Wielu użytkownikom wieczystym zależy na zdobyciu uprawnień takich, jakie mają właściciele nieruchomości, tj. przekształceniu ich prawa w prawo własności. Takie sytuacje reguluje ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przekształcaniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości (Dz. U. z 2005 r. Nr 175, poz. 1459 ze zm., dalej "ustawa").
Zgodnie z ustawą, podmioty w niej wskazane, spełniające ściśle określone w ustawie warunki, mają możliwość wystąpienia z żądaniem przekształcenia powstałego w przeszłości prawa użytkowania wieczystego w prawo własności. Uprawnienie to przysługuje m.in. osobom fizycznym (lub ich następcom prawnym), będącym w dniu wejścia w życie ustawy użytkownikami wieczystymi nieruchomości zabudowanych na cele mieszkaniowe lub zabudowanych garażami, albo przeznaczonych pod tego rodzaju zabudowę oraz użytkownikom wieczystym nieruchomości rolnych. Żądanie przekształcenia powinno zostać zgłoszone do dnia 31 grudnia 2012 r. Ponadto, ustawa określa szczegółowe zasady występowania z takim żądaniem.
Przekształcenie użytkowania wieczystego w prawo własności następuje na wniosek uprawnionego użytkownika wieczystego na podstawie decyzji administracyjnej właściwego organu. W przypadku nieruchomości stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego jest to organ wykonawczy odpowiedniej jednostki samorządowej (np. wójt, burmistrz), natomiast co do gruntów Skarbu Państwa decyzję taką wydaje starosta. Kwestią, która zasługuje na szczególną uwagę jest odpłatność przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności. Opłata za przekształcenie, uiszczana przez użytkownika wieczystego, jest równa różnicy między wartością nieruchomości a wartością prawa użytkowania wieczystego, przy czym kwota ta ustalana jest w oparciu o przepisy art. 67 ust. 3a i art. 69 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651, ze zm.). Warto przy tym zwrócić uwagę, że wysokość opłaty z tytułu przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności ustala organ wydający decyzję o przekształceniu i wskazuje ją w tej decyzji.
W określonych przypadkach ustawa przewiduje obowiązek obligatoryjnego udzielenia bonifikaty od opłaty z tytułu przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności. Przykładowo, bonifikaty należy udzielić osobie fizycznej, której dochód miesięczny nie przekracza określonego progu, pod warunkiem, że złoży ona wniosek o udzielenie bonifikaty, a nieruchomość będąca przedmiotem przekształcenia jest zabudowana na cele mieszkaniowe albo przeznaczona pod tego rodzaju zabudowę.
W związku z ww. obligatoryjnymi bonifikatami, dnia 26 stycznia 2010 r. Trybunał Konstytucyjny (dalej "TK") wydał wyrok w sprawie zgodności niektórych przepisów ustawy z Konstytucją (sprawa K 9/08). TK, wydając wyrok w tej sprawie, odroczył utratę mocy obowiązującej przepisów ustawy uznanych we wskazanym zakresie za niekonstytucyjne o 18 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku, co powoduje, że tracą one moc obowiązującą 9 sierpnia 2011 r. Oznacza to, iż po 9 sierpnia 2011 r. organy jednostek samorządu terytorialnego przy przekształcaniu użytkowania wieczystego nie będą miały już obowiązku, jak dotychczas, udzielania 50% i 90% bonifikat, określonych w art. 4 ust. 8 i 9 ustawy.
Przedmiotem rozprawy TK był art. 4 ust. 8 i 9 ustawy, przewidujący obligatoryjne udzielanie 90% bonifikat przy przekształcaniu użytkowania wieczystego na wniosek osób fizycznych, których miesięczny dochód na jednego członka rodziny w gospodarstwie domowym nie przekracza przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, a przekształcana nieruchomość jest zabudowana na cele mieszkaniowe albo przeznaczona pod tego rodzaju zabudowę oraz 50% bonifikat osobom fizycznym (również na ich wniosek), które prawo użytkowania wieczystego uzyskały przed 5 grudnia 1990 r., a także ich następcom prawnym. TK orzekł, że powyższe uregulowanie w zakresie, w jakim wskazuje, że udzielenie bonifikaty jest obowiązkiem organu jednostki samorządu terytorialnego właściwego do wydania decyzji przekształceniowej, jest niezgodne z Konstytucją. Uregulowania te, zdaniem TK, sprawiały, że dotychczasowi właściciele nieruchomości nie mieli możliwości decydowania o sposobie zarządzania swoją własnością. Ponadto, uregulowania te naruszały zasadę udziału jednostek samorządu w dochodach publicznych, odpowiednio do przypadających im zadań. TK dodał również, że obowiązkowe udzielenie bonifikaty powodowało zmniejszenie dochodów samorządów, czemu nie towarzyszyło zmniejszenie ich zadań lub jakakolwiek forma rekompensaty utraconego dochodu.
Warto przy tym zwrócić uwagę, że wskazany wyrok TK nie ma mocy wstecznej, a więc nie spowoduje, że osoby, którym do dnia 9 sierpnia 2011 r. udzielono bonifikat będą musiały dodatkowo zapłacić równowartość udzielonej uprzednio bonifikaty. To z kolei powoduje, że osoby te są uprzywilejowane w stosunku do osób, którym decyzja o przekształceniu użytkowania wieczystego w prawo własności będzie wydawana dopiero po 9 sierpnia 2011 r.
Podsumowując, konsekwencją wskazanego wyroku TK będzie utrata z dniem 9 sierpnia 2011 r. mocy obowiązującej przez art. 4 ust. 8 i 9 ustawy, co oznacza, że od tego dnia organy jednostek samorządu terytorialnego nie będą zobligowane do udzielania bonifikat od opłat z tytułu przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności, które przewidywały ww. przepisy ustawy. Spowoduje to konieczność ponoszenia większych kosztów przez użytkowników wieczystych, chcących dokonać przekształcenia. Może to także zahamować proces dokonywania przekształceń, gdyż celem ustawodawcy przy wprowadzaniu bonifikat było właśnie zachęcenie użytkowników wieczystych do zamiany ich prawa w prawo własności. Z drugiej jednak strony, może przełożyć się to na większe dochody uzyskiwane przez jednostki samorządu terytorialnego, co pozwoli im na realizowanie zaplanowanych zadań, choć praktyka pokaże, czy zwiększeniu dochodów nie będzie stało na przeszkodzie zahamowanie procesu przekształceń. Celowość i skutki wprowadzonych zmian na pewno zostaną zweryfikowane po 9 sierpnia 2011 r., kiedy zmiany zaczną obowiązywać.
Patrycja Dzięgielewska
aplikant radcowski