Po 1 maja 2004 r. obywatele nowych państw członkowskich mogą korzystać z przywilejów wynikających z członkostwa w UE również w zakresie zatrudnienia. W grupie państw, które cieszą się dużym zainteresowaniem Polaków pod względem zatrudnienia, a które nie wprowadziły okresów przejściowych, jest Wielka Brytania.
Warunki zatrudnienia w Wielkiej Brytanii
Rząd brytyjski zdecydował się na otwarcie granic dla osób, które chcą przyjechać i pracować w Wielkiej Brytanii. Pracownicy z ośmiu państw – Czech, Estonii, Węgier, Łotwy, Litwy, Polski, Słowacji i Słowenii, mają dostęp do brytyjskiego rynku pracy poprzez system rejestracji pracowników. Otworzenie rynku pracy dla zarejestrowanych pracowników z krajów wspomnianej „ósemki” oznacza, że Wielka Brytania w przeciwieństwie do większości krajów członkowskich UE gwarantuje, że osoby, które przyjadą do pracy, będą pracować legalnie i będą chronione przez jej prawo pracy.
W celu podjęcia pracy w Wielkiej Brytanii Polak musi posiadać ważny paszport lub dowód tożsamości. Od 1 maja 2004 r. obywatele polscy powinni zarejestrować się w Wydziale ds. Imigracji i Narodowości (ang. Imigration and Nationality Directorate) brytyjskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (ang. Home Office).
Niektóre grupy osób nie muszą się rejestrować, np. jeśli pracują na zasadzie samozatrudnienia, jeśli pracowały legalnie w Wielkiej Brytanii przez okres co najmniej 12 miesięcy przed 1 maja 2004 r.
WAŻNE
Wnioski i dalsze informacje dotyczące rejestracji dostępne są w Wydziale Wydawania Formularzy Home Office – (0044) 870 241 0645 (jeśli jesteś osobą niesłyszącą lub masz problemy ze słuchem, dostępny jest darmowy telefon tekstowy – 00 44 800 389 82 89) lub do pobrania na stronie internetowej www.ind.homeoffice.gov.uk
• Przepisy dotyczące pracowników
Większość przepisów dotyczących zatrudnienia zostało ujednoliconych w jednym akcie prawnym – ustawie o prawach zatrudnienia (Employment Rights Act z 1996 r., zmienionym kilkukrotnie m.in. przez ustawę o stosunkach pracowniczych – Employment Relations Act z 1999 r. oraz ustawę o zatrudnieniu – Employment Act z 2002 r.).
Więcej informacji i porad dotyczących legislacji można uzyskać od Advisory Conciliation and Arbitration Service (ACAS), która ma za zadanie dążyć do polep- szania warunków zatrudnienia i wynagradzania pracowników (informacje na stronie internetowej www.acas.org.uk).
• Forma i treść umowy o pracę
Prawny stosunek między pracodawcą i pracownikiem jest ustalany w drodze umowy. Umowa taka istnieje, gdy obie strony uzgodnią jej warunki. Domniemuje się istnienie umowy już w momencie rozpoczęcia pracy na warunkach zaoferowanych przez pracodawcę.
WAŻNE
Według prawa brytyjskiego umowa o pracę nie musi – co do zasady – zostać zawarta na piśmie.
Pracownik jest jednak uprawniony do domagania się od pracodawcy pisemnego oświadczenia dotyczącego podstawowych warunków zatrudnienia.
Obowiązek zawarcia pisemnej umowy o pracę dotyczy np. umów z praktykantami przyuczającymi się do zawodu. Natomiast oświadczenie w sprawie podstawowych warunków zatrudnienia pracodawca jest zobowiązany do przekazania zatrudnionemu na piśmie w terminie 2 miesięcy od momentu podjęcia przez pracownika pracy.
W treści takiego oświadczenia powinny się znajdować informacje dotyczące:
• wynagrodzenia,
• godzin pracy,
• dni wolnych od pracy,
• okresów wypowiedzenia pracy,
• procedur dyscyplinarnych i odwoławczych.
Jeżeli pracownik nie otrzyma takiego oświadczenia, to może wnieść sprawę do sądu pracy.
• Minimalne wynagrodzenie
Począwszy od 1 października 2002 r. pracownicy są uprawnieni do otrzymywania wynagrodzenia przynajmniej na poziomie minimum krajowego (ang. National Minimum Wage – NMW).
Minimalne wynagrodzenie pracownicze wynosi w Wielkiej Brytanii 4,50 funtów na godzinę, z tym że pracownicy między 18. a 21. rokiem życia mogą otrzymywać wynagrodzenie niższe, jednak nie mniej niż 3,80 funtów na godzinę.
Powyższe zasady nie dotyczą np. osób samozatrudnionych, osób poniżej 18. roku życia, wolontariuszy, stażystów i praktykantów (osób przyuczających się do zawodu) poniżej 19. roku życia czy też studentów, którzy świadczą pracę w ramach kursów uczelnianych.
WAŻNE
Więcej informacji można uzyskać:
• telefonicznie – informacja brytyjskiego resortu przemysłu i handlu: Department of Trade and Industry – National Minimum Wage, tel. 00 44 (0) 845 6000 678,
• w internecie – na stronach: www.dti.gov.uk/er/nmw/index.htm albo www.tiger.gov.uk
• Przepisy dotyczące czasu pracy i urlopów
Przepisy rozporządzenia z 1998 r. w sprawie czasu pracy regulują podstawowe normy czasu pracy dla wszystkich zatrudnionych.
W Wielkiej Brytanii obowiązuje 48-godzinny tydzień pracy, ale w indywidualnych przypadkach zatrudnieni mogą pracować dłużej. Średni dzienny limit czasu pracy wynosi 8 godzin. Ponadto pracownikowi przysługuje 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku w 24-godzinnym okresie rozliczeniowym i jeden dzień w tygodniu wolny od pracy. Jeżeli zatrudniony pracuje dłużej niż 6 godzin dziennie, to przysługują mu wówczas przerwy w pracy – 20 min przerwy na każde 6 godzin, przy czym nie mogą to być na początku ani na końcu tego okresu. Dokładny moment należy ustalić z pracodawcą. Wymiar płatnego urlopu wypoczynkowego wynosi 4 tygodnie rocznie.
WAŻNE
Zatrudnieni w handlu czy też w zakładach gier losowych (totalizatorach sportowych itp.) nie mogą być zwolnieni, ani gorzej traktowani ze względu na odmowę pracy w niedzielę.
Szczególne przepisy dotyczą pracowników młodocianych (ang. young workers – osoby poniżej 18. roku życia).
Są oni uprawnieni dodatkowo do:
• 12 następujących po sobie godzin odpoczynku między każdym dniem roboczym,
• 2 dni wolnych od pracy tygodniowo oraz 30 min przerwy w ciągu dnia, w sytuacji gdy dzienny okres zatrudnienia wynosi powyżej 4,5 godziny,
• 4 tygodni płatnego urlopu rocznie.
Pracownicy mogą wnieść sprawę do sądu pracy w przypadku odmowy udzielania przez pracodawcę przysługujących okresów odpoczynku, przerw w pracy czy też płatnych urlopów.
• Okresy wypowiedzenia
Zwolniony pracownik, który świadczył nieprzerwaną pracę przez co najmniej 1 rok, może domagać się pisemnego uzasadnienia przyczyn rozwiązania umowy. Pracodawca powinien sporządzić i przekazać uzasadnienie w terminie 14 dni od jego żądania. Uzasadnienie może zostać przekazane w formie pisemnej lub ustnej).
Pracownica zwolniona w trakcie ciąży, urlopu macierzyńskiego albo wychowawczego ma prawo do pisemnego oświadczenia dotyczącego przyczyn zwolnienia bez względu na długość zatrudnienia oraz bez względu na to, czy zażądała takiego uzasadnienia. Jednak niezgodne z prawem jest zwolnienie kobiety z powodu ciąży (nawet planowanej). Nie można również zwolnić pracownicy w ciąży, w okresie urlopu macierzyńskiego oraz wychowawczego.
Trzeba dodać, iż w przypadku ciąży czy spraw związanych z macierzyństwem mamy do czynienia z przesłanką, którą sądy pracy traktują automatycznie jako podstawę do unieważnienia zwolnienia i przywrócenia do pracy.
Minimalne okresy wypowiedzenia obejmują:
• po przepracowaniu 1 miesiąca – 1 tydzień,
• po przepracowaniu 2 lat – 2 tygodnie,
• po przepracowaniu 3 lat – 3 tygodnie,
• na tej zasadzie co roku okres wypowiedzenia zwiększa się o 1 tydzień – aż do osiągnięcia 12 tygodni wypowiedzenia po przepracowaniu 12 lat lub więcej.
Powyższe okresy są minimalnymi, co oznacza, iż można zawrzeć bardziej korzystne postanowienia (wydłużając okresy wypowiedzeń) w zawartej z pracodawcą umowie o pracę.
Więcej szczegółowych informacji w języku polskim o zasadach zatrudnienia i rejestracji w Wielkiej Brytanii można znaleźć w internecie, na oficjalnej stronie Home Office, pod adresem:
http://www.workingintheuk. gov.uk/working in the uk/en/homepage/schemes and programmes/worker registration/polish. html
Jacek Goliński
Urząd Komitetu Integracji Europejskiej