudnia 1982 r.,
• Zakład Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w Warszawie - w stosunku do funkcjonariuszy Policji, Milicji Obywatelskiej, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Straży Granicznej, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej;
• Biuro Emerytalne Służby Więziennej w Warszawie - w odniesieniu do funkcjonariuszy Służby Więziennej ubiegających się o emeryturę, jeśli łączny okres służby wynosi, co najmniej:
- 10 lat dla zwolnionych ze służby przed 1 kwietnia 1983 r. oraz
- 15 lat dla zwolnionych ze służby po 31 marca 1983 r.
• Ministerstwo Sprawiedliwości - w odniesieniu do sędziów i prokuratorów.
W stosunku do osób, które posiadają łączne okresy ubezpieczenia przebyte w Polsce jako pracownicy lub osoby prowadzące pozarolniczą działalność na własny rachunek oraz jako rolnicy, instytucją właściwą do rozpatrzenia wniosku o emeryturę jest:
• Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego - jeśli ostatnim okresem przyjętym w Polsce przez wnioskodawcę był okres ubezpieczenia rolniczego lub
• Zakład Ubezpieczeń Społecznych - gdy ostatnim okresem przebytym w Polsce przez wnioskodawcę był okres ubezpieczenia jako pracownik lub osoba prowadząca pozarolniczą działalność na własny rachunek.
Wszczęcie postępowania
Zakład Ubezpieczeń Społecznych wszczyna postępowanie w sprawie emerytur podlegających koordynacji wspólnotowej, po złożeniu przez osobę zainteresowaną wniosku do właściwej jednostki organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Przyznanie polskich emerytur następuje nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek - w każdym wypadku nie wcześniej niż od 1 maja 2004 r., a w odniesieniu do osób posiadających okresy ubezpieczenia w Szwajcarii od 1 kwietnia 2006 r., natomiast w przypadku osób posiadających okresy ubezpieczenia w Bułgarii lub Rumunii od 1 stycznia 2007 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyznaczył określone jednostki do rozpatrywania wniosków emerytalnych, w których ubezpieczony zgłasza okresy ubezpieczenia lub zamieszkania w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Wykaz tych jednostek znajduje się na stronie internetowej www.zus.pl. Wnioskodawca posiadający okresy ubezpieczenia przebyte za granicą w państwach członkowskich powinien złożyć wniosek o emeryturę w jednej z jednostek organizacyjnych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wspomnianych powyżej. Wniosek taki można złożyć również w oddziale Zakładu Ubezpieczeń Społecznych według miejsca zamieszkania wnioskodawcy, który przekaże wniosek do rozpatrzenia właściwej jednostce organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Wniosek o rentę powinien zostać złożony na formularzu ZUS Rp-1 „Wniosek o emeryturę - rentę z tytułu niezdolności do pracy”.
Do wniosku należy dołączyć:
• formularz E 207 PL „Informacja dotycząca przebiegu ubezpieczenia osoby ubezpieczonej”, w którym wnioskodawca wypełnia pkt 7 zawierający informację o okresach ubezpieczenia w państwach członkowskich, których ustawodawstwu podlegał,
• dokumenty oraz oświadczenia uzasadniające przyznanie i wysokość polskich świadczeń, w tym określające datę urodzenia, polskie okresy ubezpieczenia (okresy składkowe i nieskładkowe), wysokość wynagrodzenia osiąganego w Polsce dla celów ustalenia podstawy wymiaru,
• dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia przebyte za granicą, a w przypadku ich braku - informacje dotyczące zagranicznej instytucji, w której wnioskodawca był ubezpieczony, oraz numer zagranicznego ubezpieczenia lub nazwy i adresy pracodawców.
Złożony przez wnioskodawcę formularz ZUS Rp-1 będzie podstawą do opracowania przez odpowiednie jednostki organizacyjne Zakładu Ubezpieczeń Społecznych unijnego formularza wniosku E 202 PL „Rozpatrzenie wniosku o emeryturę”. Właściwa jednostka organizacyjna Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przekaże formularz unijny E 202 PL wraz z formularzem E 207 Pl odpowiedniej instytucji państw członkowskich, w których wnioskodawca przebył zagraniczne okresy ubezpieczenia, w celu przeprowadzenia postępowania ustalającego prawa do emerytury za okresy ubezpieczenia przebyte w poszczególnych państwach.
Formularz wniosku ZUS Rp-1 oraz formularz unijny E 207 PL dostępne są w terenowych jednostkach organizacyjnych ZUS. Formularze te można również pobrać ze stron internetowych ZUS.
Piotr Matwiejczyk