Więziennictwo -wykonanie kary, pozbawienie wolności, areszt tymczasowy, dozór elektroniczny

Życie więzienne, czyli o tym jak wygląda życie za murami zakładu karnego – część 6

29 maja 2023

W niniejszym artykule będzie mowa o karach dyscyplinarnych, jakie w razie konieczności są wymierzane osadzonym w trakcie odbywania przez nich kary pozbawienie wolności. Są to środki dyscyplinujące, bez których trudno byłoby zapanować nad osadzonymi w sytuacji ich niesubordynowanego zachowania.

Rzecznik praw obywatelskich kontynuuje starania w celu zapewnienia osadzonym w zakładach karnych prawa do dostępu do stron internetowych instytucji unijnych. Po raz drugi RPO wystąpił w tej sprawie do kierownictwa Służby Więziennej.

W niniejszym artykule będzie mowa o możliwości świadczenia pracy przez osoby wykonujące karę pozbawienia wolności. Pokrótce opiszę o zasadach wynagrodzenia takich pracowników i zasadach przyznawania pracy.

Prawo do telefonowania przez więźniów zostało ograniczone, mimo zmian w Kodeksie karnym wykonawczym z 2022 r., które miały przynieść efekt odwrotny. Przepisy miały chronić osoby pozbawione wolności w zakresie korzystania z telefonów, bo wcześniej minimalnych gwarancji nie było. Jednak, w ocenie RPO, większość dyrekcji więzień i aresztów potraktowała zapis dosłownie, ustalając liczbę dozwolonych połączeń tygodniowo na jedno, co godzi w podstawowe prawa więźniów.

Osadzeni w zakładach karnych powinni mieć zapewniony dostęp do stron internetowych instytucji unijnych. Służba Więzienna zapewniała kiedyś skazanym szerszy dostęp do stron internetowych niż obecnie. Obejmował on nie tylko strony BIP poszczególnych polskich instytucji, ale istotne dla osób pozbawionych wolności strony Europejskiego Trybunału Praw Człowieka czy instytucji Unii Europejskiej. Rzecznik Praw Obywatelskich apeluje w tej sprawie do Służby Więziennej.

Utarło się przekonanie, że w zakładach karnych przebywają sami degeneraci. Degenerat, wedle słownika języka polskiego, oznacza osobę, która utraciła poczucie moralności. Rzeczywiście, nie sposób nie zgodzić się z tym, że w większości sprawcy przestępstw zapomnieli o pewnych zasadach i wartościach społecznych. Chciałabym jednak głębiej pochylić się nad charakterystyką sprawców przestępstw, aby uniknąć mającej miejsce powszechnej generalizacji w tym aspekcie.

W dzisiejszej części opisu życia osadzonych za murami zakładu karnego poświęcę nieco uwagi zagadnieniom takim jak czynności rekreacyjne oraz edukacja więźniów.

Po interwencji Rzecznika Praw Obywatelskich resort sprawiedliwości ponad 3 lata temu zobowiązał się dodać biustonosze do bielizny, jaka przysługuje kobietom osadzonym w zakładach karnych. RPO ponownie prosi o poinformowanie, na jakim etapie są prace legislacyjne.

To część druga serii artykułów na temat obrazu życia więźniów za murami zakładu karnego. W dzisiejszej części przyjrzymy się kolejnym zagadnieniom związanym z pobytem osadzonych w jednostkach penitencjarnych.

Niejednokrotnie można usłyszeć, że przestępcom w zakładach karnych jest zbyt dobrze. Pojawiają się głosy, że powinni być surowiej traktowani i że zakłady karne oferują im „cieplarniane” warunki. O tym jak jest naprawdę mogą zaświadczyć w zasadzie jedynie sami osadzeni lub nadzorująca ich Służba Więzienna, natomiast ze swojej strony, jako adwokat oraz sympatyk kwestii związanych z więziennictwem w Polsce i podkulturą więzienną, chciałabym przedstawić czytelnikom tegoż artykułu kilka interesujących – mam nadzieję – faktów z „życia za murami”.

Za murami więzień przebywa 6 305 skazanych za przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji; prawie trzy czwarte to osoby skazane za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego - poinformowała PAP ppłk Arleta Pęconek z zespołu prasowego Służby Więziennej.

Od 1 stycznia 2023 r. każdy skazany przebywający w celi mieszkalnej, w której jest dodatkowy sprzęt elektroniczny lub elektryczny będzie zobowiązany do zryczałtowanej miesięcznej opłaty, nawet jeśli to własność jednego z osadzonych. Chodzi o telewizor, radio, czajnik elektryczny i wieżę stereo. W opinii RPO nie jest to założenie w pełni słuszne.

Wprowadzenie minimalnych standardów rozmów telefonicznych miało być korzystne dla osadzonych, a tymczasem spowodowało, że liczba dozwolonych połączeń została ograniczona.

Zmiana otoczenia oraz odmienne warunki życia wyznaczane więziennym regulaminem, mogą spowodować rozmaite reakcje psychiczne u osadzonych. Wielu z nich podejmuje się protestu głodowego i dokonuje samookaleczenia.

Osoby, które zostały skazane na karę pozbawienia wolności, mają do wyboru dwie instytucje prawne, które dają im możliwość odbycia tej kary poza zakładem karnym.

Warunkowe zawieszenie wykonania kary jest alternatywą dla bezwzględnego pozbawienia wolności. Sprowadza się ono do warunkowej rezygnacji z wykonania kary przy założeniu, że sprawca będzie w okresie próby przestrzegał porządku prawnego.

Wbrew pozorom zakłady karne nie są jednakowe, gdyż dzielą się one pod względem rygorów jakie w nich panują jak również pod względem tego, dla kogo są przeznaczone. Jak zatem dzieli się zakłady karne?

Przerwa w wykonaniu kary pozbawienia wolności jest pewnego rodzaju formą "odpoczynku" przez skazanego od jednostki, w której odbywa karę. Kiedy zatem może zostać udzielona, jaki jest jej wymiar i kiedy może być odwołana?

Zdaniem służby więziennej decyzja dyrektora więzienia o dystrybucji posiłków przez okna w drzwiach celi podyktowana jest przede wszystkim względami bezpieczeństwa i porządku.

Więzień powinien mieć możliwość codziennych spacerów poza godzinami jego pracy. Plan spacerów w danym areszcie musi zostać skonstruowany w taki sposób, aby gwarantował realizację prawa do spaceru.

RPO zadał Sądowi Najwyższemu pytanie prawne dotyczące badania skargi więźnia na decyzję: prezesa sądu, sędziego penitencjarnego, dyrektora zakładu karnego i aresztu śledczego, dyrektora okręgowego i generalnego Służby Więziennej, komisji penitencjarnej oraz kuratora sądowego. Czy skargi należy badać wyłącznie pod kątem formalnym, czy także merytorycznym?

Odizolowanie więźnia z podejrzeniem gruźlicy od współmieszkańców celi powinno nastąpić już w dniu ujawnienia tych podejrzeń. Są oni bowiem najbardziej narażeni na zakażenie.

RPO interweniował w sprawie skazanego, któremu nie pozwolono odejść od stolika w celu spędzenia czasu z jego dziećmi w kąciku zabaw więziennej sali widzeń. Zgodnie z Kodeksem karnym wykonawczym jest to możliwe za zgodą funkcjonariusza.

Rzecznik Praw Obywatelskich interweniował w sprawie bielizny przysługującej kobiecie będącej w więzieniu. Dotychczas skazana lub aresztowana nie otrzymywała biustonosza.

Dozór elektroniczny (SDE) jest pewnego rodzaju metodą wykonania kary przy jednoczesnym uwzględnieniu życia zawodowego jak i prywatnego skazanego. Innymi słowy pozwala osobom skazanym prawomocnym wyrokiem na odbycie kary poza zakładem karnym pod pewnymi warunkami. Jakie wymagania i obowiązki przewidział ustawodawca?

Cele więzienne powinny być maksymalnie 10-osobowe. RPO wystąpił do Dyrektora Generalnego Służby Więziennej, który podzielił to stanowisko. Cele z większą liczbą osadzonych mają zostać zlikwidowane.

Kontrola osobista więźnia stanowi przedmiot zmian w Kodeksie karnym wykonawczym. Przepisy regulujące kontrolę osobistą przeprowadzaną przez Policję, Straż Graniczną, straż gminną, ABW i CBA powinny odnosić się także do Straży Więziennej. Muszą określać granice tej kontroli oraz przewidywać możliwości zaskarżenia jej do sądu.

Regulaminy więzień często są sprzeczne z prawem. RPO zwraca uwagę Dyrektora Generalnego Służby Więziennej na odzież nieadekwatną do temperatury otoczenia, brak napojów w trakcie spaceru w upały, uniemożliwienie zabawy z dzieckiem podczas widzenia i brak możliwości korzystania z komputera tymczasowo aresztowanych.

Zdaniem Rzecznika Paw Obywatelskich wydawanie więźniom posiłków przez otwór w drzwiach cel mieszkalnych narusza ich godność. Nie może stanowić to zasady. Taka procedura powinna być stosowana wyłącznie wówczas, gdy przemawiają za tym szczególne względy ochronne.

Zgodnie z Kodeksem karnym rozmowa więźnia ze swoim reprezentantem, obrońcą lub pełnomocnikiem będącym adwokatem lub radcą prawnym, odbywa się poufnie. Czy kontroli służby więziennej nie podlegają także kontakty z przedstawicielem reprezentującym osadzonego przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka (ETPC), który nie należy do samorządu prawniczego?

Rzecznik Praw Obywatelskich podkreśla, że zalecenia penitencjarno-ochronne Służby Więziennej nie mogą ingerować w prawa więźniów. Nie mogą być stosowane w sposób nadmierny i nieuzasadniony.

Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich decyzja o udziale w komunii córki pod konwojem funkcjonariusza Służby Więziennej powinna należeć do więźnia i jego rodziny.

Więzień, który otrzymuje przepustkę losową na pogrzeb bliskiej osoby, powinien zostać uprzedzony o warunkach przepustki już w decyzji o zgodzie na nią. Więźniowie jeżdżą na pogrzeb w kajdankach, odzieży więziennej i pod strażą. Taka informacja mogłaby wpłynąć na zmianę decyzji o uczestnictwie w pogrzebie.

Względem skazanego na karę ograniczenia wolności, który odbył co najmniej połowę orzeczonej kary ograniczenia wolności, sąd może orzec o zwolnieniu go z reszty kary, jeśli skazany przestrzegał w tym czasie porządku prawnego. W tym celu skazany, jego obrońca lub kurator sądowy powinni złożyć do sądu wniosek o skrócenie kary ograniczenia wolności.

W razie zaistnienia przesłanek określonych w przepisach Kodeksu karnego wykonawczego, sąd ma prawo lub obowiązek odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności. Kiedy sąd może, a kiedy musi odroczyć wykonanie kary pozbawienia wolności? Czy możliwe jest odwołanie odroczenia?

Jeżeli natychmiastowe wykonanie grzywny pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny ciężkie skutki, sąd może rozłożyć grzywnę na raty. Należy jednak pamiętać o tym, że sąd może swoją decyzję odwołać w uzasadnionych przypadkach. Jak powinien wyglądać wzorcowy wniosek o rozłożenie grzywny na raty?

Odbywanie kary pozbawienia wolności w zakładzie karnym wiąże się z obowiązkiem przestrzegania reguł wynikających nie tylko z ustaw ale także i z regulaminu wewnętrznego danego zakładu karnego. Więzień, który nie przestrzega ustalonych zasad może otrzymać od dyrektora zakładu jedną z licznych kar dyscyplinarnych.

Liczba widzeń przysługujących skazanemu oraz zasady ich przeprowadzania uzależnione są od przede wszystkim od rodzaju zakładu karnego w jakim skazany odbywa karę. Możemy wyróżnić zakłady karne zamknięte, półotwarte oraz otwarte. Skazany może widzieć się nie tylko z rodziną i osobami najbliższymi, ale także i ze swoim obrońcą lub inną osobą za zgodą dyrektora zakładu karnego.

Możliwość ,,wyjścia na przepustkę’’ jest bardzo ceniona przez więźniów. Otrzymanie przepustki jest uzależnione nie tylko od zachowania więźnia w trakcie odbywania kary ale także od rodzaju zakładu karnego w jakim przebywa.

Obok instytucji znanych w postępowaniu wykonawczym jak odroczenie wykonania kary lub przerwa w karze w konkretnie wskazanych w kodeksie karnym wykonawczym przypadkach może dojść do zawieszenia postępowania wykonawczego.

Odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego jest formą odbywania kary w warunkach wolnościowych. Po spełnieniu szeregu przesłanek skazany może starać się o odbywanie kary w domu, z zastosowaniem tzw. elektronicznej „bransolety”. Jednym z elementów wniosku o udzielenie zgody na dozór elektroniczny jest załączony przez skazanego harmonogram czy też plan dnia dozoru elektronicznego.

Służba kandydacka, egzaminy oficerskie, centralny nabór - to tylko niektóre ze zmian jakie rząd planuje w funkcjonowaniu Służby Więziennej. Ministerstwo Sprawiedliwości chce także utworzenia zaplecza akademickiego dla Służby Więziennej poprzez utworzenie Uczelni SW.

Przygotowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości oraz Centralny Zarząd Służby Więziennej program „Praca dla więźniów” przynosi spektakularne efekty. Wśród skazanych zdolnych do pracy poziom zatrudnienia wynosi 83 proc. Przed wdrożeniem programu pracowało 36 proc. wszystkich skazanych, dziś jest to 54 proc. Powstają kolejne z 40 zaplanowanych hal produkcyjnych przy zakładach karnych

Dozór elektroniczny jest stosunkowo nową formą wykonywania kary pozbawienia wolności w Polsce. Służy on kontrolowaniu przy pomocy urządzeń elektronicznych zachowań skazanego, w szczególności wykonywania nałożonych przez sąd obowiązków.

Tymczasowe aresztowanie jest jednym z najuciążliwszych środków zapobiegawczych. W jakich przypadkach sąd może zastosować ten środek?

Więźniowie będą mogli pracować na rzecz samorządu terytorialnego, spółek prawa handlowego z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa, a także gminy, powiatu lub województwa. Takie zmiany przewidziane zostały w ustawie o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz ustawie o ustanowieniu „Programu modernizacji Służby Więziennej w latach 2017–2020”.

Oprócz kontaktu telefonicznego, przepisy dopuszczają osobisty i korespondencyjny kontakt z osobą tymczasowo aresztowaną. Od lipca 2015 r. doprecyzowano przepisy w zakresie kontaktu z osobą tymczasowo aresztowaną.

Do 30 czerwca 2015 roku osoby tymczasowo aresztowane nie miały możliwości korzystania z telefonu oraz innych środków łączności przewodowej i bezprzewodowej (np. faks, telefon komórkowy). W obecnym stanie prawnym istnieje taka możliwość, jednakże pod pewnymi warunkami.

O umożliwienie odbywania kary w systemie dozoru elektronicznego osobom skazanym za niepłacenie alimentów zaapelowali wspólnie do resortu sprawiedliwości rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar i rzecznik praw dziecka Marek Michalak.

Więziennictwo

Życie więzienne, czyli o tym jak wygląda życie za murami zakładu karnego – część 6

Życie więzienne, czyli o tym jak wygląda życie za murami zakładu karnego – część 5

RPO: Dlaczego osadzeni nie mają dostępu do stron z domeny europa.eu?

Życie więzienne, czyli o tym jak wygląda życie za murami zakładu karnego – część 4

Prawo do telefonowania przez więźniów - RPO interweniuje w sprawie drastycznego ograniczenia

Osadzeni muszą mieć dostęp do stron instytucji unijnych. RPO interweniuje

Psychika więźniów – o charakterystyce sprawców przestępstw oraz skutkach izolacji więziennej

Życie więzienne, czyli o tym jak wygląda życie za murami zakładu karnego – część 3

Czy kobieta osadzona w więzieniu dostanie komplet bielizny?

Życie więzienne, czyli o tym jak wygląda życie za murami zakładu karnego – część 2

Życie więzienne, czyli o tym jak wygląda życie za murami zakładu karnego – część 1

Ilu skazanych za jazdę po alkoholu przebywa w więzieniach?

Dodatkowy sprzęt elektroniczny w celi z opłatą od 2023 r. Uwagi RPO

Standardy rozmów telefonicznych w więzieniach przyczyną niepokojów

Protest głodowy i samookaleczenie więźniów w zakładzie karnym

Kara pozbawienia wolności nie tylko w zakładzie karnym

Warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności

Jakie są rodzaje i typy zakładów karnych?

Przerwa w wykonaniu kary pozbawienia wolności - podstawowe informacje

Wydawanie posiłków więźniom przez okno w drzwiach celi - względy bezpieczeństwa

Praca więźnia a prawo do spaceru

Skargę więźnia można badać po względem merytorycznym - RPO

Odizolowanie więźnia z podejrzeniem gruźlicy

Kącik zabaw więziennej sali widzeń - czas skazanego z dziećmi

Kobiecie w więzieniu należy się pełny komplet bielizny

Dozór elektroniczny (SDE) - podstawowe informacje

Cele więzienne maksymalnie 10-osobowe - RPO

Kontrola osobista więźnia a prawo do sądu - RPO

Regulamin więzienia a prawa więźnia

Wydawanie posiłków więźniom przez otwór w drzwiach narusza godność - RPO

Rozmowa więźnia ze swoim reprezentantem niebędącym adwokatem ani radcą prawnym - ETPC

Zalecenia penitencjarno-ochronne nie mogą ingerować w prawa więźniów - RPO

Decyzja o udziale w komunii córki powinna należeć do więźnia i jego rodziny - RPO

Przepustka dla więźnia na pogrzeb - uprzedzenie o kajdankach, odzieży więziennej i straży

Zwolnienie z reszty kary ograniczenia wolności

Odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności

Wniosek o rozłożenie grzywny na raty – WZÓR

Kary dyscyplinarne dla więźniów

Widzenia w zakładzie karnym – jakie zasady obowiązują?

Kiedy więzień może starać się o przepustkę?

Zawieszenie postępowania wykonawczego

Jak zmienić harmonogram dozoru elektronicznego?

Zmiany w Służbie Więziennej w 2018 r.

MS: Program ,,Praca dla więźniów'' wielkim sukcesem

Warunki dozoru elektronicznego

Przesłanki tymczasowego aresztowania

Więcej pracy dla więźniów

Kontakt z osobą tymczasowo aresztowaną - zmiany

Czy osoba tymczasowo aresztowana może dzwonić z aresztu?

Dozór elektroniczny również dla dłużników alimentacyjnych