W ramach deregulacji prawa Ministerstwo Sprawiedliwości przedstawiło pod koniec kwietnia 2025 r. założenia nowelizacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz niektórych innych ustaw, która ma na celu wprowadzenie możliwości pozasądowego rozwiązania małżeństwa (tzw. rozwodu pozasądowego). W tym nowym trybie rozwiązanie małżeństwa następowało będzie w drodze czynności podejmowanych przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, który sprawdzi, czy zaistniały ustawowe przesłanki rozwodu pozasądowego i dokona odpowiednich wpisów w rejestrze stanu cywilnego. Ten nowy tryb rozwodu ma być wyjątkiem od zasady rozwiązania małżeństwa przez sąd.
- Rozwód pozasądowy w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym
- Kto będzie mógł rozwieść się przed kierownikiem USC?
- Jaka będzie procedura rozwodu pozasądowego?
- Kiedy nowe przepisy wejdą w życie
Rozwód pozasądowy w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym
Omawiana nowelizacja określi w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym:
1) podstawowe przesłanki rozwodu pozasądowego (art. 58(1) k.r.o.),
2) podstawy unieważnienia małżeństwa (w tym na skutek wystąpienia wad oświadczenia woli).
Unieważnienie rozwodu pozasądowego wymagać będzie postępowania przed sądem (art. 58(2) k.r.o.), którego dotyczą projektowane zmiany w Kodeksie postępowania cywilnego.
W Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym określono też podstawowe skutki unieważnienia rozwodu pozasądowego. Z art. 58(1) k.r.o. wynika, że konstytutywnym (koniecznym) elementem rozwodu pozasądowego będzie dołączenie do aktu małżeństwa wzmianki dodatkowej o jego rozwiązaniu. Gdy to nastąpi małżeństwo uważne będzie za rozwiązane w chwili oświadczenia przez małżonków, w obecności kierownika urzędu stanu cywilnego lub konsula, woli rozwiązania małżeństwa.
Ministerstwo Sprawiedliwości wskazuje, że rozwiązanie zakładające konstytutywny charakter wpisu w rejestrze stanu cywilnego jest już znane w prawie polskim z art. 1 § 2 k.r.o., który dotyczy zawarcia małżeństwa przed duchownym.
Kto będzie mógł rozwieść się przed kierownikiem USC?
Okazuje się, że nie każdy będzie mógł wziąć rozwód poza sądem. Aby móc rozwieść się przed kierownikiem USC trzeba będzie spełnić następujące warunki:
- nieposiadanie wspólnych małoletnich dzieci,
- co najmniej roczny staż związku małżeńskiego.
- zupełny i trwały rozkładu pożycia, który małżonkowie będą potwierdzać składając odpowiednie oświadczenia.
Ponadto z rozwodu pozasądowego będą mogli skorzystać tylko małżonkowie będący oboje obywatelami polskimi albo małżonkowie nieposiadający wspólnego obywatelstwa, którzy mają miejsce zamieszkania w Polsce.
Ministerstwo Sprawiedliwości podkreśla, że ważną cechą konstrukcji rozwodu pozasądowego będzie konieczność występowania w pełni zgodnego stanowiska małżonków odnośnie do istnienia przesłanek rozwodu oraz co do woli rozwiązania związku małżeńskiego. Zgoda małżonków musi obejmować także sam tryb przeprowadzenia procedury rozwodowej.
A zatem nawet, gdy możliwość rozwiązania małżeństwa w drodze pozasądowej nie będzie budziła wątpliwości, małżonkowie zmierzający do zakończenia związku zawsze zachowają możliwość skorzystania z tradycyjnej drogi procesu sądowego.
Jaka będzie procedura rozwodu pozasądowego?
Szczegółowa procedura prowadząca do rozwiązania małżeństwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego będzie określona w zmienionych przepisach ustawy z 28 listopada 2024 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (dalej również jako: „Prawo o aktach stanu cywilnego” lub „p.a.s.c.”). Przyjęte rozwiązania uwzględniają konstrukcje i mechanizmy stosowane do tej pory w Prawie o aktach stanu cywilnego.
Czynności prowadzące do rozwiązania małżeństwa będą dokonywane przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. W przypadku obywateli polskich przebywających za granicą, odpowiednie czynności mogą też zostać podjęte przed polskim konsulem.
Procedura rozwodu pozasądowego będzie opierała się na zgodnej woli małżonków o rozwiązaniu małżeństwa. Ale też będzie pozostawać pod kontrolą organu publicznego (kierownika USC). Do aktu małżeństwa konieczne będzie dołączenie konstytutywnej wzmianki o rozwiązaniu małżeństwa.
Projekt przyjmuje koncepcję tzw. „odmiejscowienia” czynności podejmowanych przez małżonków w urzędzie stanu cywilnego, co wpisuje się w dotychczasowe rozwiązania Prawa o aktach stanu cywilnego. Poszczególne czynności mogą być dokonywane przed wybranym przez małżonków (dowolnym) kierownikiem urzędu stanu cywilnego w Polsce.
W ramach projektowanego rozwiązania przyjęto dwuetapową procedurę pozasądowego rozwiązania małżeństwa, która ma się zakończyć dołączeniem do aktu małżeństwa przez kierownika urzędu stanu cywilnego wzmianki dodatkowej o rozwiązaniu związku małżeńskiego.
Ministerstwo Sprawiedliwości wyjaśnia, że w wyjątkowych przypadkach możliwe będzie unieważnienie rozwodu pozasądowego na skutek orzeczenia sądu. Do okoliczności tych zaliczono określone wady oświadczeń woli małżonków występujące przy wyrażaniu przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego woli rozwiązania małżeństwa (etap 2), jak również ujawnienie, że w chwili wyrażania tej woli małżonkowie mieli wspólne małoletnie dzieci.
Kiedy nowe przepisy wejdą w życie
Termin wejścia w życie omawianych przepisów nie został jeszcze ustalony. Wiadomo jedynie, że Rada Ministrów ma przyjąć ten projekt i skierować do Sejmu do końca II. kwartału 2025 r. Za opracowanie projektu tej nowelizacji odpowiada Ministerstwo Sprawiedliwości, a konkretnie Zuzanna Rudzińska-Bluszcz Podsekretarz Stanu.
Źródło: Projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (UDER24) - założenia