Majątek małżonków to majątek wspólny i majątek odrębny. Podział dotyczy majątku wspólnego.
Majątek wspólny
Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy prawa wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków oraz każdego z nich z osobna. Do ustanowienia wspólności nie jest konieczne żadne oświadczenie małżonków. Wspólność ustawowa nazywana jest inaczej współwłasnością łączną, czyli bezudziałową. W czasie jej trwania nie można określić wysokości udziału, jaki przysługuje małżonkowi.
Zobacz: Wzory pozwów rodzinnych
Przedmioty majątkowe tworzące majątek wspólny to wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków, jak również środki zgromadzone na rachunku bankowym lub pracowniczym funduszu emerytalnym każdego z małżonków.
Majątek odrębny
Poza majątkiem wspólnym każde z małżonków posiada jeszcze majątek odrębny zwany osobistym. W skład takiego majątku wchodzą przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb małżonka, uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, przedmioty uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia, nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, oraz prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy, a także prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie.
Majątek osobisty nie podlega podziałowi i zawsze należy do jednego z małżonków.
Zobacz: Rozwód międzynarodowy- nowe zasady
Ustanie wspólnoty
W trakcie trwania wspólności majątkowej, żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może też rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w udziale. Podział majątku (zarówno sądowy, jak i umowny) jest możliwy z chwilą, kiedy ustaje wspólność majątkową.
Ustanie wspólności majątkowej podczas trwania małżeństwa jest możliwe w przypadku zawarcia umowy o rozdzielność majątkową (zarówno przed ślubem jak i w trakcie trwania małżeństwa), ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej, lub gdy jedno z małżonków zostanie ubezwłasnowolnione, zostanie w stosunku do niego ogłoszona upadłość, lub sąd orzeknie separację małżonków.
Z chwilą ustania małżeństwa rozdzielność następuje w momencie rozwodu, śmierci jednego albo obojga małżonków, albo uprawomocnienia się wyroku unieważniającego małżeństwo.
Do podziału majątku wspólnego małżonków może dojść na podstawie zgodnej umowy zawartej przez małżonków lub na mocy orzeczenia sądu.
Zobacz: Egzekucja świadczeń alimentacyjnych
Umowny podział majątku
Podziału dokonuje się w formie umowy. Wymagana jest forma aktu notarialnego, jeżeli w skład podziału wchodzi nieruchomość. Umowa wyszczególnia posiadane przedmioty, w tym również nieruchomości, określa ich wartość i przyporządkowuje każdy z nich konkretnemu małżonkowi wraz ze wskazaniem ewentualnych dopłat. W przypadku podziału umownego można go ograniczyć do niektórych tylko składników majątku. W przypadku podziału sądowego jest to niemożliwe, gdyż sąd dokonuje od razu podziału całości wspólnego majątku.
Zobacz: Darowizna od osoby najbliższej
Sądowy podział majątku
Do podziału sądowego właściwy jest wydział cywilny sądu rejonowego miejsca położenia majątku. Aby rozpocząć postępowanie o podział należy złożyć wniosek, który będzie wyszczególniał składniki majątku podlegające podziałowi, wraz z określeniem ich wartości. Wniosek musi również zawierać przedstawienie dowodów na prawa do majątku odrębnego. Od wniosku pobiera się opłatę stałą, która jest niższa w przypadku gdy wniosek zawiera zgodny projekt podziału majątku.
Wraz z wnioskiem o podział majątku należy sądowi przedstawić dokument, który potwierdza ustanie wspólności majątkowej (np. prawomocny wyrok rozwodowy).Skład i wartość (określona według cen rynkowych z daty podziału) majątku ulegającego podziałowi ustala sąd. Jeśli między małżonkami istnieje rozbieżność co do wartości majątku, sąd może powołać biegłego. Za taką opinię płacą małżonkowie.
Sądowy podział majątku wspólnego może nastąpić przez podział w naturze, przyznanie rzeczy jednemu z małżonków wraz z obowiązkiem spłaty drugiego z nich, bądź sprzedaż rzeczy i podział sumy uzyskanej ze sprzedaży.
Z żądaniem podziału majątku dorobkowego można wystąpić do sądu również w kilka lat po rozwodzie czy formalnej separacji. Wynika to z tego, że uprawnienie do wystąpienia z wnioskiem o podział majątku się nie przedawnia.