Ten rodzaj odpowiedzialności regulowany jest przez art. 5 oraz rozdział XIII KK. Czyn zabroniony popełniony za granicą to czyn, który popełniono poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, polskim statkiem powietrznym lub wodnym. Kodeks karny nie definiuje pojęcia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Zostało ono określone w ustawie z 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej (Dz. U. nr 78, poz. 461 ze zm.).
Zasada terytorialności i bandery
Została opisana w art. 5 KK. Zgodnie z tą zasadą Kodeksowi karnemu podlega każdy kto popełnił czyn zabroniony na terytorium RP oraz na polskim statku powietrznym lub wodnym. Statki nie stanowią części polskiego terytorium. Należy również dodać, że czyny zabronione popełnione na terenie obcych placówek dyplomatycznych są objęte działaniem tej zasady.
Zasada obywatelstwa
Wyraża ją art. 109 KK. Dotyczy ona obywatela polskiego, który popełnił czyn zabroniony za granicą. Przesłanką konieczną jest posiadanie obywatelstwa polskiego w chwili popełnienia czynu zabronionego. Ponadto przestępstwo zachowanie sprawcy musi być karalne również w miejscu gdzie czyn został popełniony. Od tego warunku przewidziane są jednak dwa wyjątki:
- gdy przestępstwo zostało popełnione w miejscu gdzie nie ma żadnej władzy państwowej. Przykładem może być popełnienie przestępstwa na Antarktydzie;
- gdy przestępstwo zostało popełnione przez polskiego funkcjonariusza na służbie. Ponadto musi ono mieć związek z wykonywaniem funkcji.
Sąd Najwyższy w postanowieniu z 20 listopada 1991 r. (I KZP 29/91) orzekł, że wszystkie polskie przepisy karne są wiążące wobec obywatela polskiego, przebywającego za granicą.
Zobacz również: Więziennictwo
Zasada narodowości przedmiotowej w postaci zwykłej
Jest uregulowana w art. 110§1 KK. Mówi o tym, że polską ustawę karną stosuje się wobec sprawcy, który popełnia czyn zabroniony za granicą. Ten czyn musi godzić w interesy Rzeczypospolitej Polskiej, obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki nieposiadające osobowości prawnej. Stosuje się ją również w przypadku czynów o charakterze terrorystycznym. Również i w tym wypadku obowiązuje warunek podwójnej karalności czynu.
Zasada odpowiedzialności zastępczej
Określa ją art. 110 §2. Dotyczy przestępstw popełnionych za granicą, niezwiązanych z interesami RP, które jednak wymagają ścigania na podstawie międzynarodowej solidarności w walce z przestępczością. Przestępstwo musi być zagrożone karą pozbawienia wolności powyżej 2 lat. Ponadto sprawca, którym jest cudzoziemiec, przebywa faktycznie na terytorium RP. W tym wypadku konieczny jest także brak postanowienia o wydaniu sprawcy. Obowiązuje warunek podwójnej karalności.
Zasada narodowości przedmiotowej w postaci obostrzonej
Art. 112 KK wyłącza warunek podwójnej karalności w przypadku popełnienia określonych przestępstw. Ustawę karną stosuje się zarówno do cudzoziemca jak i obywatela polskiego, który popełnił za granicą:
- przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu Rzeczypospolitej Polskiej,
- przestępstwa przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym,
- przestępstwa przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym,
- przestępstwa fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego,
- przestępstwa, z którego została osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Zasada uniwersalna
Podobnie jak powyższa zasada, wyłącza konieczność karalności czyny w miejscu jego popełnienia. Uzależnione jest to jednak od kilku przesłanek. Po pierwsze sprawcą czynu jest obywatel polski lub cudzoziemiec, którego nie postanowiono wydać jeśli popełnił przestępstwo za granicą. Po drugie do ścigania tego przestępstwa Rzeczpospolita Polska zobowiązała się na mocy umowy międzynarodowej. Przestępstwa tego typu określone są także w Rzymskim Statucie Międzynarodowego Trybunału Karnego z dnia 17 lipca 1998 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 78, poz. 708).
Przykładem takiego przestępstwa może być handel ludźmi, obrót narkotykami, fałszerstwo pieniędzy.
Zobacz także: Wykroczenia
Skutki ukarania za granicą
Art.114§1 wysławia zasadę, że orzeczenie zapadłe za granicą nie stanowi przeszkody do prowadzenia postępowania karnego o ten sam czyn zabroniony, przed polskim sądem. Sąd zalicza na poczet orzeczonej kary okres rzeczywistego pozbawienia wolności za granicą oraz wykonywaną tam karę, uwzględniając różnice zachodzące między tymi karami.
Artykuł 114 § 3 przewiduje pięć wyjątków od zasady wyrażonej w § 1:
1) wyrok skazujący zapadły za granicą został przejęty do wykonania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
2) orzeczenie zapadłe za granicą dotyczy przestępstwa, w związku z którym nastąpiło przekazanie ścigania;
3) orzeczenie zapadłe za granicą dotyczy przestępstwa, w związku z którym nastąpiło wydanie sprawcy z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
4) orzeczenie zostało wydane przez międzynarodowy trybunał karny działający na podstawie wiążącego Rzeczpospolitą Polską prawa międzynarodowego;
5) orzeczenia wydanego przez sąd państwa obcego, jeżeli taki skutek, polegający na niedopuszczalności wszczęcia lub prowadzenia postępowania karnego o ten sam czyn zabroniony wynika z wiążącej Rzeczypospolitą Polską umowy międzynarodowej.
Opracowano na podstawie
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553 z późn. zm.)