Zdarza się, że dziecko otrzyma w spadku lub jako darowiznę majątek znacznie większy niż majątek, którego dorobili się jego rodzice. Majątek dziecka może pochodzić również z wygranej na loterii, lub z wypłaconego dziecku odszkodowania lub zadośćuczynienia za szkodę (np. spowodowaną błędami w sztuce popełnionymi przez lekarza, lub z tytułu zakażenia dziecka w szpitalu żółtaczką). Natomiast do majątku dziecka nie należy prawo do alimentów. Składnikiem tego majątku jest np. roszczenie o zaległe raty alimentacyjne.
Zarząd tym majątkiem sprawują rodzice dziecka wówczas, gdy pozostaje ono pod ich władzą rodzicielską. Jednak spadkodawca lub darczyńca mogą zastrzec, że przypadające dziecku przedmioty nie zostaną objęte zarządem sprawowanym przez jego rodziców. Mogą wówczas wyznaczyć zarządcę tego majątku. Gdyby jednak spadkodawca lub darczyńca nie wyznaczyli zarządcy, to w takim przypadku dla sprawowania zarządu majątkiem dziecka sąd opiekuńczy wyznacza kuratora.
Z należytą starannością
Rodzice mają obowiązek sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka, które pozostaje pod ich władzą rodzicielską. Zarządzając tym majątkiem, wykonują czynności tzw. zwykłego zarządu oraz przekraczające ten zwykły zarząd. Do przekraczających zwykły zarząd mogą należeć czynności faktyczne lub prawne. Rodzice nie mogą ich dokonać bez zezwolenia sądu opiekuńczego. Nie wolno im też wyrażać zgody, aby takie czynności przekraczające zwykły zarząd wykonało dziecko.
PRZYKŁAD: WYKONYWANIE ZARZĄDU
Rodzice chcą wynająć bankowi na lokale użytkowe odziedziczony przez dziecko po dziadkach dom. Jest to czynność przekraczająca zwykły zarząd i dotyczy czynności faktycznych. Gdyby jednak chcieli sprzedać odziedziczony przez dziecko dom, albo obciążyć go prawami rzeczowymi ograniczonymi, zaciągnąć kredyt zabezpieczony hipoteką, to byłyby to czynności prawne przekraczające zwykły zarząd.
Sąd opiekuńczy na wniosek jednego z rodziców po wysłuchaniu drugiego udziela zgody na dokonanie takiej czynności. Sprawę rozpoznaje sąd rejonowy właściwy dla miejsca zamieszkania dziecka. Natomiast w razie braku takiego miejsca zamieszkania właściwy jest sąd miejsca pobytu dziecka. Wnioskodawcą jest rodzic składający wniosek. Oprócz niego w sprawie występują też uczestnicy postępowania, czyli małoletnie dziecko reprezentowane przez kuratora oraz drugi rodzic, który nie złożył wniosku. W tym postępowaniu żadne z rodziców nie może reprezentować swojego dziecka.
Jednak postanowienie sądu staje się skuteczne dopiero po uprawomocnieniu się. Gdyby jednak na podstawie zezwolenia powstały skutki prawne względem osób trzecich, to wówczas postanowienie sądu nie może zostać zmienione ani uchylone.
Jednakże mimo uzyskania zezwolenia sądu rodzice mogą nie dokonać czynności o zgodę, na którą wnioskowali. Zezwolenie nie oznacza, że sąd nakazuje im faktycznie dokonać tej czynności.
Sąd udziela zezwolenia
Uzyskanie zezwolenia na czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu jest bardzo istotne, ponieważ nieprawidłowe dokonanie czynności (czyli bez takiego zezwolenia wówczas, gdy było ono konieczne) powoduje, że czynność nie będzie ważna. W dodatku może to rodzić nawet obowiązek odszkodowawczy.
PRZYKŁAD: ZEZWOLENIE NIE JEST NAKAZEM
Rodzice małoletniego syna uzyskali zezwolenie sądu opiekuńczego na sprzedaż podarowanej mu przez stryja nieruchomości. Sąsiad, który chciał nabyć tę nieruchomość, rozmyślił się i postanowił nie przystąpić do aktu notarialnego. W tej sytuacji rodzice małoletniego nie mają obowiązku szukać następnego nabywcy, aby sprzedać nieruchomość, skoro uzyskali zezwolenie sądu na przeprowadzenie tej transakcji. Zezwolenie na sprzedaż nie oznacza nakazu zobowiązującego do sprzedaży.
Przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie zawierają katalogu czynności, które przekraczałyby zakres zwykłego zarządu. Najczęściej za takie czynności uważa się czynności bezpośrednio rozporządzające majątkiem (np. sprzedaż, darowizna), które dotyczą nie tylko zbycia go, lecz również obciążenia go prawami rzeczowymi, lub zmierzające do zmiany przeznaczenia majątku (np. lokal mieszkalny zamienia się na użytkowy). Do takich czynności należy też zaciąganie pożyczek i zobowiązań wekslowych oraz zrzeczenie się prawa do dziedziczenia. Czynnością przekraczającą zwykły zarząd jest również zawarcie ugody w sprawie o dział spadku lub zniesienie współwłasności. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 9 września 1997 r. w sprawie sygn. akt I CKU 13/97, opublikowanym w Prokuratura i Prawo z 1998 r. nr 2, poz. 29. Dotyczy ono sprawy, w której stroną jest osoba małoletnia reprezentowana przez rodziców lub opiekunów. Sąd prowadzący sprawę o dział lub zniesienie współwłasności powinien ją wówczas zawiesić, aż do uzyskania zgody sądu opiekuńczego co do czynności przekraczającej zwykły zarząd.
Udzielając zezwolenia, sąd opiekuńczy kontroluje nie tylko, czy rodzice działają legalnie, lecz również biorą pod uwagę korzyści, jakie ta czynność przyniesie dziecku.
O tym, czy dana czynność wymaga zgody sądu opiekuńczego, decydują konkretne okoliczności. Na przykład dotyczy to przyjęcia spadku, zapisu lub darowizny. Dla dziecka niekorzystne może być przyjęcie obciążonej długami nieruchomości.
Czysty dochód z majątku dziecka
Zdarza się, że majątek dziecka przynosi dochód. Na przykład dziecko odziedziczyło mieszkanie, które rodzice wynajęli na dosyć korzystnych warunkach. Rodzice powinni wówczas przeznaczyć dochód przede wszystkim na utrzymanie i wychowanie dziecka oraz jego rodzeństwa, pod warunkiem że dzieci wychowują się razem. Gdyby jednak część dochodu nie została wydatkowana na te cele, to wówczas pozostałą nadwyżkę rodzice mogą przeznaczyć na inne uzasadnione potrzeby rodziny.
Zdarza się, że tylko jednemu z rodziców dziecka posiadającego majątek przysługuje władza rodzicielska. Takiego rodzica sąd opiekuńczy może zobowiązać do sporządzenia inwentarza majątku dziecka. Inwentarz majątku należy wówczas przedstawić sądowi, a także trzeba zawiadamiać sąd o ważniejszych zmianach tego majątku.
Ważne!
W sprawie o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, małoletnie dziecko reprezentuje kurator ustanowiony przez sąd. Natomiast żadne z rodziców nie może reprezentować swojego dziecka
Wzór wniosku
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
MaŁgorzata Piasecka-Sobkiewicz
malgorzata.piasecka@infor.pl
Podstawa prawna
• Art. 101-106 ustawy z 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59 z późn. zm.).