Odpowiedzialność pracodawcy za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych jest konsekwencją zasady ryzyka osobowego pracodawcy.
Zasady ogólne odpowiedzialności pracodawcy
Warunkiem odpowiedzialności pracodawcy jest powstanie szkody w mieniu osoby trzeciej, na skutek zachowania pracownika wykonującego swoje obowiązki pracownicze. Powstanie szkody musi nastąpić z winy nieumyślnej pracownika. W przeciwnym wypadku zastosowanie ma bowiem art. 122 k.p., który nakłada na pracownika obowiązek naprawienia szkody w pełnej wysokości, gdy szkodę wyrządzi z winy umyślnej.
Osobą trzecią, która może dochodzić od pracodawcy odszkodowania, może być inna jednostka organizacyjna, osoba fizyczna niezatrudniona u pracodawcy, jak inny pracownik tego samego pracodawcy.
Wykonywanie obowiązków i powstanie szkody
Podstawowe obowiązki pracownicze o charakterze powszechnym wymienione zostały w art. 100 k.p. Obowiązki szczególne określa umowa o pracę oraz zakres czynności.
Szkoda powstała przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych musi zatem dotyczyć obowiązków podstawowych lub szczególnych. Pracownik wyrządza zatem szkodę przy wykonywaniu swoich obowiązków pracowniczych wówczas, gdy szkoda ta pozostaje w normalnym związku przyczynowym z powierzonymi mu czynnościami, które podjął w ramach wykonywania swoich zadań na rzecz pracodawcy. Z tych przyczyn w świetle art. 120 § 1 k.p. pracodawca nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną na terenie zakładu pracy przez pracownika, który wyrządził ją innej osobie w czasie swojej pracy, przez czynności wykraczające poza zakres jego obowiązków pracowniczych i poza zakres działalności zakładu pracy (zobacz przykład 1). Sprawca takiej szkody, wyrządzając ją jedynie przy sposobności zatrudnienia w zakładzie pracy, nie występuje w charakterze pracownika, nie działa bowiem w zamiarze osiągnięcia celów objętych działalnością zakładu pracy (wyrok SN z dnia 19 lutego 1976 r., III PR 21/76).
Szkoda drugiego pracownika
Podobnie przedstawia się sytuacja w przypadku wyrządzenia szkody innemu pracownikowi zatrudnionemu u tego samego pracodawcy. Artykuł 120 § 1 k.p. nie ma zastosowania również w sytuacji, gdy pracownik wyrządził szkodę innemu pracownikowi nie przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych, a jedynie przy sposobności wykonywania tych obowiązków. Ponadto, jeżeli w danej sytuacji zdarzenie wyrządzające szkodę zostało uznane za wypadek przy pracy, sprawca wypadku ponosi wobec poszkodowanego odpowiedzialność za szkodę niepokrytą świadczeniami należnymi poszkodowanemu na podstawie „ustawy wypadkowej” (wyrok SN z dnia 19 czerwca 1975 r., V PRN 2/75). Zatem w przypadku wyrządzenia szkody przy sposobności wykonywania obowiązków pracowniczych odpowiedzialność ponosi pracownik (zobacz przykład 2).
Nałożenie na pracownika odpowiedzialności za szkodę nie zawsze jest jednak dopuszczalne. Ustalenie odpowiedzialności pracownika wymaga bowiem uprzedniego ustalenia, czy pracownik był upoważniony do wykonywania danych czynności.
Przykładowo gdyby pracownik zatrudniony na stanowisku kierownika danej jednostki organizacyjnej pracodawcy posiadał jednocześnie upoważnienie do prowadzenia samochodów służbowych i w czasie podróży służbowej wyrządził szkodę innemu pracownikowi, to już sam fakt, że posiadał on zezwolenie na prowadzenie pojazdów służbowych, mimo że nie jest zatrudniony na stanowisku kierowcy, przemawia za uznaniem, iż wykonywał obowiązki pracownicze. A zatem odpowiedzialność za szkodę poniesie pracodawca.
Co do zasady odpowiada pracodawca
Wyłączenie odpowiedzialności pracodawcy za szkodę nie zawsze jednak będzie możliwe.
Niekiedy bowiem, nawet jeśli danych obowiązków nie da się wprost zakwalifikować jako należących do pracownika, należy je ocenić przez pryzmat działania w ramach ochrony interesów pracodawcy czy zasad współżycia społecznego.
Jako przykład może posłużyć jedno z orzeczeń sądowych, w którym uznano, że postępowanie kierowcy, który użył ciągnika w celu udzielenia niezbędnej pomocy innemu kierowcy, należy zakwalifikować jako mające miejsce przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych. W takiej sytuacji nie mają zastosowania przepisy kodeksu cywilnego dotyczące odszkodowania (wyrok SN z dnia 17 marca 1978 r., IV PR 83/78).
Niewypłacalność pracodawcy
Artykuł 120 § 1 k.p. przerzuca na pracodawcę ryzyko osobowe w razie wyrządzenia przez pracownika szkody przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych. Zasada ta oznacza, że za szkodę odpowiedzialność ponosi wyłącznie pracodawca.
Doznaje ona jednak pewnych ograniczeń. W przypadku bowiem gdy pracodawca stał się niewypłacalny i niewypłacalność ta stanowi podstawę ogłoszenia jego upadłości, poszkodowany może żądać naprawienia szkody od pracownika, mimo że została ona wyrządzona przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych.
Ustawodawca w art. 120 § 1 k.p. przewidział sytuacje typowe, w których zakład pracy odpowiada majątkowo oraz ma możliwość naprawienia szkody. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 czerwca 1975 r. (III CZP 19/75) stwierdził, że możliwe jest dochodzenie odszkodowania przez osobę trzecią bezpośrednio od pracownika – w razie niewypłacalności zakładu pracy zatrudniającego tego pracownika. Nienaprawienie szkody w przypadku całkowitej niewypłacalności zakładu pracy nie dałoby się pogodzić z obowiązującym porządkiem prawnym, gdyby przyjąć, że sprawca także za naprawienie szkody nie odpowiada.
Szkoda z winy umyślnej
Zasada ryzyka osobowego doznaje ograniczeń także w razie wyrządzenia szkody innemu pracownikowi z winy umyślnej. Jeżeli pracownik wyrządzi umyślnie szkodę bezpośrednio swemu zakładowi pracy, jest z mocy art. 122 k.c. obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości. W takim przypadku ustawodawca zrezygnował ze szczególnej ochrony dochodów i mienia pracownika-sprawcy przed nadmiernym uszczupleniem. W konsekwencji zakład pracy, który naprawi osobie trzeciej (tj. także drugiemu pracownikowi) szkodę wyrządzoną umyślnie przez swego pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych, będzie miał z mocy art. 441 § 3 k.c. zwrotne roszczenie do sprawcy.
UWAGA
Art. 120 k.p.
§ 1. W razie wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych szkody osobie trzeciej zobowiązany do naprawienia szkody jest wyłącznie pracodawca.
§ 2. Wobec pracodawcy, który naprawił szkodę wyrządzoną osobie trzeciej, pracownik ponosi odpowiedzialność przewidzianą przepisami niniejszego rozdziału.
PRZYKŁAD 1
Pracownik zatrudniony jako konwojent i wykonujący w danym dniu obowiązki konwojenta, pragnąc, by prowadzący samochód kierowca odpoczął, przejął prowadzenie samochodu i ze swej winy doprowadził do zderzenia z innym samochodem. Konwojent w dacie wypadku nie posiadał uprawnień do kierowania pojazdem. Towarzystwo ubezpieczeniowe wypłaciło posiadaczowi drugiego samochodu kwotę z ubezpieczenia, następnie na podstawie regresu zażądało od pracodawcy zwrotu wypłaconej kwoty. Pracownik, który przejął prowadzenie samochodu – wówczas gdy spowodował wypadek – nie pełnił u pracodawcy obowiązków kierowcy samochodowego, lecz obowiązki konwojenta. Wypadek spowodował zatem nie przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych, lecz przy sposobności zatrudnienia. Zatem pracodawca nie odpowiada za szkodę wyrządzoną tym wypadkiem.
Wyrok SN z dnia 5 maja 1998 r. (I CKU 110/97) – Obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przez pracownika osobie trzeciej nie obciąża zakładu pracy, gdy wyrządzenie tej szkody nastąpiło jedynie przy sposobności zatrudnienia w zakładzie pracy, tj. nie przy wykonywaniu powierzonych pracownikowi zadań w stosunku pracy.
PRZYKŁAD 2
Pracownik zatrudniony jako spawacz postanowił dokonać naprawy przewodów elektrycznych, poraził przy tym innego pracownika. W tej sytuacji wypadek został spowodowany nie przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych, lecz przy sposobności zatrudnienia u pracodawcy i pracodawca nie odpowiada za szkodę wyrządzoną tym wypadkiem.
Anna Wolińska
Autorka jest absolwentką Wydziału Prawa i Administracji na UMCS. Posiada tytuł radcy prawnego. Prowadzi własną kancelarię. Specjalizuje się w prawie pracy, prasowym, autorskim, gospodarczym.
Kontakt:
Anna_Wolinska@poczta.fm