Seniorzy tracą całe swoje majątki i są umieszczani w DPS-ach na koszt gmin przez niemoralną lukę prawną. Sprawa skierowana do MRPiPS

• W jaki sposób ustalany jest koszt pobytu seniora w domu pomocy społecznej (DPS-ie)?
• Kogo obciąża koszt pobytu seniora w domu pomocy społecznej (DPS-ie)?
• Istnieje luka prawna pozwalająca na pozbawienie seniora całego majątku i umieszczenie go w domu pomocy społecznej (DPS-ie) na koszt gminy – alarmuje Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Wielkopolski
• Czym jest umowa o dożywocie, którą seniorzy zawierają celem zapewnienia sobie dożywotniego utrzymania (w zamian za pozbycie się całego swojego majątku)?
• Wszystko wskazuje na to, że rząd zajmie się problemem wyłudzania mieszkań od osób starszych

W jaki sposób ustalany jest koszt pobytu seniora w domu pomocy społecznej (DPS-ie)?

Zasady ustalania kosztów pobytu seniora w DPS-ie wynikają z art. 60 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Miesięczny koszt pobytu seniora w DPS-ie – co do zasady – ustalany jest w wysokości tzw. średniego miesięcznego kosztu utrzymania mieszkańca.

Owy średni miesięczny koszt utrzymania mieszkańca, wylicza się natomiast z następującego wzoru:

średni miesięczny koszt utrzymania mieszkańca = kwota rocznych kosztów działalności DPS wynikająca z utrzymania mieszkańców (tj. świadczenia usług bytowych, opiekuńczych, wspomagających i edukacyjnych) z roku poprzedniego (bez kosztów inwestycyjnych i wydatków na remonty) x prognozowany średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem, przyjęty w ustawie budżetowej na dany rok kalendarzowy / liczba miejsc, ustalona jako sumę rzeczywistej liczby mieszkańców DPS w poszczególnych miesiącach roku poprzedniego

Ww. średni miesięczny koszt utrzymania mieszkańca – zgodnie z powyższym wzorem:

• w DPS o zasięgu gminnym – ustala wójt (burmistrz albo prezydent miasta) i ogłasza go w wojewódzkim dzienniku urzędowym,
• w DPS o zasięgu powiatowym – starosta i ogłasza go w wojewódzkim dzienniku urzędowym i odpowiednio
• w regionalnym DPS – marszałek województwa i ogłasza go w wojewódzkim dzienniku urzędowym,

nie później niż do 31 marca każdego roku. Ogłoszenie to, stanowi podstawę do ustalenia odpłatności za pobyt w DPS od następnego miesiąca przypadającego po miesiącu, w którym zostało opublikowane. Do tego czasu, obowiązuje natomiast odpłatność za pobyt w DPS w wysokości ustalonej w ogłoszeniu z roku poprzedniego.

Koszt pobytu seniora w DPS, może również zostać ustalony na poziomie niższym niż wyliczony zgodnie z powyższym wzorem średni miesięczny koszt utrzymania mieszkańca, ale tylko pod warunkiem zapewnienia przez DPS realizacji zadań na poziomie obowiązującego standardu.

Kogo obciąża koszt pobytu seniora w domu pomocy społecznej (DPS-ie)?

Do wnoszenia opłaty za pobyt seniora w DPS-ie – zgodnie z art. 6 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej – zobowiązani są w kolejności:

1. mieszkaniec domu,
2. małżonek oraz zstępni (czyli dzieci, wnuki i prawnuki) przed wstępnymi (czyli rodzicami) i ostatecznie
3. gmina, z której senior został skierowana do DPS-u.

Małżonek, zstępni i wstępni mieszkańca DPS-u oraz gmina, nie mają obowiązku wnoszenia opłat za jego pobyt w DPS tylko w przypadku, gdy samodzielnie ponosi on całą odpłatność z tego tytułu.

Z przepisów ustawy o pomocy społecznej, wynika również w jakiej wysokości – ww. osoby i gmina – ponoszą opłatność za pobyt seniora w DPS:

• sam mieszkaniec domu – w wysokości nie większej niż 70% swojego dochodu,
• małżonek, zstępni oraz wstępni – w wysokości wynikającej z umowy zawartej przez nich z kierownikiem ośrodka pomocy społecznej, która ustalana jest z uwzględnieniem ich dochodów i możliwości i ostatecznie
• gmina, z której senior został skierowana do DPS-u – w wysokości różnicy między wspomnianym powyżej średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatami wnoszonymi przez mieszkańca domu i jego krewnych.

Opłaty za pobyt seniora w DPS – na zasadzie dobrowolności – mogą oczywiście ponosić również inne osoby, niż wyżej wymienione.

W przypadku odmowy zawarcia umowy przez krewnych mieszkańca DPS-us, z której wynikałaby wysokość opłaty za jego pobyt w DPS, do ponoszenia której są oni zobowiązani – wysokość tej opłaty, ustalana jest jednostronnie, w drodze decyzji organu gminy. Jeżeli natomiast krewni mieszkańca DPS-u nie wywiązują się z obowiązku wnoszenia ww. opłaty (czy to wynikającej z zawartej przez nich umowy z ośrodkiem pomocy społecznej czy z jednostronnej decyzji organu gminy) – opłaty te, zastępczo wnosi gmina, z której dana osoba została skierowana do DPS-us. Wydatki gminy poczynione w powyższym zakresie – podlegają następnie ściągnięciu od krewnych mieszkańca DPS-u w trybie egzekucji administracyjnej.

Wysokość należności podlegających zwrotowi do gminy przez krewnych mieszkańca DPS-u oraz termin ich zwrotu, ustalany jest w drodze decyzji administracyjnej, a termin przedawnienia tych należności wynosi 3 lata, licząc od dnia, w którym decyzja ustalająca ich wysokość, stała się ostateczna.

Istnieje luka prawna pozwalająca na pozbawienie seniora całego majątku i umieszczenie go w domu pomocy społecznej (DPS-ie) na koszt gminy – alarmuje Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Wielkopolski

W dniu 18 marca br., Zarząd Stowarzyszenia Gmin i Powiatów Wielkopolski zwrócił się do Ministry Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Agnieszki Dziemianowicz-Bąk o podjęcie interwencji w celu wyeliminowania dostrzeżonej przez samorządy luki w przepisach, która pozwala rodzinom seniorów na pozbawianie ich całego majątku (wartego nawet kilka milionów złotych) i umieszczanie ich w DPS-ach, za które finalnie koszt ponosi gmina, pomimo, że istnieje notarialna umowa zobowiązaniowa, na podstawie której rodziny tych seniorów powinny zapewniać im, do końca życia, opiekę i ponosić koszty ich utrzymania.

SGiPW, w poniższy sposób, opisało sytuacje, do których – w ich obserwacji – coraz częściej dochodzi:

„Zdarzają się sytuacje, że osoby starsze, które są już samotne i schorowane zostają zaopiekowane przez członków dalszej rodziny (nie zstępni ani wstępni), która to opieka obejmuje przeprowadzkę tej osoby do miejsca ich stałego pobytu na terenie innej gminy niż senior jest zameldowany. Po upływie kilku miesięcy opieki nad taką osobą rodzina doprowadza do umieszczania go w domu pomocy społecznej. Wówczas umieszczenie takiej osoby w DPS-ie następuje na mocy decyzji służb socjalnych gminy, na terenie której wówczas osoba ta przebywała, a kosztami obciąża się gminę ostatniego pobytu, ale ze względu na zameldowanie, a nie na faktyczne przebywanie tej osoby. Już ten fakt budzi sprzeciw wśród samorządów gminnych i daje poczucie dużej niesprawiedliwości. Jednak jeszcze bardziej bulwersującą jest sytuacja, w której członkowie dalszej rodziny podopiecznego (nie zstępni ani wstępni), przed umieszczeniem go w domu pomocy społecznej zawierają z nim umowę notarialną o dożywocie, w której zobowiązują się do zapewnienia mu opieki i utrzymania do końca jego życia, w zamian za przekazanie na ich własność majątku w postaci nieruchomości zabudowanej domem oraz gruntów rolnych, a kosztów jego pobytu w domu pomocy społecznej nie chcą pokrywać motywując to trudną sytuacją materialną.”

Jak dalej wyjaśnia SGiPW – w takiej sytuacji (w związku z uchylaniem się przez członków rodziny seniora od ponoszenia opłat za jego pobyt w DPS-ie) – w związku z przytoczonym powyżej art. 61 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej – konieczność ponoszenia tych opłat (za pobyt seniora w DPS), przechodzi na gminę (ostatniego pobytu seniora, ze względu na zameldowanie). Gmina ta natomiast – nie jest w stanie odzyskać od krewnych seniora (którzy na podstawie umowy o dożywocie przejęli cały jego majątek), poniesionych z tego tytułu wydatków, ponieważ – „w trybie odwoławczym przed SKO [red.: tj. Samorządowym Kolegium Odwoławczym] organ ten nie bierze pod uwagę argumentu zawartej umowy notarialnej o dożywocie i wynikających z niej obowiązków rodziny.” Jak argumentuje dalej SGiPW: „Takie stanowisko organu II instancji jest bulwersujące, ale wynika z luki prawnej, która polega na tym, że nie ma regulacji, które przed organami administracji publicznej stawiałyby obowiązek weryfikacji zobowiązań wzajemnych pomiędzy osobami fizycznymi, takich jak notarialne umowy o dożywocie.”

W przytoczonym przez SGiPW przykładzie, dochodzi do sytuacji – w ocenie stowarzyszenia kuriozalnej – w której rodzina podopiecznego DPS-u przejmuje jego cały majątek (niekiedy warty nawet kilka milionów złotych) w zamian za zapewnienie mu opieki, po czym – wykorzystuje lukę prawną i doprowadza do sytuacji, w której koszty tej opieki ponosi gmina w postaci opłaty za umieszczenie seniora w DPS-ie. Mimo, iż istnieje notarialna umowa zobowiązaniowa, nie jest ona dostrzegana przez instytucje publiczne w toku postępowania egzekucyjnego w administracji. Nie ma także organu, który egzekwowałby jej zapisy. Tym samym – w ramach regresu – gmina nie może odzyskać od rodziny seniora, poniesionych przez nią kosztów jego pobytu w DPS-ie.

Z tego też względu – SGPiW – zwróciło się do MRPiPS o podjęcie działań zaradczych, mających na celu wyeliminowanie możliwości pozbawiania majątku starszych, schorowanych i samotnych osób, przez krewnych, którzy od samego początku mają w tym zakresie złe intencje i – „za pomocą kruczków prawnych pozbywają się ich i to na koszt gmin”. Celem zmiany powyższego stanu, Stowarzyszenie postuluje:

1. Poszerzenie katalogu osób obowiązanych do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej, poprzez odpowiedni zapis w art. 61 ustawie o pomocy społecznej w ust.1 pkt 2 o osoby obdarowane darowizną w formie nieruchomości (wskazując jednocześnie, że można tę kwestię uzależnić od wartości darowizny);
2. Wprowadzenie regulacji prawnych jasno wskazujących, że w przypadku – jak powyżej – koszty pobytu w DPS-ie nie ponosi gmina, lecz ten, który zobowiązał się do zapewnienia opieki zgodnie z umową o dożywocie;
3. Wprowadzenie zasady odpłatności za usługi społeczne przez gminę faktycznego pobytu podczas zdarzenia, a nie gminę ostatniego zameldowania; oraz finalnie
4. Umożliwienie dochodzenia odpłatności za pobyt w DPS z masy spadkowej, bez względu na rodzaj pokrewieństwa.

Z pełną treścią pisma SGPiW do MRPiPS, można zapoznać się poniżej:

Czym jest umowa o dożywocie, którą seniorzy zawierają celem zapewnienia sobie dożywotniego utrzymania (w zamian za pozbycie się całego swojego majątku)?

Umowa o dożywocie, którą senior może zawrzeć ze swoim krewnym lub z dowolną inną osobą, została uregulowana w art. 908-916 kodeksu cywilnego i polega na tym, że w zamian za przeniesienie własności nieruchomości (przez seniora, na drugą stronę umowy, czyli – krewnego lub dowolną inną osobę) – nabywca (czyli ten krewny lub dowolna inna osoba) zobowiązuje się zapewnić zbywcy (seniorowi) dożywotnie utrzymanie. Oznacza to, że w braku odmiennych ustaleń w ww. umowie – krewny seniora lub dowolna inna osoba, z którą zawarł on umowę o dożywocie, powinien:

• przyjąć go do swojego domu,
• dostarczać mu wyżywienie, ubrania, mieszkanie, światło i opał,
• zapewniać mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz
• sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym.

Należy przy tym podkreślić, że – umowa o dożywocie, w związku z tym, że skutkuje przeniesieniem własności nieruchomości (z jednoczesnym obciążeniem nieruchomości prawem dożywocia, do którego stosuje się odpowiednio przepisy o prawach rzeczowych ograniczonych), będzie ważna tylko pod warunkiem, że zostanie zawarta w formie aktu notarialnego.

Przypadek opisany przez SGPiW w omówionej powyżej interwencji skierowanej do MRPiPS pokazuje, że umowa taka, powinna być przez seniorów zawierana z dużą dozą ostrożności i wyłącznie z naprawdę zaufanymi osobami, ponieważ – w opisanych okolicznościach – daje ona nabywcy majątku seniora (w drodze tejże umowy) prawo do umieszczenia seniora w DPS-ie i co więcej – „wymigania się” (kosztem gminy) od ponoszenia opłat za jego pobyt tamże.

Wszystko wskazuje na to, że rząd zajmie się problemem wyłudzania mieszkań od osób starszych

W dniu 6 maja br., minister do spraw polityki senioralnej Polski Marzena Okła-Drewnowicz – poinformowała na profilu w swoich mediach społecznościowych, że na polecenie premiera Donalda Tuska, zostaną przygotowane rozwiązania systemowe w zakresie jednego z kluczowych zadań polityki senioralnej państwa, jakim jest – przeciwdziałanie wyłudzeniom m.in. mieszkań od osób starszych.

Podjęcie działań w powyższym zakresie przez rząd, potwierdził również premier:

– „Wiemy, że starsze osoby często padają ofiarą innego typu wyłudzeń, oszustw, manipulacji, nie tylko ze strony osób fizycznych, ale czasami też firm. Prosiłbym potraktować to jako bardzo pilne zadanie, żebyście wspólnie z Ministerstwem Sprawiedliwości (...) przygotowali rekomendacje, w jaki sposób polskie prawo może chronić skutecznie seniorów przed wyłudzeniami i przed zwykłymi naciągaczami.” – powiedział Donald Tusk, zwracając się do minister do spraw polityki senioralnej Polski Marzeny Okła-Drewnowicz oraz Ministerstwa Sprawiedliwości o przygotowanie projektu rozwiązań, mających na celu wzmocnienie ochrony seniorów przed wyłudzeniami.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 12.03.2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1283 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1061 z późn. zm.)