Obowiązek alimentacyjny dotyczy m.in. rodziców i dziadków, czyli krewnych wstępnych, oraz dzieci i wnuków, czyli krewnych zstępnych. Nie tylko rodzice mają obowiązek dostarczać środków utrzymania swoim dzieciom, ale w pewnych przypadkach taki obowiązek obciąża również dzieci na rzecz rodziców.
Prawo rodziców do alimentów
Dzieci są zobowiązane do świadczeń alimentacyjnych na rzecz swoich rodziców. Taki obowiązek ciąży również na dziecku adoptowanym względem przysposabiającego oraz na pasierbie względem ojczyma lub macochy. Jednak realizacji tego obowiązku osoba uprawniona nie może domagać się wyłącznie ze względu na to, że osoba zobowiązana zarabia lepiej lub ma większe dochody niż uprawniony. Aby mogła wystąpić o alimenty, powinna wystąpić rzeczywista potrzeba po stronie uprawnionego rodzica, a zobowiązane dziecko musi mieć możliwości zarobkowe i majątkowe pozwalające na zaspokojenie tych potrzeb.
Prawo do świadczeń alimentacyjnych ma tylko ten rodzic, który znajduje się w niedostatku. Chodzi o taką sytuację osoby, w której nie ma ona żadnych albo dostatecznych środków utrzymania, jakie mogłyby zaspokoić jej uzasadnione potrzeby, a w dodatku nie potrafi ich również uzyskać przy wykorzystaniu swoich możliwości zarobkowych i majątkowych. Takimi usprawiedliwionymi potrzebami mogą być zarówno potrzeby materialne, jak i niematerialne, których zaspokojenie zapewni rodzicom godziwą egzystencję, a nie tylko samo biologiczne przeżycie.
PRZYKŁAD: KIEDY RODZICE NIE DOSTANĄ ALIMENTÓW
Rodzic otrzymuje miesięcznie 1 tys. zł z tytułu emerytury oraz 800 zł z tytułu pracy zarobkowej. Zarobki córki wynoszą 2,7 tys. zł netto. Rodzic występuje o 500 zł alimentów, aby - jak to określa - wyrównać dysproporcje między swoimi dochodami a dochodami córki. Sąd nie przyzna powodowi alimentów od córki, ponieważ nie znajduje się on w niedostatku.
Dzieci są zobowiązane do płacenia alimentów na rzecz swoich rodziców tylko wówczas, gdy mają odpowiednie możliwości zarobkowe i majątkowe. Tylko w takiej sytuacji są w stanie wykonać ciążący na nich obowiązek alimentacyjny.
Możliwości majątkowe i zarobkowe oznaczają nie tylko faktycznie otrzymywane zarobki np. wynagrodzenie za pracę, premie, tzw. trzynaste pensje, nagrody, emerytury, renty, lecz również dochody z majątku, np. czynsz z wynajmowanego mieszkania, procenty od lokat bankowych, a także takie dochody z majątku i zarobki, które zobowiązany uzyskiwałby, gdyby dołożył należytej staranności.
Jak wnieść pozew
Dzieci mogą płacić alimenty na rzecz rodziców dobrowolnie, gdy strony we własnym zakresie dojdą do porozumienia co do ich wysokości oraz konieczności płacenia.
Jednak warto wówczas ustalić w umowie rodzaj i zakres świadczenia, które będzie wypłacane. Chodzi tu przede wszystkim o jego wysokość, termin, sposób wypłaty, odsetki za zwłokę itd. Taką umowę warto sporządzić na piśmie dla celów dowodowych. Jednak zawarta ustnie jest również ważna.
Gdyby zobowiązane dziecko nie chciało płacić, to uprawniony do alimentów rodzic ma prawo wystąpić z pozwem do sądu rodzinnego.
Uprawniony rodzic może dochodzić alimentów przed sądem rodzinnym. Sprawę rozpoznaje sąd tzw. właściwości ogólnej, czyli miejsca zamieszkania pozwanego (zobowiązanego do alimentów) lub miejsca zamieszkania powoda (uprawnionego do alimentów). Rodzice, którzy przed sądem dochodzą roszczeń alimentacyjnych, nie mają obowiązku ponoszenia kosztów sądowych. W ich imieniu pozew o alimenty może złożyć również prokurator albo organizacja społeczna, która zajmuje się pomocą rodzinie. Występować za nią w sądzie może również przedstawiciel organu gminy, który jest właściwy w sprawach z zakresu pomocy społecznej. W pozwie określa się kwotę żądanych alimentów. Można wystąpić też z wnioskiem, aby sąd określił również tzw. prowizoryczne alimenty wypłacane uprawnionemu do momentu wydania wyroku, aby zapewnić mu w ten sposób środki utrzymania. Takie prowizoryczne alimenty sąd może przyznać również z urzędu.
Jak dzieci płacą alimenty
Gdy jest kilku wstępnych zobowiązanych do płacenia alimentów dla tego samego uprawnionego, to wówczas obowiązek obciąża bliższych stopniem przed dalszymi krewnymi. Oznacza to, że ciąży on na mających możliwości płatnicze dzieciach, przed wnukami. Krewnych w tym samym stopniu obciąża w częściach odpowiadających im możliwościom zarobkowym i majątkowym.
Natomiast na krewnym zobowiązanym w dalszej kolejności (np. na wnuku w stosunku do dziadków) obowiązek alimentacyjny zaczyna ciążyć dopiero wówczas, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności (np. dzieci nie żyją) bądź osoba ta nie może wywiązywać się ze swoich obowiązków (np. pozostaje w niedostatku) lub uzyskanie od niej alimentów nie jest możliwe albo jest połączone z nadmiernymi trudnościami.
Orzekając o istnieniu obowiązku alimentacyjnego oraz o wysokości świadczenia sąd bierze pod uwagę nie tylko usprawiedliwione potrzeby uprawnionego i zarobkowe oraz majątkowe możliwości zobowiązanego, lecz również ocenia skutki, jakie wywrze obciążenie tym obowiązkiem poszczególnych dzieci i ich najbliższej rodziny. Sąd nie jest związany żądaniem pozwu i może zasądzić nawet wyższe alimenty od tych, których domagał się powód.
Raz zasądzone alimenty mogą zostać w przyszłości podwyższone lub obniżone w zależności od tego, czy i w jaki sposób ulegną zmianie usprawiedliwione potrzeby uprawnionego rodzica i możliwości płatnicze zobowiązanego dziecka.
PRZYKŁAD: PODWYŻSZENIE ALIMENTÓW
Syn został zobowiązany przez sąd do płacenia alimentów na ojca rencistę. Sytuacja finansowa ojca pogorszyła się, ponieważ poważnie rozchorował się i wymaga specjalistycznego leczenia oraz brania drogich leków, które nie są refundowane. Kosztów specjalistycznego leczenia i dodatkowych leków nie jest w stanie sam sfinansować ze swoich dochodów oraz alimentów pobieranych w dotychczasowej wysokości. Dlatego złożenie pozwu o podwyższenie alimentów będzie uzasadnione.
Rodzic może domagać się podwyższenia alimentów, gdy wzrosną jego usprawiedliwione potrzeby. Natomiast zobowiązane do płacenia dziecko może wystąpić z pozwem o obniżenie świadczenia wówczas, gdy możliwości płatnicze zmniejszyły się, bo utracił dobrze płatną pracę i utrzymuje się z renty. Sąd obniży alimenty nawet wtedy, gdy w tym czasie zwiększą się potrzeby uprawnionego.
Obowiązek uwzględniania możliwości płatniczych może doprowadzić do tego, że na tego samego rodzica sąd przyzna alimenty w różnej wysokości od poszczególnych dzieci zobowiązanych do płacenia, albo tylko od niektórych dzieci.
PRZYKŁAD: ALIMENTY W NIERÓWNEJ WYSOKOŚCI
Znajdująca się w niedostatku matka wystąpiła o zasądzenie alimentów od trojga dzieci. Sąd przyznał jej alimenty tylko od dwóch synów, w dodatku zobowiązując każdego z nich do uiszczania świadczenia w innej wysokości. Samotny syn osiągający najwyższe dochody został zobowiązany do płacenia alimentów w kwocie 300 zł, a drugi tylko w kwocie 100 zł. Natomiast córka, która utrzymuje się tylko z renty, nie została obciążona obowiązkiem alimentacyjnym. Sąd uznał, że świadczenie alimentacyjne połączone byłoby z nadmiernym uszczerbkiem dla jej rodziny.
Ważne!
Właściwym do rozpoznania sprawy o alimenty jest sąd miejsca zamieszkania pozwanego dziecka lub miejsca zamieszkania powoda, czyli uprawnionego ojca albo matki
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Taki pozew muszą złożyć w sądzie rodzice, aby ubiegać się o alimenty od dzieci
Wzór pozwu o alimenty
MAŁGORZATA PIASECKA-SOBKIEWICZ
malgorzata.piasecka@infor.pl
Podstawa prawna
• Art. 128-144 ustawy z 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59 z późn. zm.).