Dodatek mieszkaniowy wypłacany nauczycielowi na podstawie Karty Nauczyciela jest wliczany do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiągany przez pracowników u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy.
Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy podatkowej za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.
Nie wszystkie jednak składniki wynagrodzenia wchodzą do podstawy wymiaru składek.
Podstawa wymiaru składek
W podstawie tej nie uwzględnia się wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków, jak też przychodów wymienionych w § 2 ust. 1 pkt 1–32 rozpo- rządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU nr 161, poz. 1106 ze zm.).
Podstawy wymiaru składek nie stanowią w szczególności następujące przychody:
• nagrody jubileuszowe (gratyfikacje), które według zasad określających warunki ich przyznawania przysługują pracownikowi nie częściej niż co 5 lat,
• należności obliczane od wielkości efektów uzyskanych przez zastosowanie pracowniczego projektu wynalazczego i za dokumentację dostarczoną bezumownie przez twórcę projektu, przydatną do stosowania projektu oraz nagrody za wynalazczość, a także nagrody za prace badawcze i wdrożeniowe,
• odprawy pieniężne przysługujące w związku z przejściem na emeryturę lub rentę,
• odszkodowania wypłacone byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy, na podstawie umowy o zakazie konkurencji, o której mowa w art. 1012 k.p.,
• wartość finansowanych przez pracodawcę posiłków udostępnianych pracownikom do spożycia bez prawa do ekwiwalentu z tego tytułu – do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie kwoty 190 zł,
• kwota otrzymywana przez pracownika z tytułu zwrotu kosztów przeniesienia służbowego oraz zasiłki na zagospodarowanie i osiedlenie w związku z przeniesieniem służbowym do wysokości nieprzekraczającej kwoty, która z tego tytułu została zwolniona od podatku dochodowego od osób fizycznych.
Karta Nauczyciela w art. 30 ust. 1 ustala, że wynagrodzenie nauczycieli składa się z:
• wynagrodzenia zasadniczego,
• dodatków: za wysługę lat, motywacyjnego, funkcyjnego oraz za warunki pracy,
• wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw,
• nagród i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, z wyłączeniem świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych i dodatków socjalnych, którymi są mieszkaniowy i wiejski.
Orzeczenia sądu
Dodatek mieszkaniowy ma więc charakter socjalny. Jego wypłacanie związane jest z realizacją prawa nauczyciela do mieszkania w miejscu pracy, gdy jest on zatrudniony na terenie wiejskim oraz w mieście liczącym do 5000 mieszkańców. Pomimo charakteru socjalnego ZUS uznaje, że od tego dodatku należy odprowadzać składkę na ubezpieczenia społeczne jako od przychodu ze stosunku pracy. Płatnicy składek, tj. organy prowadzące szkoły, jak też nauczyciele nie mogli jednak zgodzić się z takim stanowiskiem. Dlatego też wielokrotnie występowali w tej sprawie do sądu.
Zapadające orzeczenia Sądu Najwyższego były różne. W jednym z nich Sąd Najwyższy orzekł, że dodatek mieszkaniowy przysługujący nauczycielom na podstawie art. 54 ust. 3 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela nie podlega składce na ubezpieczenia społeczne (wyrok z 11 lipca 2002 r., sygn. akt II UKN 429/01). Podejmując takie orzeczenie, w uzasadnieniu sąd stwierdził, że gdyby przyjąć obowiązek odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne od przysługującego nauczycielom dodatku mieszkaniowego, składki te należałoby uwzględnić przy ustalaniu prawa do emerytury, skoro zasadą jest, że podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne z uwzględnieniem waloryzacji składek. Prowadziłoby to w istocie do sankcjonowania różnej wysokości świadczeń nauczycieli, także zatrudnionych w podobnych warunkach, co sprzeciwiałoby się konstytucyjnej zasadzie równości (art. 32 konstytucji). Orzeczenia te spowodowały liczne wystąpienia nauczycieli do płatników składek o zwrot nadpłaconych kwot. Organy prowadzące jako płatnicy z takim samym wnioskiem zwracały się do oddziałów ZUS. Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie zgadzał się z taką interpretacją przepisów, co w konsekwencji prowadziło do dalszych spraw sądowych.
Rozbieżne orzecznictwo sądów spowodowało, że po raz kolejny sprawą zajął się Sąd Najwyższy, tym razem w poszerzonym składzie.
Zarówno w wyroku z 29 września 2005 r. (sygn. I UK 83/05), jak też w uchwale 7 sędziów z 26 kwietnia 2006 r. (sygn. III UZP 1/06) sąd uznał stanowisko ZUS, a tym samym nie podzielił wcześniejszych orzeczeń. Uznał, że dodatek mieszkaniowy wypłacany nauczycielowi na podstawie art. 54 ust. 3 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (DzU z 2003 r. nr 118, poz. 1112 ze zm.) jako składnik wynagrodzenia nauczyciela jest wliczany do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (art. 18 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – DzU nr 137, poz. 887 ze zm.).
Beata Skrobisz-Kaczmarek