Pracodawcy, którzy tworzą fundusz socjalny, mogą z jego środków udzielać pomocy mieszkaniowej uprawnionym do korzystania z tego źródła. Najpopularniejszą formą tej pomocy są pożyczki na zakup lub remont mieszkania.
Pomoc mieszkaniowa udzielana z ZFŚS może mieć charakter zwrotny (pożyczki) lub bezzwrotny (zapomogi, dopłaty). To pracodawca w uzgodnieniu z zakładową organizacją związkową lub przedstawicielem załogi (kiedy w zakładzie nie działają związki) decyduje o tym, czy w ramach ZFŚS będzie prowadził pomoc mieszkaniową, a jeżeli tak, to jaki będzie miała ona charakter (art. 8 ust. 2 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych – DzU z 1996 r. nr 70, poz. 335 ze zm.).
Wydatki mieszkaniowe obciążeniem budżetu ZFŚS
Rodzaj świadczonej pomocy mieszkaniowej może decydować o zasobności funduszu. Jeżeli zakład pracy będzie udzielał świadczeń o charakterze bezzwrotnym przyznane uprawnionym wsparcie trwale obciąży jego budżet. Między innymi, dlatego powszechniej stosowaną formą pomocy mieszkaniowej jest pomoc zwrotna. Większość pracodawców dopuszcza jednak w niektórych przypadkach możliwość zmiany statusu udzielonej pożyczki na pomoc bezzwrotną. W szczególności umorzenie pożyczki (jej niespłaconej części) może nastąpić po śmierci pracownika lub po rozwiązaniu z nim umowy o pracę z przyczyn go niedotyczących.
WAŻNE!
Wydatkowanie środków ZFŚS musi być zgodne nie tylko z kryteriami socjalnymi, ale także z zapisami regulaminu. Jeżeli obowiązujący w danej firmie regulamin gospodarowania środkami funduszu nie przewiduje możliwości umarzania wcześniej udzielonych pożyczek, to nieprawidłowe będzie podjęcie decyzji o jej umorzeniu, bez zmiany jego zapisów.
Regulamin ZFŚS powinien rozstrzygać, czy przyznawane pożyczki mieszkaniowe są oprocentowane czy nieoprocentowane. Możliwe jest również udzielanie pożyczek nieoprocentowanych uprawnionym znajdującym się w trudniejszej sytuacji socjalnej i oprocentowanych, tym których sytuacja życiowa, rodzinna i materialna jest lepsza. Prawidłowe będzie także stopniowanie oprocentowania na podstawie kryteriów socjalnych.
Spłacane przez pożyczkobiorców odsetki stanowią dochód funduszu socjalnego.
Umowa pożyczki i jej zabezpieczenie
Pracodawca, który w porozumieniu ze związkami zawodowymi pozytywnie rozpatrzył wniosek o przyznanie pożyczki mieszkaniowej, przedkłada wnioskodawcy do podpisania umowę pożyczki. Jeżeli pożyczka dotyczy kwoty niższej niż 500 zł, umowa może być zawarta ustnie (art. 720 § 2 k.c.).
Umowa indywidualizuje ogólne ramy udzielania pożyczek zawarte w regulaminie ZFŚS. Powinny w niej być przede wszystkim wskazane: kwota pożyczki, ewentualne oprocentowanie, okres na jaki zostaje udzielona, sposób spłaty i cel na jaki musi zostać wykorzystana. Warunki te mogą być dowolnie kształtowane przez strony umowy w granicach dopuszczalnych przez obowiązujący w firmie regulamin ZFŚS. Ogólnie obowiązujące przepisy zawierają jedynie obostrzenia dotyczące celu, na jaki pożyczka musi być wykorzystana i sposobu jej spłaty. Pożyczka musi służyć celom mieszkaniowym. Pracodawca – jako podmiot odpowiedzialny za wydatkowanie środków funduszu zgodne z ustawą – powinien od pożyczkobiorcy wymagać potwierdzenia prawidłowości wykorzystania pieniędzy. W praktyce zatrudniony najczęściej przedstawia w zakładzie pracy stosowne faktury lub umowy.
Bardzo często strony umowy pożyczki mieszkaniowej przewidują, że raty zadłużenia będą potrącane z wynagrodzenia pracownika. Spłata taka będzie prawidłowa, pod warunkiem że umowa została zawarta na piśmie lub pracownik zgodził się na potrącenia oddzielnym pismem (art. 91 § 1 k.p.).
Przykład
Regulamin ZFŚS określa, że raty udzielanych z jego środków pożyczek są potrącane z wynagrodzenia za pracę pożyczkobiorców. Zapis taki jest niewiążący – pracownik i tak musi na tego rodzaju potrącenie (na rzecz pracodawcy) wyrazić zgodę na piśmie. Może to być dokonane zarówno przez wprowadzenie odpowiednich zapisów do umowy pożyczki, jak i oddzielnym pismem.
Nawet po uzyskaniu pisemnej zgody zatrudnionego nieprawidłowe będzie dokonywanie potrąceń z jego wynagrodzenia, jeżeli jest on wynagradzany stawką minimalną. W takim wypadku jedynym możliwym rozwiązaniem jest spłacanie rat w kasie firmy lub na jej konto.
Umowę pożyczki zamieszcza się w części „B” akt osobowych zatrudnionego.
Pracodawca jako administrator funduszu może żądać zabezpieczenia udzielonej ze środków ZFŚS pożyczki. Najczęściej zabezpieczenia spłaty dokonuje się zawierając umowę poręczenia udzielanej pożyczki. W praktyce umowa poręczenia ogranicza się do pisemnego oświadczenia poręczyciela (żyranta, gwaranta) zawartego na druku umowy pożyczki – pod podpisami stron tej umowy.
WAŻNE!
Dla umowy poręczenia, pod rygorem nieważności, wymagana jest forma pisemna.
O tym, kto może poręczyć pożyczkę, rozstrzygają zapisy regulaminu ZFŚS obowiązujące w danym zakładzie. Przez umowę poręczenia żyrant zobowiązuje się względem wierzyciela (zakładu pracy) wykonać zobowiązanie (spłacić pożyczkę) w sytuacji, gdyby dłużnik (pożyczkobiorca) go nie wykonał (art. 876 § 1 k.c.).
Podatek i składki
Pożyczki udzielane pracownikom nie są ich przychodem, nie podlegają więc opodatkowaniu i oskładkowaniu. Udzielona pożyczka (lub jej niespłacona część) stanie się przychodem zatrudnionego w momencie jej umorzenia. W takim wypadku ich wartość stanowi przychód ze stosunku pracy i podlega opodatkowaniu. Jako świadczenie z ZFŚS korzysta jednak ze zwolnienia składkowego (§ 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe – DzU nr 161, poz. 1106 ze zm.).
Jeżeli zakład pracy udziela pożyczek nieoprocentowanych, to wartość oprocentowania stanowi przychód pracownika i podlega opodatkowaniu. Kwotę przychodu należy w tym wypadku ustalić na podstawie ceny rynkowej usług polegających na pożyczaniu pieniędzy.
Pogląd ten podzielił m.in. Pierwszy Wielkopolski Urząd Skarbowy w Poznaniu w postanowieniu ZD/406-16/PIT/06 z 23 maja 2006 r., a potwierdził także Naczelny Sąd Administracyjny w Białymstoku w wyroku z 3 czerwca 2006 r. (SA/Bk 1357/02, niepubl.), stwierdzając, że okoliczność, iż umowa pożyczki zawarta według art. 720 k.c. może być nieodpłatna, nie ma znaczenia w aspekcie przepisu art. 11 i następne ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2000 r. nr 14, poz. 176 ze zm.). Tego rodzaju przychód nie będzie podlegał składkom na ZUS.
Arkadiusz Mika