Ustawa z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi przewiduje możliwość zastosowania prewencyjnej procedury sprawdzającej trzeźwość zatrudnionego.
Przesłanką wszczęcia takiego postępowania jest uzasadnione podejrzenie, że zatrudniony przystąpił do pracy w stanie nietrzeźwym lub spożywał alkohol w trakcie wykonywania obowiązków. Podstawą tego przypuszczenia mogą być charakterystyczne objawy, takie jak: zapach alkoholu, zaburzenia mowy czy ruchu. Musi to dotyczyć konkretnej osoby. Niedopuszczalne jest więc przeprowadzanie rutynowej kontroli trzeźwości wszystkich zatrudnionych. Wystąpienie uzasadnionego podejrzenia stwarza konieczność formalnego odsunięcia pracownika od pracy. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z 11 lutego 2000 r. (sygn. II UKN 401/99) wydanie polecenia zaprzestania pracy takiemu pracownikowi, nie wymaga zachowania żadnej szczególnej formy. Może być sformułowane ustnie.
Prewencyjne badanie trzeźwości może dotyczyć tylko konkretnego pracownika. Niedopuszczalne jest stosowanie tej procedury rutynowo, wobec wszystkich zatrudnionych.
Badanie może odbyć się na żądanie kierownika zakładu ale także na żądanie samego zainteresowanego pracownika. Warto podkreślić, że pracodawca nie jest podmiotem uprawnionym do dokonania badania. Uprawnienie to przysługuje organowi powołanemu do ochrony porządku publicznego, czyli np. policjantowi. Pracodawca zobowiązany jest więc do zawiadomienia i wezwania odpowiedniej służby. Stwierdzenia stanu spożycia alkoholu dokonuje się na podstawie badania próbki krwi lub stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu (badanie alkomatem). Z przebiegu testu należy sporządzić pisemny protokół. Powinien on zawierać wzmiankę o okolicznościach uzasadniających zaistnienie obawy, co do stanu trzeźwości pracownika. Dla celów dowodowych pracodawca powinien zagwarantować by w badaniu brała udział osoba trzecia, w charakterze bezstronnego świadka. Pracodawca, który zastosuje wskazany test, zobligowany jest do poszanowania dóbr osobistych pracownika, w tym jego godności. Dlatego też powinien w stosownej formie określić tryb i procedury przeprowadzania tej czynności.
Zobacz również: Kontrola pracy pracownika
Uczynienie zadość wskazanym wymogom formalnym wymaga więc dużego nakładu czasu i zaangażowania wielu osób. Koszty badania ponosi zakład pracy. Jeśli wynik testu okaże się pozytywny wówczas kosztami można obarczyć pracownika.
W niektórych branżach szczególnie wymagana jest pełna zdolność psychofizyczna. Należą do nich: służba zdrowia, komunikacja miejska, transport, służby odpowiedzialne za zapewnienie bezpieczeństwa. Dla tych grup zawodowych zasadne byłoby pewne uproszczenie i odformalizowanie procedury.
Szczegółowe uregulowania dotyczące doraźnej kontroli umieszczane są w regulaminach pracy – wewnętrznych uregulowaniach pracodawcy. Podstawę dla takich badań mogą stanowić również przepisy bhp, zgodnie z którymi pracodawca ma obowiązek zapewnienia ochrony pracownikom w przypadku zagrożenia ich zdrowia lub życia. Kolejnym, najbardziej bezpiecznym w kontekście ewentualnego sporu sądowego, rozwiązaniem jest zawarcie umowy pracodawcy z pracownikami. Dobrowolne wyrażenie zgody na test trzeźwości powinno stanowić przejaw dialogu oraz lojalnej współpracy pomiędzy pracodawcą a pracownikami.
Polecamy serwis: Pracodawca
Kontrowersyjną kwestią jest sposób ogłoszenia wyników testu. Część doktryny uważa, że podanie go do publicznej wiadomości (innym pracownikom) nie stanowi naruszenia prawa. Inni z kolej podnoszą, że nie ma powodu by informować o tym pozostałych pracowników. Warto jednak pamiętać, że pozostawanie nietrzeźwym w godzinach pracy to zachowanie bezprawne, które może stanowić podstawę rozwiązania stosunku pracy na mocy art. 52 ustawy Kodeks pracy (zwolnienie dyscyplinarne z powodu ciężkiego naruszenia obowiązków).
Podstawa prawna:
- ustawa z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1356 z późn. zm.),
- rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej z 6 maja 1983 r. w sprawie warunków i sposobu dokonywania badań na zawartość alkoholu w organizmie (Dz.U. z 1983 r. nr 25, poz. 117),
- wyrok SN z 11 lutego 2000 r. sygn. II UKN 401/99.