Świadectwo pracy jest dokumentem zawierającym informacje niezbędne do ustalenia uprawnień pracownika w kolejnym miejscu zatrudnienia, w ZUS lub urzędach pracy. Dlatego też każdy pracodawca ma obowiązek wydania pracownikowi świadectwa pracy w razie rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy. Wyjątek dotyczy jedynie sytuacji określonej w art. 97 par. 11 k.p. Zgodnie z tym przepisem w razie rozwiązania lub wygaśnięcia umowy o pracę z pracownikiem, z którym dotychczasowy pracodawca nawiązuje kolejną umowę o pracę bezpośrednio po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę pracodawca jest obowiązany wydać pracownikowi świadectwo pracy tylko na jego żądanie.
Obowiązek pracodawcy
Zaznaczyć należy, że wydania świadectwa pracy pracodawca nie może uzależniać od uprzedniego rozliczenia się z pracownikiem. Pracodawca nie może więc zastrzec, że świadectwo pracy zostanie wręczone pracownikowi wtedy, gdy zwróci np. narzędzia pracodawcy lub pokryje koszty szkolenia. Takie działanie pracodawcy byłoby bezprawne i narażałoby go na roszczenie odszkodowawcze pracownika.
Pracodawca powinien wydać świadectwo pracy bezpośrednio pracownikowi albo upoważnionej osobie - w dniu, w którym następuje rozwiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy. Jeżeli nie jest to możliwe, pracodawca, nie później niż w ciągu siedmiu dni od dnia ustania stosunku pracy, powinien przesyłać świadectwo pracy pracownikowi lub tej osobie pocztą albo doręczyć go w inny sposób (np. poprzez innego pracownika).
Żądanie wydania
Jeżeli pracodawca nie wydał w terminie świadectwa pracy, pracownik może wystąpić do sądu pracy z żądaniem jego wydania. W razie zaś uzyskania korzystnego wyroku, może dochodzić jego realizacji na drodze egzekucji sądowej. Wyrok nakazujący wydanie świadectwa pracy podlega wykonaniu w drodze egzekucji sądowej, w trybie egzekucji świadczeń niepieniężnych. Wniosek o wykonanie takiego wyroku pracownik powinien skierować do sądu, w którego okręgu czynność ma być wykonana.
W toku postępowania wszczętego w wyniku tego wniosku sąd może - poprzez stosowanie grzywien wobec pracodawcy - wymusić wydanie świadectwa pracy, przy czym w jednym postanowieniu sąd może wymierzyć grzywnę nie wyższą niż 1 tys. zł, chyba że trzykrotne wymierzenie grzywny okazało się nieskuteczne. Ogólna suma grzywien w tej samej sprawie nie może przewyższać 100 tys. zł. W razie wykonania czynności przez dłużnika lub umorzenia postępowania grzywny niezapłacone do tego czasu ulegają umorzeniu. Sąd, wymierzając pracodawcy grzywnę, orzeka jednocześnie na wypadek jej nieściągnięcia o zamianie grzywny na areszt, licząc jeden dzień aresztu od 5 do 150 zł grzywny.
Ostatecznie więc wobec pracodawcy odmawiającego wykonania wyroku przywracającego pracownika do pracy sąd może zastosować areszt. Areszt ten maksymalnie może trwać sześć miesięcy. Stanowi to dość surową sankcję za odmowę wykonania wyroku.
Kiedy odszkodowanie
Niewydanie przez pracodawcę świadectwa pracy może skutkować obowiązkiem wypłaty pracownikowi odszkodowania. Stanowi o tym art. 99 k.p., w myśl którego pracownikowi przysługuje roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracodawcę wskutek niewydania w terminie świadectwa pracy lub też wydania niewłaściwego świadectwa. Przy czym, zgodnie z par. 2 tego przepisu, pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy z tego powodu, jednakże nie dłuższy niż sześć tygodni.
Ciężar dowodu odnośnie do powstałej szkody spoczywa na pracowniku. Musi on zatem wykazać, że nie mógł podjąć pracy właśnie z powodu braku świadectwa pracy. Wskazywał na to Sąd Najwyższy w wyroku z 10 listopada 1978 r. (I PRN 107/78 PiZS 1980/5/69), podnosząc, że w świetle art. 99 par. 2 k.p. odszkodowanie z powodu niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy przysługuje pracownikowi tylko wówczas, gdy nie mógł uzyskać z tego powodu nowej pracy, mimo podejmowanych w tym kierunku starań, co sam powinien udowodnić.
Roszczenia cywilne
Treść art. 99 k.p. nie wyłącza innych roszczeń pracowników. Pracownik może więc dochodzić od pracodawcy naprawienia szkody wyrządzonej niewydaniem w terminie świadectwa pracy innej niż utrata zarobków w związku z pozostawaniem bez pracy. Tak też wskazywał Sąd Najwyższy w wyroku z 13 października 2004 r. (II PK sygn. 36/04, OSNP 2005/8/106). Wynika to z faktu, że tylko szkoda poniesiona przez pracownika w postaci nienawiązania stosunku pracy, jako najczęściej spotykana, została wprost wymieniona w art. 99 k.p. Natomiast w pozostałych przypadkach wyrządzenia szkody, odpowiedzialność pracodawcy także istnieje, tyle że wynika ona z ogólnych zasad określonych przez przepisy prawa cywilnego
.
PRZYKŁAD
EGZEKUCJA WYKONANIA WYROKU
Spółka rozwiązała z Jolantą J. umowę o pracę. Nie wydała jej jednak świadectwa pracy. Jolanta J. wniosła pozew do sądu pracy żądając wydania świadectwa pracy. Sąd wyrokiem nakazał pracodawcy wydać świadectwo pracy. Po uprawomocnienia się tego wyroku Jolanta J. stawiła się w Spółce żądając wydania świadectwa pracy. Prezes zarządu nakazał jej jednak opuszczenie terenu firmy, wskazując, że nic nie wie o tym wyroku. Jolanta J. złożyła wówczas wniosek do sądu o wykonanie wyroku nakazującego wydanie świadectwa pracy. Sąd zobowiązał prezesa do wykonania wyroku oraz wskazał, że w razie niewykonania tego obowiązku wymierzy mu grzywnę 800 zł. Ponieważ Prezes zarządu nadal odmawiał wydania świadectwa pracy Jolancie J. sąd wymierzył mu grzywnę w kwocie 800 złotych i orzekł równocześnie na wypadek nieuiszczenia tej grzywny areszt w wymiarze 80 dni. Prezes zarządu po otrzymaniu informacji o tym postanowieniu wydał Jolancie J. świadectwo pracy.
Szkoda pracownika, oprócz niemożności podjęcia pracy, może bowiem polegać np. na odmowie przyznania mu świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Świadectwo pracy stanowi bowiem istotny środek dowodowy przy dochodzeniu przez pracownika uprawnień ze stosunku pracy wynikających z przepisów prawa pracy lub ubezpieczeń społecznych. Zatem brak świadectwa może nie tylko uniemożliwiać pracownikowi uzyskanie należnej mu emerytury lub renty, ale również może pozbawić go szans wykazania odpowiedniego stażu pracy i uzyskania z tego tytułu np. dodatku stażowego lub nagrody jubileuszowej u kolejnego pracodawcy. Pracownik mógłby też dochodzić od pracodawcy odszkodowania za szkodę powstałą wskutek nieotrzymania, z powodu braku świadectwa pracy
RYSZARD SADLIK
PODSTAWA PRAWNA
Art. 99 par. 11 k.p., art. 300 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Art. 471 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Art. 1050, art. 1053 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.).