Przedsiębiorca osiągający dochody z pozarolniczej działalności gospodarczej ma zobowiązania w zakresie składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotnego. Zakres tych obciążeń jest uzależniony od wielu okoliczności. Najbardziej korzystają osoby rozpoczynające działalność po raz pierwszy lub łączące biznes z pracą na etacie.
A. Kto jest objęty składkami
Zgodnie z art. 8 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się zarówno osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, jak i wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej. Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.
Osobą współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność - w rozumieniu przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - jest małżonek, dziecko własne, dziecko drugiego małżonka, dziecko przysposobione, rodzic, macocha i ojczym oraz osoba przysposabiająca, jeżeli pozostaje z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracuje przy prowadzeniu działalności.
Jeżeli kryteria do ubezpieczenia na zasadach przedsiębiorcy spełnia pracownik (małżonek, inny domownik), to dla celów ubezpieczeń społecznych traktowany jest także jak osoba współpracująca. Zasada ta nie ma zastosowania, jeżeli współmałżonek jednego ze wspólników spółki cywilnej zawarł umowę o pracę z tą spółką.
B. Zakres ubezpieczeń
Osoby prowadzące pozarolniczą działalność i osoby z nimi współpracujące, podlegające z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, objęte są również obowiązkowym ubezpieczeniem wypadkowym. Natomiast ubezpieczenie chorobowe jest dla wymienionych osób dobrowolne i następuje na wniosek osoby zainteresowanej.
Osoby prowadzące pozarolniczą działalność i osoby z nimi współpracujące podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu w okresie od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności bądź współpracy do dnia zaprzestania wykonywania działalności bądź współpracy. Objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie ubezpieczeniem.
Jeżeli osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub osoba z nią współpracująca pozostaje równocześnie w stosunku pracy, obowiązkowo podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu stosunku pracy.
Osoba prowadząca kilka rodzajów pozarolniczej działalności jest obejmowana obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi tylko z jednego, wybranego przez siebie rodzaju działalności. Z tytułu prowadzenia pozostałych rodzajów pozarolniczej działalności nie podlega ubezpieczeniom społecznym ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.
Osoby prowadzące pozarolniczą działalność i osoby z nimi współpracujące podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu. Osoba prowadząca pozarolniczą działalność odprowadza składkę na ubezpieczenie zdrowotne za siebie oraz osobę współpracującą. Obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego osoby prowadzącej pozarolniczą działalność powstaje od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, zaś osoby z nią współpracującej - od dnia rozpoczęcia współpracy do dnia jej zakończenia.
Składka na ubezpieczenie zdrowotne jest dla wszystkich ubezpieczonych jednakowa i od 1 stycznia 2007 r. wynosi 9 proc. podstawy wymiaru, z czego tylko 7,25 proc. odlicza się od podatku.
Przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne nie stosuje się ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek. Składka na ubezpieczenie zdrowotne jest miesięczna i niepodzielna. Nie podlega też proporcjonalnemu pomniejszeniu do liczby dni podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu w danym miesiącu kalendarzowym.
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub osoba z nią współpracująca, jeżeli uzyskuje przychody z więcej niż jednego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, składkę na ubezpieczenie zdrowotne opłaca z każdego z tych tytułów odrębnie.
Ponadto gdy ubezpieczony prowadzący pozarolniczą działalność uzyskuje przychody z więcej niż jednego z rodzajów działalności, składka na ubezpieczenie zdrowotne jest opłacana odrębnie od każdego rodzaju działalności.
Obowiązkową składkę na Fundusz Pracy opłaca się od kwot stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, nie niższych, w przeliczeniu na okres miesiąca, niż minimalne wynagrodzenie, tj. od 1 stycznia 2007 r. 936 zł. Osoba opłacająca składki na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne od kwoty stanowiącej 30 proc. minimalnego wynagrodzenia nie opłaca za siebie składek na Fundusz Pracy.
Składkę na Fundusz Pracy odprowadzają te osoby prowadzące pozarolniczą działalność i osoby współpracujące, które podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Składka na Fundusz Pracy wynosi 2,45 proc. podstawy wymiaru odpowiadającej podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe dla osoby prowadzącej pozarolniczą działalność i osoby współpracującej, czyli zadeklarowanej kwoty, nie niższej jednak niż 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.
C. Podstawa wymiaru
Dla osób, które w tym roku rozpoczną po raz pierwszy prowadzić działalność gospodarczą, w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia, tj. 280,80 zł, czyli 30 proc. z kwoty 936 zł. Powyższa zasada ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne nie ma jednak zastosowania do osób, które już prowadzą działalność lub w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej prowadziły pozarolniczą działalność. Ponadto jeśli wykonują działalność gospodarczą na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej.
Dla wszystkich innych przedsiębiorców i osób z nimi współpracujących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Składka w nowej wysokości obowiązuje od trzeciego miesiąca następnego kwartału.
Jednak podstawa wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe nie może przekraczać miesięcznie 250 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.
Wysokość składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe wyrażona została w formie stóp procentowych, jednakowych dla wszystkich ubezpieczonych. Obecnie stopy procentowe na poszczególne ryzyka ubezpieczeniowe osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących wynoszą:
- na ubezpieczenie emerytalne - 19,52 proc. podstawy wymiaru,
- na ubezpieczenia rentowe - 13 proc. podstawy wymiaru,
- na ubezpieczenie chorobowe - 2,45 proc. podstawy wymiaru,
- na ubezpieczenie wypadkowe - od 31 marca 2006 r. - od 0,90 proc. do 3,60 proc. podstawy wymiaru.
Od 1 stycznia 2003 r. płatnicy składek samodzielnie ustalają stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe.