Nawiązanie stosunku pracy
Umowa o pracę powinna określać dzień rozpoczęcia pracy przez pracownika. Z tym dniem powstaje stosunek pracy.
WAŻNE!
Stosunek pracy nawiązuje się w terminie określonym w umowie jako dzień rozpoczęcia pracy, a jeżeli tego terminu nie określono - w dniu zawarcia umowy (art. 26 k.p.).
Warto w tym miejscu podkreślić, że ustawodawca odróżnia termin zawarcia umowy o pracę od terminu nawiązania stosunku pracy. Nawiązanie stosunku pracy określane jest przez wyznaczenie konkretnej daty, w której powstaje regulowana przepisami Kodeksu pracy więź prawna między dwoma podmiotami - pracodawcą a pracownikiem. Natomiast termin zawarcia umowy o pracę to dzień, w którym powstaje podstawa prawna stosunku pracy. Strony stosunku pracy nie mają obowiązku wyznaczać w umowie o pracę terminu nawiązania stosunku pracy.
WAŻNE!
Stosunek pracy na podstawie powołania nawiązuje się w terminie określonym w powołaniu, a jeżeli termin ten nie został określony - w dniu doręczenia powołania, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
Zawierając umowę o pracę, strony mogą wskazać dzień, w którym nastąpi wykonywanie pracy. Wówczas okres między zawarciem umowy a nawiązaniem stosunku pracy nie jest traktowany jako okres zatrudnienia, lecz jako okres zawieszenia stosunku pracy. Strony, które zawarły umowę o pracę, pozostają w stosunku pracy, nie muszą jednak dopełniać wzajemnych obowiązków związanych ze świadczeniem pracy. Przy czym w tym okresie zarówno pracodawca, jak i pracownik może rozwiązać umowę o pracę na zasadach ogólnych, wynikających z Kodeksu pracy.
Przykład
Pracownik zawarł z pracodawcą umowę o pracę 30 października. Jako dzień nawiązania stosunku pracy wyznaczono w umowie dzień 10 listopada. W dniu 8 listopada pracownik uległ wypadkowi. Po stawieniu się do pracy 10 listopada zażądał od pracodawcy zakwalifikowania tego wypadku jako wypadku przy pracy, z uwagi na podpisaną z pracodawcą umowę o pracę. Pracownik nie ma racji, gdyż wypadek, któremu uległ w okresie między zawarciem umowy o pracę a dniem rozpoczęcia pracy, nie jest traktowany w świetle obowiązujących przepisów jak wypadek przy pracy (w tym okresie nie korzysta on z ubezpieczenia społecznego).
Przykład
Pracodawca przygotował umowę o pracę. Nie określił w niej terminu rozpoczęcia pracy. W dniu 10 listopada strony zgodnie podpisały umowę o pracę. Należy przyjąć, że z tym dniem został nawiązany stosunek pracy.
Pracownik może zostać przez pracodawcę dopuszczony do wykonywania obowiazków jeszcze przed zawarciem umowy o pracę. Taka sytuacja jest dozwolona przepisami prawa, gdy przez określone zachowanie strony składają w sposób domniemany stosowne oświadczenie woli (pracownik za wiedzą i zgodą pracodawcy podejmuje pracę). Wówczas dzień rozpoczęcia wykonywania pracy na danym stanowisku będzie dniem nawiązania stosunku pracy, a pracodawca ma obowiązek potwierdzenia na piśmie zawarcia umowy o pracę, wskazując ten właśnie dzień.
Umowa przedwstępna
Z uwagi na to, że Kodeks pracy nie wprowadza żadnych ograniczeń, jeśli chodzi o oznaczenie dnia, w którym zostaje nawiązany stosunek pracy, może zaistnieć sytuacja, że data zawarcia umowy o pracę i termin rozpoczęcia pracy będą od siebie bardzo oddalone, np. o kilka miesięcy.
Taka sytuacja jest dozwolona prawnie, ważne jest jednak, aby ustalenie odległego terminu między zawarciem umowy o pracę a dniem rozpoczęcia pracy nie doprowadziło do zatarcia różnic między umową o pracę a umową przedwstępną.
Umowa przedwstępna to umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (umowy o pracę). Powinna ona określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej (art. 389 k.c.). Przepis ten jest stosowany w stosunkach pracy w związku z art. 300 k.p., który mówi o odpowiednim stosowaniu przepisów Kodeksu cywilnego w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy, jeśli nie pozostają one w sprzeczności z przepisami prawa pracy. Kodeks pracy nie określa warunków zawierania umów przedwstępnych.
Pracownik, z którym została zawarta umowa przedwstępna o zawarciu w określonym terminie umowy o pracę, ma roszczenie o jej zawarcie albo o odszkodowanie i jest to wówczas sprawa z zakresu prawa pracy.
Nieprzystąpienie do pracy
Nawet jeśli pracownik nie przystąpił do pracy w dniu rozpoczęcia pracy, ma miejsce nawiązanie stosunku pracy.
Oczywiście istotne jest, czy nieprzystąpienie pracownika do pracy nastąpiło z przyczyn zawinionych, czy usprawiedliwionych (np. z powodu choroby). W pierwszym przypadku pracodawca może wyciągnąć wobec pracownika określone przepisami prawa konsekwencje, włącznie z rozwiązaniem z pracownikiem stosunku pracy w trybie art. 52 k.p. (z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych). W drugiej sytuacji pracodawca nie może zastosować wobec pracownika sankcji prawnych i ma obowiązek dopuścić go do pracy po ustaniu przyczyny uniemożliwiającej mu stawienie się do pracy.
Również pracownik, którego pracodawca pomimo zawartej umowy o pracę nie dopuszcza notorycznie do pracy, ma prawo rozwiązać z nim umowę o pracę w trybie natychmiastowym na podstawie art. 55 § 11 k.p. z uwagi na ciężkie naruszenie obowiązków wobec pracownika przez pracodawcę.
Katarzyna Kosińska