Osoba prowadząca działalność gospodarczą może równocześnie wykonywać umowy cywilnoprawne. Istotne jest wtedy ustalenie, czy dana umowa skutkuje obowiązkiem ubezpieczeniowym oraz jakie warunki muszą być spełnione, aby ubezpieczony miał prawo wyboru tytułu ubezpieczeń.
Osoba, która prowadzi działalność gospodarczą, podlega z tego tytułu obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu, zdrowotnemu oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu.
Składki na ubezpieczenia społeczne opłaca od zadeklarowanej kwoty nie niższej niż 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Natomiast osoba, która rozpoczyna prowadzenie działalności gospodarczej, przez okres 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania tej działalności może opłacać składki na ubezpieczenia społeczne od zadeklarowanej przez siebie kwoty, nie niższej jednak niż 30 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę. Od niższej podstawy wymiaru składki może opłacać osoba, która:
• w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej nie prowadziła innej pozarolniczej działalności,
• nie wykonuje działalności gospodarczej na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym wykonywa w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej.
Prowadzący działalność zawsze będzie zobowiązany do opłacania składki na obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne. Natomiast ubezpieczenia emerytalne i rentowe z działalności mogą mieć dla niego charakter dobrowolny, jeżeli równocześnie będzie miał inny tytuł, z którego obowiązkowo będzie podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.
Umowa zlecenia
W przypadku osoby prowadzącej działalność gospodarczą, która równocześnie wykonuje umowę zlecenia, możemy rozróżnić dwie sytuacje, gdy:
• umowa zlecenia jest wykonywana w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, tzn. przedmiot prowadzonej działalności jest taki sam, jak przedmiot wykonywanej umowy zlecenia i dla celów podatkowych, przychód z umowy jest traktowany jako przychód z działalności. Umowa taka nie jest wówczas traktowana jako tytuł do ubezpieczeń, tylko jako jedna z umów, na podstawie której działalność jest prowadzona. Tym samym jedynym tytułem do ubezpieczeń jest prowadzona działalność, a z umowy zlecenia nie są odprowadzane żadne składki.
• umowa zlecenia jest wykonywana obok prowadzonej działalności gospodarczej, czyli przedmiot umowy zlecenia, jest inny niż przedmiot prowadzonej działalności gospodarczej i w zakresie podatkowym jest to odrębne źródło przychodów. Mamy wówczas do czynienia ze zbiegiem tytułów do ubezpieczeń.
Osoba prowadząca działalność gospodarczą, która równocześnie wykonuje umowę zlecenia, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym będzie podlegała z działalności, jeżeli z umowy zlecenia podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe będzie niższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących działalność gospodarczą.
Najniższa podstawa wymiaru składek dla osób prowadzących działalność gospodarczą to 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Natomiast dla osób, które rozpoczęły prowadzenie działalności gospodarczej 25 sierpnia 2005 r. lub później (i spełniają wszystkie przesłanki do skorzystania z preferencyjnej stawki wymienione powyżej), podstawa wymiaru składek wynosi 30 proc. minimalnego wynagrodzenia.
W związku z powyższym, umowa zlecenia może zostać wybrana jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych tylko wówczas, gdy wynagrodzenie z tej umowy będzie równe co najmniej minimalnej podstawie wymiaru z działalności. Gdy będzie niższe, obowiązkowe będą składki z działalności, a z umowy zlecenia ubezpieczenia emerytalne i rentowe będą dobrowolne, a obowiązkowa tylko składka na ubezpieczenie zdrowotne (przykład).
PRZYKŁAD: PRZEDSIĘBIORCA WYKONUJE ZLECENIE
Ubezpieczony od stycznia 2005 roku prowadzi działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Od 2 listopada 2006 r. do 31 grudnia 2006 r. będzie też zatrudniony na podstawie umowy zlecenia w spółdzielni mieszkaniowej z wynagrodzeniem w wysokości 900 zł, wypłacanym ostatniego dnia danego miesiąca. W takiej sytuacji od 2 listopada obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym będzie w dalszym ciągu podlegał z działalności, a ze zlecenia ubezpieczenia emerytalne i rentowe będą dobrowolne, a obowiązkowa będzie składka na ubezpieczenie zdrowotne.
Należy zaznaczyć, iż prawo wyboru tytułu do ubezpieczeń, bez względu na wysokość wynagrodzenia uzyskiwanego z umowy zlecenia, mają wspólnicy spółek jawnych, komandytowych, partnerskich oraz jednoosobowy wspólnik spółki z o.o.
Emeryt lub rencista, który wykonuje umowę zlecenia i prowadzi działalność gospodarczą, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlega z umowy zlecenia (bez względu na wysokość uzyskiwanego wynagrodzenia), a z działalności ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dla niego dobrowolne. Z działalności obowiązkowa jest wyłącznie składka na ubezpieczenie zdrowotne. Od 1 stycznia 2007 r. nastąpi zmiana w sytuacji przedsiębiorców z ustalonym prawem do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Umowa agencyjna
Umowa ta może być zawarta wyłącznie z osobą, która prowadzi działalność gospodarczą w ramach prowadzonej działalności. Tym samym nie może być sytuacji, iż umowa agencyjna jest zawierana z osobą, która nie prowadzi w tym zakresie działalności.
Po nowelizacji kodeksu cywilnego i zmianie definicji umowy agencyjnej taki tytuł do ubezpieczeń w praktyce nie występuje.
Osoba wykonująca umowę agencyjną musi równocześnie prowadzić działalność gospodarczą, a przychód uzyskiwany z tej umowy jest przychodem z działalności.
W związku z powyższym osoba wykonująca umowę agencyjną podlega ubezpieczeniom społecznym oraz zdrowotnemu z tytułu prowadzenia działalności.
Umowa o dzieło
Umowa o dzieło nie jest samoistnym tytułem do ubezpieczeń. Osoba prowadząca działalność gospodarczą, która równocześnie wykonuje umowę o dzieło, obowiązkowo podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z działalności, z umowy o dzieło nie powinny być za nią opłacane żadne składki.
Podstawa prawna
• Art. 6 ust.1 pkt 5, art. 9, art. 18 ust. 8, art. 18a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 z późn. zm.).
Michał Jarosik